dicle nehri

• adını elamcada akan su anlamına gelen digira'dan alır. sümercede ise idignat olarak geçer. bu kelime türkçeye dicle, yunancaya tigris, kürtçeye dijle, akkadçaya idiklat, arapçaya ise dijla olarak geçmiştir. sümer inancına göre dicle nehri tanrı enki tarafından yaratılmıştır; mitolojide adına sık sık rastlanır; eski ahit'in yaratılışı anlatan kısmında adı geçen nehirlerden biri dicledir. yine kuran'da adı geçen el zavra bölgesi de dicle nehrinin geçtiği yerdir.
  
  dicle nehri'nin toplam uzunluğu 1900 km olup ülkemizdeki kısmı 523 km'dir. uzunluk bakımından fırat nehri'nden daha kısadır ancak taşıdığı su miktarı daha fazladır. ortalama debisi saniyede 360 metreküptür. en düşük debisi eylül ayında 55 metreküp olmakla birlikte kış sonu ve bahar aylarında bu sayı 2800 metreküpü bulmaktadır. toplam havza alanı ise ırak dahil 375 000 kilometre karedir.
  
  kaynağını elazığ'ın hemen güneyindeki dağların üzerinde biriken karlardan alır. yine elazığ'ın güneyinde yer alan hazar gölü'nde uzun yıllar bu dağlardan gelen suların birikmesi ve gölün doğu ucundan taşması dicle nehri'nin ana kaynağı olmuştur. ancak 1957 yılında buraya yapılan hidroelektrik santrali gölün nehir ile doğrudan bağlantısını kesmiştir. yine de, gölde biriken suyun yer altındaki oluklardan sızdığına ilişkin bulgular da mevcuttur. bununla birlikte çağlar boyu mezopotamya'yı fırat nehri ile beraber şekillendirmiş olan dicle nehri çeşitli başka kollardan da beslenmektedir. bunlar türkiye topraklarındaki (batıdan doğuya doğru) batman, garzan, botan ve habur çayları ile ırak topraklarındaki (kuzeyden güneye doğru) büyük zap, küçük zap, azayim ve diyala çayları olmak üzere sıralanabilir.
  
  nehir basra körfezine varmadan önce fırat ile birleşip şattül arap nehrini oluşturur. dicle nehrinin ana kısmı üzerinde türkiye topraklarında kral kızı, dargeçit ve cizre barajı gibi yapılar mevcutken, ırak üzerinde musul barajı gibi önemli barajlar da bulunmaktadır. dicle nehri türkiye'den doğmuş olsa da, ırak'ta yer alan kollarından toplam taşıdığı suyun yarısından fazlasını edinir ve bu kollardan büyük zap üzerinde bekhme barajı, küçük zap üzerinde dukhan baraji, azayim üzerinde el azayim barajı ve diyala üzerinde darbandıkan ve hamrin barajları bulunmaktadır.
  
  dicle nehri çağlar boyunca insanlar tarafından dizginlenmeye çalışıldığından, üzerindeki baraj ve bentlerin yapım çalışmaları m.ö. 3000 yılına değin uzanmaktadır. bu noktada, nehrin sadece stratejik açıdan değil, uygarlık tarihi açısından da ve kültürel olarak da büyük öneme sahip olduğu hususu akla gelir. antik dönemde sümer, babil ve asur kentlerinden geçen nehir, günümüzde diyarbakır, musul ve bağdat gibi kentlerin de içinden geçmekte, üzerine yapılan köprüler ve bentlerle bu şehirlerin mimari dokusunu şekillendirmektedir. özellikle bağdat şehri, biraz da dicle sayesinde bugünkü özgün görünümüne kavuşmuştur.