üç tarz-ı siyaset

• türkiye'de ismi çok bilinen, ama tabii ki pek az kişinin orjinalini okduğu metin. bu yüzden hakkında yapılan yorumların pek çoğu yanlıştır. önce en büyük yanlış: "akçura bu metinde üç tarz-ı siyaseti tartışır ve türkçülüğü seçer". yanlış. birazdan neden yanlış olduğunu da göstereceğim.
  
  önce bir kaç küçük malumat: bu metin 15 mart 1904'te rusya'da zoya köyü'nde yazılmış, sonra mısır'da abdulhamit istibdadına karşı savaşan "türk gazetesi"nin 24 ve 34. sayıları arasında yayımlanmıştır. daha sonra ise metin, mısır ve istanbul'da olmak üzere iki kez daha basılmıştır.
  
  osmanlıcılık, islamcılık ve türkçülük ile ilgili metinde geçen tek tabir tarz-ı siyaset değildir; bunlar için meslek-i siyasi tabiri de kullanılır. şimdi akçura'nın metinde öne sürdüğü argümanlara kısaca bakalım:
  
  1. osmanlıcılık/osmanlılık projesi:
  
  amaç: yeni bir osmanlı milleti oluşturmak, bunu yaparken farklı haklar arasında din-mezhep gibi ayrımlar gütmemek, farklı halkları hak ve ödevler bakımından eşit görmek. osmanlı'nın hızla eriyen sınırlarının parçalanmasının önüne geçilmesin sağlamak; devletin bekası.
  
  olasılık: böyle bir projede devlet erki ve iktidar dağılımınında türkler dezavantajlı, araplar avantajlı duruma geçebilir. sınırları korumak devlet bekası için yeterli olmayabilir. osmanlı çatısı altında milletlerin kaynaşması fikri hem bu milletlerin, hem rusya ve avrupa gibi iki önemli güç tarafından direnişi ve engellemesiyle karşılaşabilir.
  
  sonuç: "binaenaleyh, zannımca, artık osmanlı milleti meydana getirmekle uğraşmak beyhude bir yorgunluktur." (s. 54)
  
  2. islamcılık/panislamizm/islam birliği:
  
  amaç: din esasında temellenmiş güçlü bir müslüman birliği kurarak devletin bekasını sağlamak.
  
  olasılık: osmanlı kültürü, bu türden birliğe kolaylık sağlayan kimi özelliklere sahipse de (halifelik kurumu gibi); böyle bir siyasal proje içinde tanzimatın hedefleri -farklı cemaatler, milletler arasındaki eşitlik fikri- ortadan kalkacaktır. bu, bir çatışma ortamı doğuracaktır. türkler arasında bile kimi dinsel ve mezhepsel kavgalar başlayabilir. üstelik, müslüman tebaaya sahip büyük devletler bu tasarıyı engellemek için çalışacaklardır.
  
  sonuç: bu proje, çok uzun vadeli bir projedir ve zordur. "müslüman devletler", akçura'nın deyişiyle, "osmanlı devletinin islam birliği siyasetini tatbike kalkışmasına, belki de muvaaffakiyetle, karşı koyarlar." (s. 58)
  
  3. türkçülük/tevhid-i etrak/türk milliyet-i siyasiyesi:
  
  amaç: asya kıtası ve doğu avrupa'ya yayılmış türklerin katılımıyla da genişleyecek büyük ve güçlü bir devlet oluşturmak; devletin bekası.
  
  olasılık: türk birliği fikrinin yeni olması bazı sorunlar yaratabilir. türk olup da müslüman olmayan halklar bu türkçülük harekti sonunda osmanlıdan ayrılmak isteyebilir. rusya, muhtemel bir türk birliğinin karşısındaki en büyük tehdittir.
  
  sonuç: bu projenin gerçekleştirilme olasalığı her ne kadar bunda "harici güçlerin", yabancı devletlerin, engelleyici gücü daha az olsa da panislamizm kadar zor ve uzun vadelidir (s. 61).
  
  .....................
  
  şimdi, orjinal metni okumamaktan kaynaklanan bir yanlışa değinelim: akçura, bu metnin hiçbir yerinde "en iyi yol türkçülüktür" demiyor. hiçbir yerinde... metnin sonunda geldiği nokta şu:
  
  "osmanlı milletinin yaratılması, osmanlı devleti için faydalara sahipse de gayr-i kabil-i tatbiktir (uygulanması mümkün değildir). müslümanların veya türklerin birleşmesine dönük siyasetler, osmanlı devleti hakkında eşit denebilecek menfaaat ve mahzurlar ihtiva etmektedir. tatbikleri cihetine gelince, kolaylık ve zorluk yine aynı derecede denilebilir."
  
  yani diyor ki ; osmanlıcılık fikri artık öldü, o belli. panislamizm ile türkçülük ise fayda ve zarar, kolaylık ve zorluk açısından eşit durumda.
  
  "bu üç tarz içinden akçura türkçülüğü seçiyor" demek doğru olmaz. sanırım çok yapılan bu yanlışın nedeni: 1. akçura'nın türkçülük ideolojisi içindeki kurucu figürlerinden biri olması, 2. akçura'nın metnini okumamak.
  
  bakın nasıl bitiyor, akçura'nın bu metni:
  
  - hulasa, öteden beri zihnimi işgal edip de kendimi ikna edecek cevabını bulamadığım sual önüme dikilmiş cevap bekliyor: müslümanlık, türklük siyasetlerinden hangisi osmanlı devleti için daha yararlı ve kamil-i tatbiktir? (s. 62)
  
  görüldüğü gibi akçura "x en iyisidir" demiyor. türkçülük ve panislamizmi eşit görüp, hangisini tercih etmek gerektiğini soruyor.
  
  kaynak: bu metin pek çok yerden okunabilir ama ben lotus yayınları'nın 2005 baskısı küçük kitapçığını tercih ettim. söz konusu kitapçıkta ali kemal'in akçura'nın metnine cevabı ve ahmet ferit'in mektubuna ek olarak, enver ziya karal'ın sunuş yazısı var. bu metinden kısa bir bölüme modern türkiye'de siyasi düşünce serisinin birinci cildi olan "tanzimat ve meşrutiyetin birikimi"nin (ed. mehmet alkan, iletişim yayınları) seçme metinler bölümünden de ulaşılabilir.