amerikan ekonomisi

• cari acigini dolar olarak vermesi doalyisiyla avantaji falan olmayan ekonomidir. dolar, turk lirasi gibi, serbest dolasimda olan bir paradir. amerika eger para basip cari acigini kapatirsa sonucu ulkede enflasyondur, eger bastigi para fazlasini dunya ekonomisine pompalarsa o zaman da dolarin euro ve diger paralar karsisinda degeri duser. amerikanin disaridan aldigi mallar daha pahali hale gelir. kisaca serbest finans piyaslarinda para basmanin alim gucune etkisi parayi ulkede tutsan da disariya pompalasan da aynidir. ayni sekilde turkiye de tek derdi cari acigini kapamak olsaydi turk lirasi basip piyasadan turk lirasiyla dolar satin alip acigini kapatabilirdi. lira bollugu ise enflasyon demektir elbette.
  
  dolar basabilmenin tek avantaji eger dolarin diger paralar karsisinda degeri sabit olursa gercek olur. ki 1971 oncesindeki bretton woods sistemi aynen bunu ongoruyordu. amerikan dolarinin degeri altina karsi sabitlenmis, butun diger paralarin paritesi de dolara gore cok dar bir bantta hareket edecek sekilde capalanmisti. amerika marshall yardimlari ve dunya bankasi araciligi ile piyasaya pompaladigi her dolar karsiliginda altin vermeyi taahhut etmisti, aynen kendisinden onceki pound standardi sunan ingiliz imparatorlugu icin. eninde sonunda para deger karsiligi el degistiren bir mal degildir ve paranin degeri sadece ve sadece ekonomik ajanlarin nezdindeki guvenilirligi ve alim gucu kadardir. netekim, bretton woods sistemi dedigimiz canavar savas sonrasi guvensizlik ortaminda para piyasasina stabilite getirmek amaci ile kurulmustu. amerika doalr karsiliginda altin vermeyi garanti ediyordu. bunu yapabilmesinin sebebi ise elbette savas sirasinda ingiltereye ve diger muttefiklere (paralarinin degeri falan kalmadigi icin) altin karsiligi silah ve muhimmat temin etmesiydi. 1945'de fort knox dunyadaki altin rezervinin buyuk kismina kucak acmis, ev sahipligi eder vaziyetteydi.
  
  simdi bu durumda amerika, kimse karsiliginda altin istmedigi surece, istedigi kadar dolar basip o parayi avrupaya pompalayarak kendi enflasyonunu ihrac edebilirdi. etti de. taa ki 1960larin sonunda de gaulle elinde biriken dolarlar karsilignda altin istemekle tehdit edene kadar. netekim 1960larin ortalarinda piyasada dolasan amerikan dolari miktari amerikanin altin rezervlerini asmisti. eger herkes dolarini sabit fiyattan altina cevirmeye kalksa altin yetmeyecekti. bu da altinin degerinin dolar karsisinda dusmesi, dolar enflasyonu demekten baska bir sey degil elbette. amerika bu durumu daha fazla surdurmeyecegi icin 1968 den itibaren bretton woods terkedildi ve 1971 de de dolar ve belli basli paralar serbest doalsima cikti. o zamandan bu zamana para basarak enflasyonu ve cari problemleri transfer etmek amerika icin bile gecerli cozum degil.
  
  amerika bugun cari acigiyla bono piyasasi ve yabancilarin ulkede yaptigi yatirimlar sayesinde basa cikiyor. sadece japonlarin californiya'da trilyon dolarlik gayrimenkul yatirimi var. ayrica cin dolar fazlasinin epeyce bir kismiyla amerikan hazine bonosu aliyor. araplari da unutmamak lazim. sirf suudi arabistanin amerikadaki yatimlarinin degeri 4 trilyon dolar civarinda falan. bunun ustune amerikanin bir de cinden sonra en fazla fdi yani dogrudan yabanci yatirimi alan ulke oldugunu da eklersek cari acigin nasil yamandigini anlamak zor olmaz sanirim. kaldi ki bes sene oncesine kadar bir de butce fazlasi veriyordu ulke.
  
  ozetlersek: amerikan ekonomisi dolar bastigi ve dolarlari elaleme kakaladigi icin degil, aksine ulkeden cikan dolarlari bono olsun, borsaya veya direkt yatirim olsun, gayrimenkul yatirmi olsun tekrar ulkeye sokabildigi icin cari aciginin altinda ezilmiyor. amerikaya mal satarak kazandigi dolarlari harcayacak yer arayan araplar, japonlar ve cinliler oldugu surece de cari acik amerikanin en buyuk sorunu olmayacak. amerikan ekonomisinin asil temel sorunu su: cari acigi cesitli yollarla finanse ederken bir faiz yuku ortaya cikiyor dogal olarak. ne de olsa bonoya parayi haybeden yatirmiyor elin japonu cinlisi. clinton donemindeki butce fazlasi bu faiz yukunu, yani net kaybi karsilamaya yetiyordu nerdeyse. dusuk petrol fiyatlarina guvenip butce fazlasini carcur etmeye karar verince bush yonetimi tehlikeli bir oyuna da balsamis oldu. su anda amerika hem butce adigi veriyor hem de ticaret acigi. yani ticaret acigini kapamaya yarayan faizi karsilayacak gelir fazlasi yok. bu uzun vadede surdurulebilir bir pozisyon degil ve petrol fiyatlari da kisa zamanda dusecek gibi durmadigina gore...evet amerikanin onumuzdeki bir kac sene icerisinde butce dengesiyle ilgili ciddi kararlar vermesi gerekebilir.