loki (dizi)

• marvel cinematic universe için bir devrim noktası, çok önemli bir kilometre taşı. bu derece önemli bir adımın dizi ile atılması disney plus'a ve bu diziye olan güvenin de göstergesi.
  
  burada dizinin başarısından bahsetmiyorum, o konu çok subjektif. ancak içerik açısından marvel sinema evreninin klasik, formülleşmiş giriş-gelişme-sonuç hikaye akışını yıkmasının yanında buna çok uygun şekilde marvel sinema evreninin kendi içindeki akışını da yıktı. çoklu evrenlerin ve çok farklı hikayelerin yolunu açtı. marvel what if, doctor strange in the multiverse of madness, spider-man far from home, ant-man and the wasp quantumania gibi yapımlarda çok evrenlere girilmesini zaten bekliyorduk. bununla beraber disney'in dünyasına dahil ettiği x-men, fantastic four, deadpool gibi markaların da paralel evrenler yoluyla gireceği teorileri dolaşıyordu. hem dizi hem karakter olarak loki bunun kapısını açtı. hatta kapısını açtı demek hafif olur, omuz atıp kapıyı kırdı.
  
  dediğim gibi dizi mcu'nun basitleştirilmiş hikaye anlatımının çok dışına çıktığı için ortalama marvel filmleri izleyicisinde biraz kafa karışıklığı yaratmış olabilir. fakat çoklu evrenler gibi karmaşık bir konuya girebilmek için buna ihtiyaç vardı. ben bile çizgi romanlardan ve envai çeşit bilim kurgu yapımdan konuya hakim olmama rağmen izlerken "e nasıl şimdi" diye bir kafa karışıklığı yaşadım. bu tarz kafa karışıklıkları yaşayanlar için konuyu ne olduğunu biraz özetleyeyim. bunu bir açıdan kendim için de yazıyorum. yazarken daha iyi sindiriyorum konuyu.
  
  şimdi öncelikle çoklu evren dediğimiz konu ne? bunu çoğumuz biliyoruz zaten, dizide de anlatıldı. insanların aldığı her karar, her hareket zaman akışında farklılaşma yaratıyor. bu tarihte, tarihin sonuna varana kadar hesaplanamaz sayıda farklı zaman çizgisi oluşmasına yol açıyor. bunların hepsi de birer paralel evrene dönüşüyor. bu farklılıkları yaratan ya da (dizide dile getirilmese bile çıkarımla ulaşabileceğimiz bir sonuçla) bu değişikler sonucu farklılaşan kişilere ise varyantlar deniyor. bu konuda bilmemiz gereken bu kadar.
  
  marvel sinema evreni'nde paralel evrenler sınırsız şekilde varlıklarını devam ettiriyor, herhangi bir limit ya da kontrol yok. ancak 31. yüzyılda bir bilim insanı olan walter bish... pardon nathaniel richards bu paralel evrenlere ulaşmanın yolunu buluyor. ilk başta çok neşeli sonuçları oluyor bunun. birbirleriyle bilgilerini paylaşıyorlar, dostluklar doğuyor, halı saha maç yapıyorlar. ancak tüm nathaniel richards varyantları bu kadar iyi kalpli değil. bunların arasından dizide direkt adı anılmasa da çizgi romanlarda kang nam-ı diğer "kang the conqueror" (fatih kang) olarak bildiğimiz bir tanesi çıkıyor. bu doyumsuz fatih ve ona yakın diğer varyantlar diğer paralel evrenleri işgal etmeye başlıyor. böyle neredeyse tüm gerçeklikleri yok edecek bir savaş çıkıyor.
  
  dizide geriye kalan olarak anılan, çizgi roman evreninde immortus olarak bilinen görece "iyi" bir nathaniel richards, alioth adlı zamanı ve uzayı tüketebilmek yetisine sahip tanrısal varlığın gücünü kullanarak kendi dışında tüm diğer paralel evrenleri yok ediyor ve savaşı bitiriyor. sadece kendisi kalıyor ki "geriye kalan" ismi de oradan geliyor. biraz doctor who'daki zaman savaşını andırıyor durum. iyi karakter herkesin iyiliği için büyük bir soykırımla savaşı bitiriyor. işte tam olarak time variance authority (zaman varyantları birliği) ve timekeepers (zaman muhafızları) miti devreye giriyor.
  
  peki bunlar ne yapıyor? gördüğüm kadarıyla asıl kafa karışıklığı yaratan kısım burası.
  
  geriye kalan'ın ve dolayısıyla zaman varyantları birliği'nin yegane amacı zamanın yeni bir kang yaratmasını engellemek. bunun yolu da geriye kalan'ın doğduğu, bizim mcu filmlerinde ve dizilerinde izlediğimiz "sacred timeline" yani kutsal zaman çizgisinin korunması ve buradan doğup kang'ın doğumuna yol açacak kırılmaların engellenmesi. geriye kalan bu zaman çizgisini yaratan, oluşturan, yönlendiren değil. özellikle bu sık oluşan bir yanlış anlaşılma. bu zaman çizgisi yine burada yaşayan insanların özgür iradeleriyle, seçimleriyle, mücadeleleriyle oluşuyor.
  
  peki o zaman farklı paralel evrenler yok mu? var. farklı paralel evrenlerin başta belirttiğim gibi sayısı hesaplanamaz farklı seçimden oluşuyor, dolayısıyla bunlar yine var. bunlar arasında kutsal zaman çizgisinden sapanlar da var.
  
  aslında gerçek olmayan zaman muhafızlarının anlatıldığı videoda geriye kalan'dan gerçek olduğunu öğrendiğimiz kısma dikkat etmek gerekiyor burada:
  
  zaman çizgileri farklı renklerle temsil ediliyor. hepsi birbirinden kopuk şekilde tamamen farklı yönlere dalgalanarak ilerliyor.
  
  "zaman muhafızları", yani geriye kalan bunları tek bir kutsal zaman çizgisinde birleştiriyor. yani "tek bir" zaman akışı birden fazla, birbirinden çok farklılaşmayan, dolayısıyla kang'ın doğumuna yol açmayan paralel evrenler var.
  
  bu paralel evrenlerde ufak farklılaşmalar mevcut. tva sadece tespit edebildiği kırmızı alarm sınırına yaklaşan farklılaşmalara müdahale ediyor. bu nedenle örneğin bir evrende çizgi romandaki klasik loki'yi görürken başka bir evrende kadın loki görebiliyoruz. bunlara yol açabilecek farklılaşmalara izin verilmiş. loki'nin kadın olarak doğması da izin verilen bir farklılaşma, o yüzden doğar doğmaz müdahale edilmiyor. ya da klasik loki'nin thanos tarafından öldürülmemesi de göz ardı edilebiliyor. ancak klasik loki saklandığı gezegenden ayrıldığı zaman müdahale ediliyor çünkü loki'nin o noktadan sonra thor'la ya da başka biriyle iletişime geçmemesi gerekiyor zaman çizgisinin tehlikeli şekilde sapmaması için.
  
  peki infinity saga ile nasıl bağlanıyor bu konu? gelecekte muhtemelen doctor strange'in çok başı ağrıyacak bu işler yüzünden. doctor strange aslında farklı bir noktada zaman muhafızı. ancak o mevcut haliyle daha çok paralel evren içindeki boyutları koruyor. dormammu'nun yaşadığı karanlık boyut, ant-man'de gördüğümüz quantum boyutu, doctor strange'in seyahat ettiği astral boyut gibi boyutlar paralel zaman çizgileri değil, farklı boyutlar. mesela çizgi romanlarda asgard kainlerinin bildiği "nine realms" de dokuz ayrı boyut fakat marvel sinema evreni bunları dokuz ayrı gezegen olarak sundu.
  
  infinity saga'da konuya en yakın söylem doctor strange'in gördüğü 14 milyon farklı muhtemel gelecek. bunların içinden sadece bir tanesinde thanos'u yenebiliyoruz dediği de kutsal zaman çizgisi. diğer muhtemel gelecekler gerçekleşmiyor, gerçekleşenler de tva tarafından yok ediliyor. yani ilk iron man filmiyle başlayıp loki'nin ilk sezon finaline kadar izlediğimiz her şey o yegane kutsal zaman çizgisinde olanlar. bunlar dışında herhangi bir şeyin, ufak farklar dışında, gerçekleşmesine izin verilmedi.
  
  mesela avengers'ın zaman yolculuğu ya da captain america'nın geçmişe dönüp peggy'yle yaşadığı yeni zaman çizgisi. bunlar kutsal zaman çizgisinde olabilecek ve yeni zaman çizgisine yol açmayacak şeyler. captain america muhtemelen peggy'yle yaşadığı zaman çizgisinde kırmızı alarm verecek kadar büyük değişiklik yaratmadı, zaman akışını tıkamadan sürüklendi. ancak loki'nin 2012'de tesseract'ı alıp kaçması alarm verdi, çünkü loki'nin 2018'de thanos tarafından öldürülmesi ya da öldürüldüğünün sanılması gerekiyor. bu loki varyantı kendisine çok farklı bir yol yarattı.
  
  biraz meta bir örnek olacak belki ama özetle her şeyin canon dediğimiz devamlılık prensibine uygun olması gerekiyor. örneğin star wars için disney 9 filmi canon kabul edip fakat 2012 öncesi çıkan tüm genişletilmiş evren hikayelerini (çizgi roman, kitap vs) sildi ya; aynı mantıkla canon = sacred timeline, disney = geriye kalan. bunun sonucunda mara jade'le evlenen alfa luke skywalker yerine uzay ineği memesinden süt içen yaşlı aksi luke skywalker kaldı elimizde ama o başka yazının konusu.
  
  canon demişken, marvel sinema evreni için canon konusu tartışmalı olsa da agents of shield'da bu güzel açıklanmıştı. zamanı bir ırmak olarak düşünün. zaman yolcuları o ırmağa atılan dal parçaları gibi. dal parçasını ırmağın neresine bırakırsan bırak yine aynı yere gidecek. ancak yeterince fazla dal parçası bırakırsa baraj oluşur ve ırmağın akışı değişir. geriye kalan işte o noktada devreye giriyor.
  
  "giriyordu" daha doğrusu. geriye kalan'ın sylvie tarafından öldürülmesi her şeyi değiştirdi. peki nasıl değiştirdi? neden geriye kalan o zamanın içindeki boşlukta öldüğünde zamanın başından itibaren her şey değişiyor? çünkü düz çizgisel bir şey değil, doctor who'da doktor'un tanımıyla""a big ball of wibbly wobbly, timey wimey stuff". ve bunu daha görsel haliyle geriye kalan'ın binasının çevresinde bir döngü olarak görüyoruz. ortak ilerleyen bir sürü farklı zaman çizgisinden oluşan sonsuz bir döngü. buradan dallanan bir zaman çizgisini engellediğinde döngüsü tekrar başlıyor. sonsuza kadar sürüyor bu. o yüzden sürekli bunu kontrol altında tutacak biri olması olması gerekiyor. yani bu aslında yol katedilen bir süreç değil, korunması için sürekli tekrarlanan bir süreç. sisyphus'un kayayı dağın tepesine sürüklemesi, sonra tekrar aşağı yuvarlanması ve bunu sonsuza kadar tekrarlaması gibi düşünün 16 milyon kere kayayı dağın tepesine sürüklesen de yapmaya devam etmediğin sürece kaya tekrar dağın dibine düşecek. aynı mantık geçerli. sylvie kontrol sahibi öldürüp kendi de kontrolü eline almadığında zamanın başından itibaren tüm zaman çizgileri tekrar budaklanmaya başlıyor. örneğin doctor strange'in bahsettiği endgame'deki 14 milyon muhtemel gelecek bir anda yaşanmaya başlıyor. yani geçmişte zaman varyantları birliği bunu engellemişti artık olmaz diye bir şey yok, çünkü geçmiş şimdi gelecek diye bir şey yok aslında zamanda. ilk sezondaki altıncı bölümün "marvel studios" introsu biraz da buna gönderme.
  
  dolayısıyla loki dizisi marvel evreni için uçcuz bucaksız olanakların kapısını açtı. ve başta belirttiğim gibi klasik marvel filmi formüllerinin çok ötesinde zihin kurcalıyıcı bir konsepti sundu. bunun sonuçlarını gelecek marvel filmlerinde ve dizilerinde göreceğiz ancak muhtemelen bu kadar derine inilmeyecek. işin matematiğini öğrenmek isteyenlerin loki dizisini izlemesi beklenecek ama izlemeyenler için de en azından temeli anlaşılabilir şekilde basitleştirilecek.
  
  örneğin "marvel what if" serisi bu olayın sonunda ortaya çıkan paralel evrenleri işleyecek ve nelerin değiştiğini daha net gösterecek. daha da önemlisi loki zaman varyantları birliği'ne döndüğünde kang'ın heykelini gördük. yani geriye kalan'ın korktuğunu söylediği şey gerçek oldu, kang doğdu. kang'ı gelecek marvel filmlerinde de göreceğiz, en azından ant-man and the wasp: quantumania'da olacağı kesin. ve thanos kadar, belki de daha ötesinde, bir tehlike olacağı söylenebilir. thanos ve infinity saga mevcut evrenin içindeki büyük bir tehlikeyi konu alırkan kang ve çoklu evrenler birden fazla evreni tehdit eden bir hikaye olacak.
  
  tabii paralel evrenler hikaye olarak da çok fazla konunun kapısını açtı. marvel burada sahibi olduğu fakat ana evrenin dışında tuttuğu her şeyi "paralel evren" adı altında tekrar geri getirebilir. netflix'in marvel kahramanları, sam raimi'nin spider-man serisi karakterleri, agents of shield karakterleri, fantastic four, x-men, deadpool vs. limit, sınır yok.
  
  yani loki dizisi wandavision ya da the falcon and the winter soldier gibi kostüm/karakter değişiminin çok ötesini sundu. marvel sinema evreni'ni baştan aşağı değiştirdi.