ertuğrul bey

• osmanlılar'ın ilk hükümdarı olan osman bey'in babası ve kayı kökenli bir aşiretin reisi.
  
  halil inalcık'ın araştırmalarına göre; aşiret, aras ve pasinler bölgesinde yaşıyorken, 1220'de moğol akınları başlayınca anadolu içlerine göçüp, ankara'nın güneyine yerleşmiştir. bu dönemde selçuklu sultanı alaaddin keykubad iznik üzerine sefere gittiğinde ertuğrul da yancılarıyla beraber sultanın ordusuna akıncı olarak katılmıştır. 1222'de moğol akınları selçuklu sınırlarına ulaşınca sultan başkente dönmüştür. sultan dönmeden önce ertuğrul'u bizans üzerine akınlar yapması için ülke sınırının en ucuna, yani söğüt'e yerleştirir. ertuğrul da aşiretiyle beraber burayı yurt edinir.
  
  15'inci ve 16'ıncı asır osmanlı kroniklerinde ertuğrul'un faaliyetleri şöyledir (kısaltarak yazmaya çalıştım):
  
  - ahmedi (ö. 1412): sultan alaaddin gaza için konya'dan sultanönü'ne gelir. o esnada gündüz alp, ertuğrul, gök alp ve oğuz beylerinden çok kişi onun yanında yer alır. sultanönü'nde ertuğrul çok gazalar yapar, bu gazalardaki başarısıyla da ünü çok artar. moğolların barışı bozması üzerine alaaddin keykubad, moğollarla savaşmak için konya'ya döner, dönmeden önce de sultanönü ve etrafını ertuğral'a verir. ertuğrul etrafına çok kişi toplar ve söğüt'e gelip, burayı fetheder. bu fetihten kısa süre sonra vefat eder, yerine oğlu osman bey geçer. (bkz: dasitan-i tevarih-i müluk-i al-i osman)
  
  - şükrullah (ö. 1459-60): 1221'de cengiz han ortaya çıkarak türkistan'ı yakıp yıkar. bu yüzden selçuklu soyu yurtlarını terk eder. oğuz oğullarından biri olan ertuğrul, süleyman şah'ın oğlu ve osman'ın atasıdır. ertuğrul'un soyu nuh'un oğlu yafes'e uzanır. ertuğrul da moğollar yüzünden selçuklu soyunun ardından 340 çadır ile anadolu'ya geçip, karacadağ'a yerleşir. o bölgedeki kafirlerle iyi ilişkiler kurar. ertuğrul, sultan alaaddin keykubad'ın savaş niyetini duyunca, kendi askerleriyle konya'ya gidip ona tabii olur. sultanın karacahisar kuşatmasına katılır. ertuğrul bu kuşatmadaki başarısıyla sultanın takdirini kazanır ve sultan ona kaftan giydirip, karacahisar başbuğu tayin eder. moğol tehdidi oluşunca sultan konya'ya döner. ertuğrul da karacahisar'ı ele geçirir ve oradan söğüt'e geçip orayı fetheder. ertuğrul 93 yaşında ölür. ertuğrul'dan sonra sultan alaaddin, ertuğrul oğlu osman'a yarlık yazar; tuğ, davul, kılıç, kaftan gönderip, osman'ı savaşa memur kılar. (bkz: behçetü't-tevarih)
  
  - enveri (ö. 1466 sonrası): alaaddin keykubad 1220'de selçuklu tahtına çıkar. şah melik o sırada urfa'da bulunur. şah melik'in gök alp ve gündüz alp isimli oğlu vardır. şah melik'in ölümünden sonra sultan onun iki oğluna yüz vermez. moğol akınları üzerine sultan, gündüz ve gök alpi yardıma çağırır. gündüz ve gök alp moğollar karşısında zaferler kazanır. sultan bu olaylardan sonra iki kardeşi ihsan eder. bu olaylardan sonra iki kardeş sultanın emrine girer, sultanönü'ne yerleşirler. iki kardeş yaptığı akınlarla çok üne kavuşur. bir zaman sonra iki kardeşin arasına kıskançlık girer, gök alp zehirle öldürülür. ertuğrul, gündüz alp'in oğludur. amcası gök alp'in öldürülmesi yüzünden babasıyla arası açılır. gündüz alp öldüğünde söğüt'e gömülür. babasının ölümünden sonra ertuğrul 14 yaşında akınlara başlar. bilecik'i fethedip, sultanönü'ne döner. ertuğrul inegöl'ü de fetheder. 1330'da 52 yaşında ölür. (?) (bkz: düsturname-i enveri)
  
  - karamani mehmet paşa (ö. 1481): moğollar bağdat'ı ve etrafını istila edince selçuklu hükümdarları anadolu'ya kaçar. kayı kavminin lideri kayık alp'in soyu nuh oğlu, yafes'in oğlu oğuz'a ulaşır. kayık alp de aşiretiyle birlikte selçuklularla beraber kaçar. 1258'de anadolu'ya gelip, ankara yakınlarındaki karacadağ'a yerleşir. anadolu'da ölür. yerine oğlu sarkuk geçer, o da kısa sürede ölür. yerine oğlu gök alp geçer. gök alp'ten sonra da yerine oğlu gündüz alp geçer. gündüz alp reisliğinde komşu kafirlerle kanlı savaşlar yapılır. öldüğünde de yerine oğlu ertuğrul geçer. ertuğrul, selçuklu sultanı alaaddin'in savaş niyetini duyunca bir elçi gönderip, kendisine katılmayı teklif eder. sultan kabul eder, ikisi karacahisar'ı kuşatır. moğol tehdidi artınca sultan, ertuğrul'un emrinde biraz asker bırakır ve konya'ya döner. ertuğrul kuşatmada başarılı olur. sonra 93 yaşında ölür, yerine oğlu osman geçer. selçuklu sultanı bir elçi ile osman'a birçok armağan gönderir. (bkz: tevarih-i selatinü's-sultaniye)
  
  - kemal (ö. 1490 sonrası): oğuzlar'dan ertuğrul, süleyman şah'ın oğludur. osman'ın babası ertuğrul'dur. süleyman şah'ın babası kaya alp'tir. osmanlıların soyu 23. göbekte nuh oğlu yafes'e çıkar. ertuğrul, moğol zulmünden kaçıp 1340 kişiyle anadolu'ya göçer. önce karaman'a, sonra karacadağ'a geçer. ertuğrul, sultanönü'ne gelen sultan alaaddin keykubad ile buluşur. sultan için taht kurulur. sultan, halkı toplar ihsanlarda bulunur. sultan, halka nereden geldiklerini sorar, ertuğrul öne atılarak aynı soydan geldiklerini anlatır ve sultana bağlılıklarını bildirir. ertuğrul bundan sonra sultan'ın seferlerine katılmaya başlar. sultanın karacahisar seferine katılır. moğollar selçuklu topraklarına saldırınca sultan, kuşatmayı ertuğrul'a bırakıp başkente döner. ertuğrul kuşatmada başarılı olur. sultan da başarısına ödül olarak o bölgeyi ertuğrul'a verir. ertuğrul 93 yaşında ölür ama ölene kadar elinden gürzü ve kılıcı bırakmamıştır. ertuğrul öldükten sonra yerine oğlu osman geçer. (bkz: selatinname)
  
  - aşıkpaşazade (ö. 1484 sonrası): osman gazi'nin dededi süleyman şah'tır. acem padişahları türkmen ve tatarları anadolu'ya gazaya gönderir. bunun üzerine süleyman şah da anadolu'ya geçer. erzurum, erzincan üzerinden amasya'ya varır. anadolu'da 6 yıl boyunca fetihler yapar. türkistan'a dönme kararı alır. halep'e iner. süleyman şah, fırat nehri'ni geçmek isterken nehirde boğulur. caber kalesi'nin önüne gömülür. ertuğrul, süleyman şah'ın oğludur. ertuğrul, babasının vefatından sonra kardeşleriyle 400 kadar çadırla pasin ovası'na yerleşir. bir zaman sonra sultan alaaddin, anadolu'ya gelip fetihler yapmaya başlar. ertuğrul, kendi neslinden olan alaaddin'in anadolu'ya gelip padişah olduğunu öğrenince kendisi de anadolu'da gaza yapmaya karar verir. ertuğrul'un osman, gündüz ve savcı isminde üç oğlu vardır. oğullarıyla anadolu'ya geçer. oğlu savcı'yı sultan'a elçi olarak gönderip, yurt ister. sultan da söğüt'ü yurt olarak verir. ertuğrul da aşiretiyle beraber oraya yerleşir. bir süre sonra ertuğrul vefat eder, yerine oğlu osman geçer. osman da hanedanın ortaya çıktığını gösteren meşhur rüyayı görür (çınar ağacı). şeyh edebali de bu rüyayı yorumlar. (bkz: aşıkpaşazade tarihi)
  
  - neşri (ö. 1520): osmanlı soyu nuh peygambere ulaşır. ertuğrul, süleyman şah'ın oğludur. kayılar ahlat'ta 170 yıl kalmıştır. cengiz han ortaya çıkınca huzur kalmadığından süleyman şah liderliğinde anadolu içlerine kaçtılar. alaaddin keykubad'ın saltanatının ilk yıllarıdır. erzurum, erzincan bölgesinde birkaç sene kaldılar. arazi koşulları davarlarının ayaklarını incittiğinden süleyman şah eski yurtlarına dönmeye karar verir. halep üzerinden gitmeyi seçtiğinden, fırat nehrini geçerken boğulur. oraya gömülür. aşiret burada bölünür. bir grup halep bölgesinde kalır, bir grup da anadolu'ya döner. süleyman şah'ın 4 oğlundan ikisi halep'te kalır, ertuğrul ile dündar da anadolu'ya geçip pasin ovası'na yerleşir. ertuğrul, sultan alaaddin'in moğollarla olan savaşına denk gelir. moğollar, selçukluları yenmek üzereyken ertuğrul orduya katılır, moğolları def ederler. sultan bundan sonra ertuğrul'a ihsanlarda bulunur. ertuğrul ve aşiretine söğüt'ü yurt verir. bir zaman sonra karacahisar kafirleri ertuğrul aşiretinde huzur bırakmaz. ertuğrul da sultana başvurup onu gaza için tahrik eder. sultan da karacahisar üzerine yürür. bu esnada tatarlar, selçuklu topraklarına girince sultan başkente döner. ertuğrul kuşatmaya devam eder ve kaleyi ele geçirir. moğollar anadolu'ya hakim olunca selçuklu sultanlarının sadece isimleri kalır. ertuğrul bu dönemde söğüt'te oturmaya devam eder. alaaddin keykubad'dan sonra selçuklu tahtına oturanlar ertuğrul'dan himayelerini eksik etmezler. ünü herkesçe bilinir. ertuğrul yaşlanınca oğulları aşiret yönetimine başlar. ertuğrul 93 yaşında ölünce söğüt'e gömülür. aşiret içindeki bazı kesim ertuğrul'un oğlu osman'ı, bazı kesim de ertuğrul'un kardeşi dündar'ı bey yapma ister. bir zaman sonra aşiret osman'ı bey yapar. dündar da osman'a biat eder. (bkz: cihannüma)
  
  - anonim (1299-1512): osman, ertuğrul'un oğludur ve dedesi süleyman şah'tır. soyları nuh'a dayanır. selçuklular'dan aladdin, acem'den anadolu'ya göçüp konya'da padişah olur. manan şehri'nin padişahı da süleyman şah'tır. süleyman şah, anadolu'ya gelmeye karar verir. amasya'ya gelir. orada epey gaza yapar. oradan halep'e göçer. orada süleyman şah atıyla beraber fırat nehri'nde boğulur. oraya gömülür. süleyman şah'ın üç oğlu vardır. 2'si acem'e döner. ertuğrul pasin ovası'na geçer. oradayken alaaddin'in saltanatını öğrenir. oğlu savcı'yı sultana elçi olarak gönderir ve yurt ister. alaaddin keykubad da ertuğrul'a sultanönü yöresini yurt verir. orada ertuğrul'a çok sayıda insan itaat eder. bir zaman sonra ertuğrul, söğüt'e yürür ve orayı fetheder. söğüt'ü aldıktan sonra ertuğrul ölür ve yerine osman geçer. (tevarih-i ali osman, haz. necdet öztürk, 2000.)
  
  - bayati (15.yy): ertuğrul gazi'nin babası süleyman şah, dedesi kaya alp'tir. süleyman şah'ın ölümünden sonra ertuğrul ve dündar anadolu'ya doğru yürür. yolda kınık ve bozok boyları da kendilerine katılır. sivas'ta selçuklu - moğol savaşını görürler. hemen moğollara saldırırlar ve def ederler. ertuğrul'un osman, gündüz ve savcı isminde üç oğlu var. savcı'yı moğol esirleri ile beraber konya'ya sultan'a gönderir. savcı, kayı soyundan olduklarını sultana bildirir. sultan, ankara'daki karadağ'ı onlara yurt verir. ertuğrul aşireti buradayken sınır boylarına akınlar düzenler. söğüt'e kadar uzanır. sultan orasını da ertuğrul'a yurt verir. ertuğrul 1288'de yaşı 90 geçmişken ölür. söğüt'te yaptırdığı tekkeye gömülür. (bkz: cam-ı cem ayın)
  
  - oruç beğ (ö. 1502 sonrası): osman gazi 1260'da doğmuştur. adına hutbe 1288'de okunur. osman'ın babası ertuğrul'dur. dedesi de süleyman şah'tır. cengiz han 1225'te ordusuyla istilalara başladığı sırada manan şehrinin padişahı süleyman şah'tır. cengiz han'ın istiliları ile selçuklular ve abbasiler kırılır. selçuklular anadolu'ya kaçar. süleyman şah da anadolu'ya kaçar. amasya'ya yerleşir. orada gazalar yapar. sonra halep'e döner. orada fırat nehri'ni geçmek isterken boğulup ölür. geriye 3 oğlu kalır. 2'si acem'e döner. ertuğrul kayseri bölgesine gelir. orada gazalar eder. sonra oğlu savcı'yı konya'ya sultana gönderip, yurt ister. sultan onlara söğüt'ü verir. söğüt'teyken her yere akınlar düzenler. söğüt'teyken üçüncü oğlu osman doğar. (çınar ağacı rüyasını ertuğrul görür ve edebali yorumlar) şeyh edebali'nın kızıyla osman'ı evlendirir. sultan alaaddin ile karacahisar'ı kuşattılar. alaaddin keykubad ölünce yerine selçuklu tahtına gıyaseddin keyhüsrev geçer. gıyaseddin çok zulümler yapıp, halkı incitir. osman aşiret başına geçtiğinde ertuğrul hayattadır. ıı. gıyaseddin mesud ölünce selçuklular karışır. ertuğrul ve osman istese karaman'ı alabilirlerdi. (bkz: oruç beğ tarihi)
  
  son olarak şunu belirteyim:
  15'inci ve 16'ıncı asılarlarda yazılan çoğu 'tarih' te, yazar şahıslar osmanlı ailesinin soyunu oğuz kağan, yafes, ve nuh gibi mitolojik ve kutlu karakterlere dayandırmaya çabalamışlardır. bunun başlıca nedeni; 15'inci yüzyılda doğu coğrafyasında osmanlı ailesinin en büyük rakibi timur hanedanıdır. iki devlet çok büyük bir savaş yapmış, timurlular osmanlılar'a üstün gelmiştir. (bkz: ankara savaşı) hatta savaştan sonra osmanlılar dağılma noktasına kadar gelmiştir. 11 yıllık bir mücadelenin sonunda ülke tekrar toparlanabilmiştir. (bkz: fetret devri) timurlular'ın soyunun cengiz han'a dayandığı iddiası o dönemde çok yaygındır. cengiz han'ın ismi de timur hanedanına prestij, kut, kısacası üstünlük sağlıyordu. osmanlılar, ikinci murat döneminde timurlular karşısında meşruiyet, saygınlık ve üstünlük sağlamak adına tarih yazımına başvurmuştur. ikinci murat'ın emriyle osmanlı ülkesinde tarih yazımına başlanılmıştır. yazılan tarihlerle osmanlı soyunun cengiz han'dan bile üstün olduğu ispat edilmek istenmiştir. diğer yandan yazılan bu şecereler vasıtasıyla osmanlı ailesi, hanedanın kutsallığını göstererek, reaya ve ulema gözünde meşruluğunu, yüceliğini arttırmak ve ülke idaresindeki gücünü arttırmak istemiştir. kısacası bu dönemdeki tarih yazarları yazdıklarına kendileri bile inanmamıştır. kafalarına göre soy ağacı çıkarmışlardır. lakin ertuğrul ve aşiretinin faaliyetleri hakkında bazı noktalarda ortak kanaatler mevcuttur.
  
  kaynakça:
  halil inalcık - son araştırmalarla ertuğrul gâzî'nin gerçek hikayesi - ntv tarih dergisi - sayı 15 - nisan 2010. (ayrı basım)
  necdet öztürk - 15. yüzyıl osmanlı kronikleri - bilge kültür sanat yayınları - 2020.
  necdet öztürk - osmanlı tarihçileri - bilge kültür sanat yayınları - 2015.