yeni başlayanlar için teleskop

• yeni başlayanlar için teleskop parçaları ve özellikleri..
  
  koca bir entry'yi açıklığa yani aperture'a harcayalım..
  aperture: bir teleskobun ana optiğinin (primary mirror) çapıdır.. genelde 2"ten başlarlar. battal boy tabir edilen 40"e kadar çıkarlar.. aslında maksimum açıklık yoktur az votka vardır.. yeterince votkayla kendinize yapabileceğinizin bir aynanın üst sınırı yok.. ticari olarak üretimi gerçekleştirilen üst sınır 40"te filan.
  
  peki bu rakamlar neyi ifade ediyor.. şöyle.. bahsedilen açıklığı azalttığınızda görülebilen detaylar "exponential" olarak azalır.. yani 2" ile 4" arasındaki fark inanılmazdır.. 10" ile 12" arasındaki fark barizdir.. 18" ve 20" arasındaki farkı zor görürsünüz, 38" - 40" arasında ise hemen hemen hiçbir fark yoktur. zaten o yüzden özellikle amerikada yaşayan bazıları 40"'e kadar çıkıyorlar.. az biraz daha detay görelim diye adamlar 10" birden atlayarak 30'dan 40'a geçmek zorunda kalıyorlar..
  
  peki fark nedir? farklı boyutlarda ne görürüm? öncelikle yıldızlı bir uyarı:
  
  *** teleskopla görebileceğiniz detay bulunduğunuz yerdeki ışık kirliliğiyle ters orantılıdır. şimdi karanlık bi yerde bulunduğunuzu varsayıyorum ***
  
  2-6" arasında her inç başına gördüğünüz yıldızlar katlanarak artar, fakat görebildiğniiz şeyler genel itibariyle gezegenler, yıldızlar ile sınırlıdır.. 5-6"ten itibaren derin uzay cisimleri yavaş yavaş kendini göstermeye başlar fakat sönüktürler.. 10-12" sınırına dayandığınızda artık elinizde kuvvetli bir teleskop vardır, derin uzay cisimlerini detaylı bir şekilde gözlemleyebilirsiniz.. 16-18" ten itibaren ise artık "büyük teleskop" sınırına adım atarsınız, bunlar artık tek kişi tarafından taşınabilir değildir, bir yerde konuşlanmak zorundadırlar ve detay gerçekten göz kamaştırır. 18"den sonrasında da derin uzay cisimlerindeki detay arttıkça artar..
  
  mesela andromeda galaksisini ele alalım.. 4"lik bir teleskopta bunun çekirdeğini görürsünüz ama yıldızdan ayırt etmekte zorlanırsınız, belki ayıramaz ve yıldız zannedersiniz. 6"ten itibaren o çekirdeğin büyüdüğünü ve iki tarafa doğru bir bulut gibi ince birşeyin uzandığını görürsünüz. 10"ten sonra artık sadece iki tarafa uzanan şekilsiz bir bulut değil, kıvrım yapan kolların olduğunu görürsünüz.. 16"ten sonrasında ise nelerin belirdiği hakkında bir fikrim yok, hiç görmedim, görenlerden duyduğum tek şey de "oha"
  
  şimdi karanlık bi yerde bunları görecekken bir de şehirden yapılan gözlemi düşünürsek andromeda'nın bir galaksi olduğunu çok belli belirsiz görebilmeye yeni başlama eşiği 12"ten başlıyor. bu nedenle şehirden gözlem yapacaksanız derin uzay cisimlerinde çok umutlu olmamak lazım. şehirde 12"lik bir teleskobun göreceği detayı kapkaranlık bir yerde belki de 4"lik bir teleskobun görmesi mümkün. ışık kirliliği çok çok önemli. bu yüzden de eğer şehirde yaşıyor ve şehirde kullanıyorsanız teleskobunuzun taşınabilirliği büyük önem kazanıyor. gerektiğinde arabaya atılamayan, kullanılamayan ve şehirde çürümeye bırakılan bir teleskop ne kadar ihtişamlı olursa olsun işlevsiz kalır.. buna dikkat etmek lazım.
  
  madem açıklıktan bahsediyoruz, bir noktayı daha açıklığa kavuşturalım.. teleskobunuzun büyütme gücü açıklığa bağlıdır. teleskobunuz kaç inç ise onu 50 ile çarparsanız teorik büyütme limitini elde edersiniz. bazı uyanıklar göt kadar ve üstelik optik kalitesi yerde sürünen bir teleskobun yanında 700 kat büyütme yapabilen bir gözmerceği koyup bunu 700 kat büyütebilir diye pazarlıyorlar oysa o teleskobun büyütme kapasitesi belki de olsa olsa 80-100 kat filan.. onda da çamur gibi bir görüntü olacağı kesin.. dendiği gibi 700 kat büyütürseniz o esnada ay'a bile baksanız gördüğünüz şey ne olduğunu bile anlayamayağınız bir hafif gri ışık birikintisinden ibaret kalır.
  
  ama bu demek değil ki teleskobunuzun açıklığı çok büyük diye çok büyük büyütme yapabilesiniz. dediğim gibi inç başına 50 kat büyütme sadece teorik bir limittir. bu hesaba göre 20" bir teleskobun 1000 kat büyütebilmesi lazım fakat büyütemez çünkü dünya'nın atmosferi oldukça sorun yaratıyor o kadar büyütme için. 20"lik bir teleskop eğer ay'da kullanılırsa muhtemelen 1000 kat sorunsuz büyütebilir fakat dünya atmosferinde normalde limit 250-300'dür.. ayda yılda bir gün atmosfer koşulları müsait olduğunda 500-600'e kadar çıkabilirsiniz ama dendiği gibi normal limit 250 civarındadır.. bundan fazla yapacağınız büyütmeler görüntünün bulanıklaşmasıyla sonuçlanır.. hatta bazen atmosfer o kadar kötü olur ki 50 kat da büyütseniz görüntü berbattır, tek yapabileceğiniz şey sıcak yatağınızın yolunu tutup başka bir geceyi beklemektir.