edward barton

• 1588-1598 yılları arasında istanbul'da görev yapan ingiltere elçisidir.
  
  osmanlı imparatorluğu ile ingiltere arasındaki ilk kayda değer temas 16. yüzyılın ikinci yarısında gerçekleşmişti. kraliçe birinci elizabeth, denizlerde iyice güçlenen ispanyollara karşı osmanlı imparatorluğu'nun dostluğunu kazanmak ve birtakım ticari imtiyazlar koparmak maksadıyla istanbul'a elçisini göndermişti. 1578 senesinde elçi william harborne, kraliçenin hediyelerini ve mektubunu üçüncü murat'a iletti. bu tarihten sonra iki lider arasında mektuplaşmalar ve hediyeleşmeler sürdü. nihayetinde 1580 yılında ingiltere, osmanlı'dan serbest ticaret iznini koparmayı başardı. bir yıl sonra da ingilizler tarafından levant company kuruldu.
  
  1582'de william harborne, ingiltere'nin istanbul'daki daimi elçisi oldu. edward barton, harborne'nun katibiydi. harborne tarafından garp ocaklarına osmanlı-ingiliz ticari anlaşmasını bildirmesi için gönderildiği, ileriki yıllarda yine aynı bölgeye ingiliz gemilerine karşı yapılan korsan saldırılarını çözmesi için gittiği bilinmektedir. aynı zamanda italyanca, fransızca, rumca ve türkçe bildiğinden, dikkatleri üzerine çeken biriydi. daha 20'li yaşlarında olmasına rağmen ingiliz hükümetince harborne'nun halefi olarak görülmeye başlanmıştı. nitekim 1588 yılında harborne istanbul'dan ayrılınca da elçi olarak tayin edildi.
  
  edward barton'un elçiliği süresince iki devlet arasındaki ilişkiler daha da pekişti. edward, padişah üçüncü murat'ın üzerinde tesirinin büyük olduğunu bildiği için safiye sultan ve hoca sadeddin ile yakın temasta olmuştur. bu dönemde birinci elizabeth ile safiye sultan arasında da mektuplaşmalar ve hediyeleşmeler olmaktaydı. hatta safiye sultan, edward'ı himaye etmeye başlamıştı. elçinin isteklerini vezir-i azama kabul ettirmeye çalıştığı bilinmektedir.
  
  10 yıllık elçiliği süresince en çok mesai harcadığı konu; osmanlı yönetimini, ispanya'ya karşı harekete geçirme oldu. hatta 1590'lı yıllarda osmanlı ile lehistan arasında çıkan ihtilafı sonlandırmak için üstün gayret göstermişti. bunun nedeni osmanlı yönetiminin tüm odağının ispanya olmasını sağlamak istemesiydi. osmanlı'nın lehistan'la savaşmasını engellemekte önemli rol oynadıysa da osmanlı yönetiminin ispanya'ya karşı harekete geçmesini sağlayamadı. fakat elçiliği süresince osmanlı ile ispanya arasında dostluk veya ticari anlaşma yapılmaması da ülkesi açısından olumlu bir gelişmeydi.
  
  1590'ların başında üçüncü murat'a sunduğu bir arzuhalindeki şu satırlar ingiltere'nin ispanya'ya dair hedeflerini göstermektedir: (sadeleştirdim)
  ''devletlü ve saadetlü padişah-ı ... arzım budur ki ispanya kralı generali parma dükünün, françalunun payitahtı paris'e girdiği haberinin zat-ı padişahanelerince malum olduğunu sanırım. frança kralı^* ise, o memleketin kuvvetli bir kalesi olan la rochelle'e çekilmiştir. ispanya kralı fransa memleketinin hakimi olmak maksadıyla var kuvvet ve kudretini kullanmaktadır. tanrının bildiği ve zat-ı cenaplarınca malum olduğu veçhile dostunuz olan efendim (elizabeth) ordusunun, hem hazine hem insan kaybına bakmaksızın, zat-ı şahaneleri tarafından vuku bulan küçücük bir işaretle, yedi yıldan beri ispanya kralına karşı harp yapmak ve onun imhası yolunda azami gayret sarf etmiştir. ...''
  
  1595 yılında osmanlı tahtına üçüncü mehmet geçti. böylelikle safiye sultan, valide sultan olarak nüfuzunu iyice arttırmış oldu. bu edward için fazlasıyla olumlu bir gelişmeydi. bundan sonra itibarı daha da artmış oldu. üçüncü mehmet'in 1596 yılında başlattığı eğri seferi'ne^* iştirak etti. hatta bu sefere katılan tek yabancı elçi olması, kendisi açısından önemli bir başarıydı.
  
  sefer dönüşünde istanbul'da kolera salgını vardı. kendisi de bu hastalığa yakalandı ve hayatını kaybetti. heybeliada'ya gömüldü. mezar taşındaki yazısı şöyledir: ''ingiltere kraliçesinin pek meşhur ve pek muhterem sözcüsü edward barton yenilmez türk imparatoruyla beraber sefere gitmiş ve dönüşte ölmüştür. yaşı 36. ruhu şad olsun. sene 1598 18 ocak.''
  
  kaynaklar:
  + akdes nimet kurat - türk-ingiliz münasebetlerinin başlangıcı ve gelişmesi (1553 -1610) - ankara üniversitesi dtcf yayınları.
  + selânikî mustafa efendi - tarih-i selânikî - haz: mehmet ipşirli - türk tarih kurumu yayınları. (1 ve 2. cilt)
  + ismail hakkı uzunçarşılı - osmanlı tarihi - 4. cilt - türk tarih kurumu yayınları.