türklerde beş element

• insanlar, çağlar boyu hava, su, toprak ve ateşin evrendeki her şeyin özü olduğuna inanmış ve bunlara dört element/dört unsur/anasır-ı erbaa demiş…
  
  ayrıca, insanda olan kan safra, sevda ve balgama ahlat-ı erbaa, kuzey, güney, doğu ve batıya cihat-ı erbaa, sağ, sol, ön, arkaya etraf-ı erbaa, ilkbahar, yaz, sonbahar ve kışa da fusul-i erbaa denmiş.
  
  türk mitolojisine gelince,
  
  her ne kadar bazı araştırmacılar, dört elementin karşılığı olarak; od/ateş tanrı'yı; hava ruhu; su yaşamı; yer/toprak bedeni sembolize ederdi deseler de işin aslı, türk mitolojisinde beş element vardı. bunlar; su, ateş, ağaç, toprak ve madendi. (evet, türk destanlarında en çok karşımıza çıkan motifler) ve türkler bunları gökyüzündeki yıldızlarla ve gezegenlerle ilişkilendirirlerdi. bunlar arasında hava olmamasının nedenini de göğün/tengri’nin her şeyin yaratıcısı konumunda olmasıyla açıklayabiliriz ki dört element içinde en ruhani olan da havadır.
  
  emel esin’e göre türklerde, choulardan beri var olduğunu bildiğimiz universalist kozmolojik düşünceye göre, kainatın başlıca iki ilkesi gök ve yer/yer sub idi. dikotomi de denilen bu sistemde iki ilke birbiriyle kaynaşarak ateş, ağaç, su, yer ve maden’den ibaret beş unsuru meydana getiriyor ve bu beş unsur da, birbiri ile yine birleşerek, kainatın bütün varlık tezahürlerini vücuda getiriyorlardı.
  
  türklerde kainatın merkezi kendi orduları yani hükümdarlık merkezleriydi. bu ordu dört yönün ortası olmakla birlikte demir kazık’ın da tam altıydı. bu merkezin unsuru toprak, gezegeni zuhal/satürn, rengi sarı veya yağızdı.
  
  (bkz: türk mitolojisinde toprak/@ay hatun) *
  
  kuzeyin unsuru su, yönü, yeraltında olduğu düşünülen su uçurumu ve alt yön; mevsimi kış; saati gece yarısı; rengi karaydı. hiung-nu/türkler, 'kuzeyli' diye adlandırılmaları nedeniyle kuzey yönüne saygı gösteriyorlardı.
  
  (bkz: türk mitolojisinde su/@ay hatun)
  
  ağaç unsurunun yönü gün doğusu, mevsimi bahar, saati sabah, rengi gök, göksel cisimleri gök ejder/kök-luu denen yıldız takımı, ağaç yıldızı veya ongay denen müşteri/jüpiter gezegeniydi.
  
  (bkz: türk mitolojisinde ağaç/@ay hatun)
  
  batının unsuru maden (türklerde demir, altın ve gümüş), yönü batı, saati akşam, mevsimi sonbahar, rengi ak/beyaz veya beyaz lekeli, göksel cisimleri ak-bars/pars denen yıldız takımı ve erlig veya erklig adı verilen (kuvvetli anlamında) ve bir alp olarak hayal edilen zühre/venüs gezegeniydi.
  
  (bkz: türk mitolojisinde demir ve demircilik/@ay hatun)
  
  (bkz: türk mitolojisinde altın ve gümüş/@ay hatun)
  
  ateş unsurunun yönü güney (eski türkçe kûn-ortusi: güneşin tepede göründüğü yön), saati öğle, mevsimi yaz, rengi kızıl, göksel cisimleri kızıl saksağan denen yıldız takımı ve merih/mars’tı.
  
  (bkz: türk mitolojisinde ateş/@ay hatun)
  
  “...karang ve yaruk ilkelerinin ana ve ataya benzetilen nefesleri, sekiz yönden esen rüzgârlarla taşınarak birleşti ve beş unsur doğdu: su, ateş, ağaç, maden ve toprak.
  
  çin'de ve türklerde, unsurlar ve göksel cisimler, çeşitli ailelerin kökü sayılıyor ve bunlara kök. ruh veya aile anlamına gelen, türkçe oguş/uguş veya kut gibi isimler veriliyordu. her tâ (canlı veya cansız varlık) bu ailelerden birine aitti.”
  (emel esin - türk kozmolojisine giriş)