göktürkçe

• en son burada: #122058785 göktürkçe dilbilgisi kurallarına değinmiştim, şimdi yine dilbilgisi üzerinden devam edeceğiz, ve artık çok daha zor cümleleri tahlil edebiliriz:
  
  en son hal eklerinden bahsetmiştim, şimdi iyelik eklerini inceleyebiliriz:
  
  -iyelik ekleri-
  
  +(x)m: öz+üm (kendim), ög+üm (annem), il+im (yurdum)
  
  +(x)ñ: og(u)l+uñ, süñük+üñ (kemiğin)
  
  not: x'in yerindeki harfler yardımcı sestir.
  
  +(s)ı: sab+ı (sözü), yagı+sı (düşmanı)
  
  +(x)mxz: türk+ümüz, eçi+miz (amcamız)
  
  + (x)ñxz: taygun+uñuz (oğullarınız)
  
  -birleşik çekim-
  göktürkçede birleşik çekimin hikaye ve rivayet biçimleri vardır. er- fiili ile meydana getirilir. bu fiil i- eyleminin aslî biçimidir.
  
  *hikaye: bolmış erti (olmuş idi), körür erti (görürdü), ölçeti ertigiz (ölecektiniz), kelmez erti (gelmezdi)
  
  *rivayet: yorıtmaz ermiş (yürütmezmiş), olurur ermiş (oturuyormuş)
  
  -fiilimsiler-
  cümleleri anlamlandırmak için en önemli noktalardan biri sıfat ve zarf fiilleri tanımak:
  
  -sıfat fiiller-
  
  -mış: kalmışı(kalmış olanı), konmış tiyin (konmuş diye)
  
  -duk: barduk yir (gidilmiş yer), birtük üçün (verdiği için)
  
  -maz: bilig bilmez kişi (bilgi bilmez kişi)
  
  -sık: udısıkım (uyuyasım)
  
  -daçı: ölteçi bodun (ölecek millet)
  
  -zarf fiiller-
  
  -a: aşa (aşarak), keçe (geçerek)
  
  -(y)u: yiyü (yiyerek), körü (bakarak)
  
  -(x)p: kodup (koyup) yorıp (yürüyüp)
  
  -pan: kelipen (gelip)
  
  -matı: sakınmatı(düşünmedi)
  
  -sar: todsar (doysan), barsar (gitsen)
  (henüz şart eki oluşmamıştır, şahıslara bağlı olarak kullanılmaz, örneklerde açıklayacağım)
  
  -galı: kılıngalı (kılınalı)
  
  -dukda: uçdukda (öldüğünde)
  —————
  
  şimdi öğrendiklerimizi uygulayabiliriz:
  
  ol sabın eşidip tün yeme udısıkım kelmez erti.
  
  ol: o/bu
  
  sabın: sözlerini
  sab: isim kökü (söz)
  ı: 3. teklik şahıs iyelik eki
  n: belirtme durumu eki.
  
  eşidip: işitince
  *eş-:fiil kökü (yıldızlı kök; yalın halde kendisine rastlamadığımız, ama arasında anlam benzerliği olan tek bir kökten türeyen kelimelerin varlığını bildiğimiz için, gidebildiğimiz en küçük yapıya kadar götürebildiğimiz köklerdir)
  i: yardımcı ses
  t: fiilden fiil yapım eki
  i: y.s
  p: zarf fiil eki
  
  tün: gece
  
  udısıkım: uyuyasım
  u: isim kökü (uyku)
  dı: isimden fiil yapım eki
  sık: sıfat fiil eki(gelecek zaman partisibi)
  (ı)m: 1. şahıs iyelik eki
  
  kelmez erti: gelmiyordu (birleşik çekim)
  kel-: fiil kökü (gel-) mez: geniş zaman partisibi (sıfat fiil) erti: yardımcı fiil
  
  “bu sözlerini işitince gece uyuyasım gelmiyordu”
  
  bir başka cümleye bakalım;
  
  bir todsar açsık ömez sen
  
  bir:bir
  
  todsar: doysan
  tod-:fiil kökü (doymak)
  sar: zarf fiil eki (2. şahıs eki yok cümleden anlamı çıkarıyoruz)
  
  açsık: acıkacağını, açlığı
  aç: isim kökü
  sık: sıfat fiil eki
  
  ömez sen: düşünmezsin
  ö-: fiil kökü (düşünmek)
  mez: geniş zaman partisibi (s.f)
  sen: ekleşmemiş 2. tekil kişi şahıs zamiri
  
  “(türk milleti) bir doysan acıkacağını düşünmezsin.”