abdülbaki gölpınarlı

• asıl adı mustafa izzet baki (d. 12 ocak 1900, istanbul -ö. 25 ağustos 1982, istanbul), tasavvuf, tarikatlar, divan edebiyatı ve iran edebiyatı üzerine yapıtlarıyla ünlü edebiyat tarihçisi.
  mevlevi tarikatı üyelerinden gazeteci ahmed agâh efendi'nin oğluydu. babasının ölümü üzerine gelenbevi idadisi'nin son sınıfından ayrılmak zorunda kaldı, bir süre kitapçılık ve ilkokul öğretmenliği yaptı. 1927'de erkek muallim mektebi'ni, 1930'da istanbul darülfünunu edebiyat fakültesi'ni bitirdi. konya, kayseri, balıkesir ve kastamonu liseleri ile istanbul haydarpaşa lisesi'nde edebiyat dersleri verdi. istanbul üniversitesi edebiyat fakültesi'nde metinler şerhi okuttu. ankara'da dil ve tarih-coğrafya fakültesi'nde islam-türk tasavvuf tarihi ve edebiyatı okuturken (1945) türk ceza kanunu'nun 141. maddesine aykırı davrandığı gerekçesiyle tutuklandı, 10 ay hapis yattıktan sonra aklandı. 1949'da kendi isteğiyle emekliye ayrıldı. gölpınarlı, türkiyat mecmuası, istanbul üniversitesi iktisat fakültesi mecmuası ve şarkiyat mecmuası gibi yayın organlarında edebiyat tarihi ve fütüvvetle ilgili çok sayıda makale yayımladı, türk ansiklopedisi ile islam ansiklopedisi'ne çeşitli maddeler yazdı.
  
  eserleri
  
  melâmilik ve melâmiler (1931) ve kaygusuz-vizeli alâeddin'den (1933) sonra, 1936'da doktora tezi olarak hazırladığı yunus emre, hayatı, sanatı, şiirleri'ni (6. bas. 1986) yayımladı. onu yunus emre ile âşık paşa ve yunus'un batıniliği (1941) ve pir sultan abdal (1943; p. n. boratav ile birlikte) izledi. gölpınarlı, celaleddin rumi'nin (mevlânâ) mesnevi'sini (1941-46, 6 cilt) türkçeye çevirdi. yunus emre divanı'nı (1943, 2 cilt) yayıma hazırladı.
  
  gölpınarlı'nun 1945'te yayımladığı divan edebiyatı beyanındadır'da yer alan edebiyat eleştirisi tartışmalara yol açtı. kitabın savına göre divan edebiyatı iran edebiyatının kötü bir taklidiydi; toplum sorunlarıyla ilgilenmiyor, insanları uyuşukluk ve tembelliğe iterek hayalcilik ve kadere boyun eğmeye özendiriyordu. sonraları divan şiirine daha yumuşak bir tutumla yaklaşan gölpınarlı fuzuli divanı (1948), nedim divanı (1951) gibi yapıtları yayıma hazırladı.
  
  gölpınarlı, mevlânâ celaleddin (1951), mevlânâ'dan sonra mevlevilik (1953), mevlevi âdap ve erkânı (1963) ve mesnevi şerhi'nde (1973, 6 cilt) mevleviliğin dünya görüşünü işleyerek yorumladı. tasavvuf, tasavvuf edebiyatı, mezhepler ve tarikatlar konusunda da menâkıb-ı hacı bektaş-ı veli (1958), alevî, bektaşî nefesleri (1963), 100 soruda türkiye'de mezhepler ve tarikatlar (1969), 100 soruda tasavvuf (1969), türk tasavvuf şiiri antolojisi (1972), tasavvuftan dilimize geçen deyimler ve atasözleri (1977) gibi geniş kapsamlı çalışmalar yayımladı. öbür yapıtları arasında şeyh galip, hayatı, sanatı, şiirleri (1953), nailî-i kadim, hayatı, sanatı, şiirleri (1953) kaygusuz abdal-hayatı-kul himmet (1953), nesimî-usulî-ruhî (1953), divan şiiri (1954-55, 4 kitap), oniki imam (1958), nasreddin hoca (1961), yunus emre ve tasavvuf (1961), yunus emre, risâlat al-nushiyye ve divan (1965), simavna kadısı oğlu şeyh bedreddin (1966), hz. muhammed ve islam (1969), şeyh galip, seçmeler (1971), hurufilik metinleri katalogu (1973), hayyam ve rubaileri (1973), müminlerin emiri hz. ali (1978), tarih boyunca islam mezhepleri ve şiilik (1979) sayılabilir. gölpınarlı'nın ayrıca bir kuran çevirisi (kuran-ı kerim ve meali, 1955) vardır.