4 entry daha
  • "plinius (yaşlı). tam adı gaius plinius secundus (doğumu: isadan sonra 23, novum comum. transpadane galya. ölümü 24 ağustos 79, stabia, vezüv dağı yakınları)

    birçok yanlış içermekle birlikte ortaçağa değin bilimsel konularda temel bir kaynak olmayı sürdüren naturalis historia (doğa tarihi) adlı ünlü ansiklopedik yapıtın yazarı romalı bilgin.
    zengin bir aileden gelen plinius eğitimini roma'da tamamladı. yirmi üç yaşında almanya'da bulunan roma birliklerine katıldı ve süvari komutanlığına kadar yükseldi. daha sonra roma'ya döndü. orada hukuk eğitimi gördüğü sanılır. bundan sonra bir süre araştırma yaparak ve yazı yazarak yarı emekli yaşamı sürdürdü. plinius, neron döneminin sonlarına doğru ispanya'da procurator oldu. almanya'da birlikte çalıştığı vespasianus'un 69'da imparator olması üzerine yeniden roma'ya döndü ve çeşitli resmi görevlerde bulundu. son olarak napoli körfezindeki korsanların bastırılmasıyla görevlendirilen donanmanın komutanlığına getirildi. bu görevdeyken öldü.

    plinius'un yazdığına inanılan yedi yapıttan bugün elde yalnızca naturalis historia vardır. ayrıca dilbilgisine ilişkin ilk çalışmalarından bazı parçalar. pomponius secundus'un bir yaşam öyküsü, bir roma tarihi, romalıların almanya seferileri üzerine bir incelemesi ve mızrak fırlatma üzerine bir kitabı da günümüze kalmıştır.

    37 kitaptan oluşan naturalis historia, son düzeltmeler dışında, 77'de tamamlanmıştır. plinius önsözde, çalışmasının eşyanın doğasını, yani yaşamı incelemek amacına yöneldiğini söyleyerek kitaba neden bu adı verdiğini açıklar. o zamana değin hiç kimsenin bütünsel eğitime (eski yunanca enkyklopaideia: öğrenme çemberi) ilişkin eski bölük pörçük bilgileri bir araya getirmeye girişmemiş olduğunu anlatır. yüksek edebi bir üsluptan ve efsaneleşmiş siyasal olay anlatımından kaçınan plinius, amacına uygun döşen, yalın bir üslup kullanmıştır. ama sözcük dağarcığı son derece zengindir.

    naturalis historia'nın ilginç özeliklerinden biri, plinius'un, yararlandığı 100'den fazla kaynağın adlarını vermesidir. ı. kitap sonraki 36 kitabın bir özeti niteliğindedir ve plinius burada yaralandığı yazarlarla (pek çoğu bugün kaybolmuş olan) kitapların listesini verir.

    naturalis historia, kozmoloji ve astronomiye ayrılan ıı. kitapla başlar (ıı ile 11'i karıştırmışım, ki düzelttiği için jimi the kewl'e tşk. ederim). başka yerlerde olduğu gibi burada da plinius, özellikle yunan metinleri üzerindeki bilgisini ortaya koyar. ama ayrıntıları aktarırken bazen dikkatsiz davranması yüzünden, matematiğe ve tekniğe ilişkin bilgiler içeren birçok bölümün anlamını bozmuştur. ııı. kitaptan vı. kitaba kadar fiziksel ve tarihsel coğrafya'yı almış, bazısı artık var olmayan birçok önemli kenti anlatmıştır.

    vıı. kitaptan xı. kitaba değin konu zoolojidir. bunlarda insandan (vıı) başlanarak memeliler ve sürüngenler (vııı) balıklar ve başka deniz hayvanları (ıx) kuşlar (x) ve böcekler (xı) incelenir. plinius biyolojik verilerin çoğunu aristoteles'ten almıştır. kendi katkısı daha çok efsanevi hayvanlar ve folklorik söylenceler konusundadır.

    botaniği ele aldığı xıı-xıx. kitaplarda plinius'un bir ölçüde bilimsel olduğu söylenebilir. burada büyük ölçüde theophrastos'tan yararlanmakla birlikte, özellikle almanya'da bulunduğu sırada gözlemlerini de aktarmıştır.
    xvııı. kitap tarım üzerine bilgi verir. plinius'un galya'da gördüğünü yazdığı öküz ile çekilen bir biçerdövere bilim adamları uzun süre hayal ürünü olarak bakmışlar ama 1958'de belçika'nın güneyinde bulunan 2. yy'dan kalma taş bir levha üstündeki aynı aracı gösteren bir kabartma ile bunun doğruluğu ortaya çıkmıştır. plinius ayrıca yunanca bitki adlarının latince karşılıklarını da kayıt etmiştir. böylece eski yunanca metinlerde adı geçen bitkilerin çoğunun neler olduğu anlaşılabilmiştir.

    xx. kitaptan xxxıı. kitaba kadar olan bölüm ilaç ve eczacıları konu alır. plinius'un yiyecekler ve pahalı eczaların bileşimindeki maddelerin fiyatları ile bunların ticari kaynakları üzerine verdiği bilgiler, o dönemki roma yaşamına ışık tutan değerli tarihsel kanıtlardır. xxxııı. kitaptan sonraki bilgiler özellikle romalı el sanatçıların kullandığı metaller ve değerli taşlar üzerinedir. plinios bunları nasıl kullanıldığını anlatırken, ünlü sanatçılardan, onların kitaplarından, roma mimarlığından ve teknolojisinden de söz eder.

    plinius'un önemi daha önce aralarında bir bağ kurulmamış çeşitli bilgileri metodik biçimde bir araya getirmesinden, başkalarının görmediği ayrıntılara dikkat etmesinden gerçek ve kurgusal bilgilerin iç içe geçtiği, kolay okunan öyküler yazmış olmasından kaynaklanır. desteksiz savları, masalları ve abartılı ifadeleri bir tarafa plinius'un boş inançlara ve büyüye olan merakı sonraki yüzyıllarda bilimsel ve tıbbi kuramların biçimlenişini etkilemiştir. savunduğu sözde bilimsel yöntemlerin belki en önemlisi görüntü öğretisidir. buna göre bitki, hayvan ya da maddenin dış görüntüsü ile bir hastalığın dışa vuran belirtileri arasındaki benzerlik, o maddelerin tedavi edici niteliği bulunduğunun bir göstergesidir.

    antik dünyanın yok olması ve plinius'un büyük ölçüde yararlandığı eski yunan metinlerin kaybolması, naturalis historia'nın genel eğitim konusunda tek temel yapıt haline gelmesine yol açtı. ortaçağda birçok manastırın kütüphanesinde bu yapıtın kopyası bulunuyordu. bunlar plinius'un avrupa edebiyatındaki yerini pekiştirdi.

    plinius'un kitabına ilk karşı çıkan, 1492'de ferrara'da yayımlanan de errobus pilini (plinius'un yanlışları üzerine) adlı yapıtıyla niccolu leoniceno oldu. savları gittikçe daha çok yazar tarafından sorgulanan plinius'un etkisi azalmaya başladı. 17. yüzyılın sonlarında kitaba önde gelen bütün bilim adamları karşı çıkıyordu.
    19. yüzyılda latin edebiyatı uzmanları naturalis historia'yı antik çağın en büyük edebiyat yapıtlarından biri olarak gördüler ve taşıdığı tarihsel önemi ortaya koydular. yapıt günümüzde de 1. yüzyıl roma tarihi üzerine doğru bilgi edinmek isteyenlerin başvurabileceği bir kaynak olarak önemini korumaktadır."

    kaynak: ana britannica, 25. cilt. (sayfa: 330, 331)
13 entry daha
hesabın var mı? giriş yap