çip krizi

• günlük hayatta kullandığımız telefon, bilgisayar ve araba gibi birçok elektronik cihazın içerisinde çipler bulunur. hatta çamaşır makinesi, buzdolabı ve elektrikli diş fırçası gibi ev aletlerinde bile çip bulunmaktadır. günlük hayatımızda çok önemli rol oynayan elektroniklere güç veren bu çiplerde 2020 yılının başlarından itibaren stok sorunu yaşanmaktadır ve günümüzde bazı elektronik eşyaların raflarda bulunamaması sorunu buradan kaynaklanmaktadır.
  
  nissan çip sorunundan dolayı araç üretimini 500.000 kadar azaltacağını duyurmuştu. general motors ise çip sorunundan dolayı kamyonet üretimini yarıda kestiğini, bazı araçlarının ise üretimini ve montajını tamamladığını ama çip bulunmadığı için park halinde beklettiğini söylemişti. apple ceo'su tim cook ise çip sorununun akıllı telefon ve tablet satışlarını etkileyeceğini söylemişti.
  
  ıntel yetkilisi pat gelsinger, çip sorununun bir veya iki yıl daha sürebileceğini söylemiş ve bu sorundan dolayı tatil dönemlerinde görmeye alışık olduğumuz kampanyaların olmayabileceğini belirtmişti.
  
  peki bu çip sorunu nasıl oluştu - ne zaman biteceği düşünülüyor ?
  
  çipler elektronik cihazların beyni olarak çalışırlar. küçük devrelerin içerisinde milyonlarca transistör bulunur ve bu transistörler hangi elektronların geçip geçmeyeceğine karar veren kapı görevini üstlenirler. bu çiplerin üretimi birkaç aşamadan oluşur, birden fazla uzmanın elinden geçer ve bu işlemler günlerce sürebilmektedir. yani üretilen çip hangi cihazda kullanılacaksa ona özel üretilmektedir ve farklı bir cihazda kullanmak mümkün değildir.
  
  bu çiplere olan talep pandemi öncesinde bile zaten oldukça fazlaydı ve arz sayısı talep sayısını karşılamıyordu. çipler amerikan icadı olsalar da zaman içerisinde amerikadaki çip üretimi azalmış ve farklı ülkelere kaymıştır. son dönemlerde tayvan ve güney kore dünyadaki çip üretiminin öncü ülkesi haline gelmiştir. 1990 yılında amerika dünyada üretilen çiplerin %37'sini karşılamaktayken günümüzde bu sayı %12'lere kadar düşmüştür.
  
  covid 19 pandemisinden dolayı dünyada kapanma olayları yaşandığında birçok fabrika da kapanmış ve çip üretimi için gerekli olan malzemelerin temini gerçekleşememiştir. kapanma sırasında tüketici elektronikleri için olan talebin artması ise çip talebini artırmış, çip üretimi için zaten yetişmeyen talepler daha da fazla yükselmiş ve bu taleplerin hepsini karşılamak imkansız hale gelmiştir. bu şekilde biriken siparişler nedeniyle her yeni gelen siparişin teslim tarihi ileri tarihlere verilmektedir.
  
  ford gibi bazı araba üreticileri çiplerde yaşanacak bu krizi öngörerek ihtiyaçları olandan fazla çipi daha önceden teslim almıştı. günümüzde ise çip için verilen siparişler yaklaşık 6 ay sonra teslim edilebiliyor. çiplere olan talepler çok fazla ve üreticileri az olduğu için arz/talep dengesi sağlanamıyor ve bu sebeple aradığımız ürünleri raflarda bulmakta sorun yaşıyoruz. aynı zamanda bazı ürünlerin fiyatlarının da bundan dolayı artacağı düşünülüyor.
  
  ancak çip sorunu sadece üretimden kaynaklanmıyor. covid etkilerini asya kıtasında gösterirken birçok liman kapanmış ve aylarca açılmamıştı. bu süre içerisinde gemiler yük konteynırlarıyla limanlarda beklemiş ve siparişler yerlerine ulaştırılmamıştı. dünyadaki elektroniklerin %90'a yakın bir kısmı çin'in yantian limanından geçmektedir ve bu liman pandemiden dolayı uzun süre kapalı kalmıştı.
  
  limanlar açıldığındaysa kara nakliyatında sorun oluşmuştu çünkü birçok nakliye firmasının bekleyen bu kadar çok ürünü yerine ulaştıracak aracı ve personeli bulunmuyordu ve bu sebeple başka bir kriz tetiklenmişti.
  
  covid pandemisi ev elektroniklerine olan talebi artırmıştı, insanlar evde durdukları sürede daha çok telefon, tablet, oyun konsolu, televizyon gibi eşyalar kullanmaya ve satın almaya başlamıştı. pandeminin başlarından itibaren raflardan azalan ürünlerin yerine yenileri az sayıda gelmiş, bu az sayıda gelen ürünlerin bazılarında da karaborsa oluşmuştu. bu karaborsa piyasasından en çok etkilenen ürünlerin başında ise dünya çapında oyun konsolları gelmektedir.
  
  otomobil endüstrisinin aldığı yanlış kararlar da bu krize sebep olan başka bir etmen olmuştur. covid pandemisinin başlarında birçok firma dünya ekonominin büyük bir darbe alacağını düşünerek çip siparişlerini iptal etmişti. bu firmaların çoğunluğunu ise otomobil üreticileri oluşturmaktaydı. otomobil üreticilerinin çip taleplerini iptal etmesiyle, çip üreticileri üretimlerini ev elektroniklerine çevirerek oradaki talepleri karşılamaya çalışmıştı ve bu sebeple araba krizi ortaya çıkmış oldu.
  
  dünyada çip üretimi yapan çok fazla yer yok, çip üretimi yapan yerler ise pandeminin yanı sıra olumsuz doğa olaylarıyla karşılaşmıştı. japonya'da bulunan renesas dünyadaki arabaların yaklaşık %33'ü için çip üretmektedir ancak burada yangın çıkmış ve üretimi etkilemişti. aynı zamanda texas'ta çıkan fırtınalar sebebiyle amerika'daki çip üretimi kesintiye uğramıştı. çip üretimi için çok fazla su gerekmektedir, tayvan'da yaşanan kuraklık da çip üretimine yine engel oluşturmuştu.
  
  çin ile tayvan arasında yaşanmakta olan gerginlik ise yine çip üretimini etkilemektedir. tayvan dünyada çip üretiminde lider konumdadır ancak çin ile oluşabilecek muhtemel savaş, birçok ülkenin tayvan üretimi çiplere ulaşımını zorlaştıracak hatta engelleyecektir. çin, tayvan'ı kendi topraklarına katarak çip üretiminde piyasaya girmek istiyor. tayvan ise çin'den bağımsız bir ülke olarak kalmak istiyor. çin ile tayvan arasında yaşanan gerginlik yeni değil, tayvan 1949 yılında çin'den bağımsız olduğunu açıklamış olsa da çin, tayvan'ı halen kendi toprağı olarak kabul etmektedir.
  
  amerikan hükümeti ise yakın süre önce çip üretimine destek vermek için 50 milyar dolarlık bir bütçeyi onayladı. her ne kadar bütçe bulunsa da yeni bir çip üretim alanının kurulması ve buradan talepleri karşılayacak çiplerin üretilmesi yılları bulacak bir süreç.
  
  çip krizinden dolayı yaşanan sorun otomobil sektörüne zaten sert bir darbe vurdu. amerikalı üreticiler ford ve general motors bu yıl araç üretim sayılarını 1.5 ile 5 milyon arasında düşürdüler. tesla ise yazılımlarını güncelleyerek araçlarını için farklı çiplerin kullanımına uygun hale getirmeye başladı.
  
  apple ve samsung gibi kullanıcı elektroniği üreten firmalar çiplerini erkenden stoklamış olsalar da yine çip krizinden etkileniyorlar. apple kısa süre önce çip krizinden dolayı iphone üretiminin aksayacağını, ipad ve mac satışlarının ise etkilenmeye başladığını belirtti. playstation ve xbox ise yine çip krizinden dolayı taleplere yetişemeyen diğer ürünlerden.
  
  çip krizinin ne zaman biteceğiyle ilgili çeşitli söylentiler var. ıntel ceo'su patrick gelsinger'a göre bu kriz 2 sene daha sürebilir. çip üreticilerine göreyse 9 - 10 ay içerisinde sorun çözülmüş hale gelecek. ancak doğa olayları veya siyasi krizler gibi beklenmeyen olaylar yine bu süreyi uzatabilir.