adem kasidesi

• mehmet kaplan'ın şiir tahlilleri'nde kaside-i adem adıyla geçen, altmış dokuz beyitlik şiirdir. içindeki binbir türlü söz oyununu kavrayabilmek için osmanlıca bilmek elzemdir. varlık-yokluk dediğin nedir ki, ikisi arasında bir "şapka" var fazladan. işte bu da tam metin:^*
  
  can verir âdeme endişe-i sahbâ-yı adem
  cevher-i can mı aceb cevher-i minâ-yı adem
  
  çeşm-i im’ân ile baktıkça vücûd-i ademe
  sahn-ı cennet görünür âdeme sahrâ-yı adem
  
  galat ettim ne reva cennete teşbih etmek
  başkadır nimet-i asayiş-i me’vâ-yı adem
  
  tutalım anda da olmuş ni’âm-ı gûnâgûn
  öyle muhtac-ı tenavül müdür âlâ-yı adem
  
  kimse incinmedi vaz’ından anın zerre kadar
  besledi bunca zaman âlemi bâbâ-yı adem
  
  var ise andadır ancak yoğise yoktur yok
  rahat istersen eğer eyle temennâ-yı adem
  
  ne gam u gussa ne renc ü elem ü bîm ü ümid
  olsa şâyeste cihan cân ile cûyâ-yı adem
  
  yok dedikçe var olur yok mu garâbet bunda
  nâm-ı hestî mi nedir hall-i muamma-yı adem
  
  etse bir kerre telâtum hep eder kevneyni
  garka-i mevc-i fenâ cûşiş-i deryâ-yı adem
  
  mâder-i dehr mevâlidi ki durmaz doğurur
  der-kenar etmek içindir anı bâbâ-yı adem
  
  çarhın evladını baştan çıkarır dâye-i dehr
  etmese terbiye sık sık anı lâlâ-yı adem
  
  herkesin kısmeti yokdan gelir amma bilmez
  yeri var âleme men eylese selvâ-yı adem
  
  merdümî neş’et-i âdem’de yok oldu gitti
  vechi var dense benî âdem’e ebnâ-yı adem
  
  iki kâğıttan ibaret nüsah-ı kevn ü mekân
  biri ibkâ-yı vücud ü biri efnâ-yı adem
  
  selb ü icab ü taayyün ederek âlemden
  bir netice verir elbette kazâyâ-yı adem
  
  mim-i imkânını mahv eylese mollâ evvel
  yoksa nefy etmese de âhırıdır lâ-yı adem
  
  şeyhe bak ketm-i ademden deyu takrir eyler
  bilmez amma ki nedir mani-i ifnâ-yı adem
  
  sığmaz ol daire-i kevn ü mekâna ne bilir
  geçmeyen arş’ı nedir mülk-i mualla-yı adem
  
  yok yere zahid urur da da’vi-i hestîden dem
  yakasın tutmuş iken pençe-i kübrâ-yı adem
  
  sanırım masraf u irâdı gelir hep baş başa
  oldu serrâ-yı vücûda göre darrâ-yı adem
  
  zeyd-i vârid ile sulh olmadı amr-ı âid
  yoğise âlemin aslı ne bu gavga-yı adem
  
  kays u leyla’sı dahi zeyd ile amr’ı gibidir
  diyecek olsam olur ol dahi esma-yı adem
  
  farkı gûya bu iki suretin aklımca benim
  birisi hubb-ı fenâdır biri bagzâ-yı adem
  
  nakş-ı nâmık’la aceb nâmık olur mu hâtem
  var gibi bunda vücûd ehline ima-yı adem
  
  şeyh efendi sana der miydi ki vârından geç
  varlığın olmasa da sidre-i me’vâ-yı adem
  
  hizmet et sen ana vârınla ki tâ himmet edip
  eylesin ol da seni ârif-i mana-yı adem
  
  çekme dünyalık için gam dil-i nâbûdîde
  var iken mâhasal-ı rızk u atâyâ-yı adem
  
  herkese bâr-ı belâ kendisinin varlığıdır
  gam u âlâmdan azade berâyâ-yı adem
  
  sarf edip vârını aklın var ise var yok ol
  rahat istersen eğer eyle temennâ-yı adem
  
  bir bu mihnetgeh-i hestîye küçükten geldik
  yoksa kim eyler idi terk-i kühencâ-yı adem
  
  durmasa böyle felek bâri yıkılsa gitse
  bir zaman olsa yeri hayme-i bâlâ-yı adem
  
  avutan halkı bu gam-hânede oldur yoksa
  olmasa müşkil idi telsiye-bahşâ-yı adem
  
  doğrusu rahat ederdik gidip âlem ademe
  yerine gelse anın sâha-i pehnâ-yı adem
  
  bermurad olmayıcak ben yere geçsin âlem
  necm ü mihr ü mehi olsun eser-i pâ-yı adem
  
  çâk çâk eyler idim ceyb-i kabâ-yı ömrü
  olmasa zeyli tırâzîde-i damga-yı adem
  
  ben o bîzâr-ı vücudum ki dil-i gamzedeme
  üns-i mavtın görünür vahşet-i sahra-yı adem
  
  şafak-ı subh-ı bekadır nazarımda gûya
  mevce-i bahr-ı siyâh-ı şeb-i yeldâ-yı adem
  
  öyle bîmar-ı gamım kim olamam âsûde
  câme-hâb olsa bana şeh-per-i anka-yı adem
  
  dil-harâbım ben o hey’ette ki nisbetle bana
  beyt-i ma’mûr olur hâne-i bîcâ-yı adem
  
  öyle bîmar-ı gamım sahn-ı fenâda gûya
  yaptı enkaz-ı elemden beni bennâ-yı adem
  
  ahter-i matlabım âfâk-ı felekten doğmaz
  günde bin şey doğurur leyle-i hublâ-yı adem
  
  düşmeden sâye-i kilk-i emelim levh-i dile
  nokta-i kiklim olur hâl-i müheyyâ-yı adem
  
  cevheri su kesilir tâbiş-i ye’simle eğer
  çeşm-i ümîdime dûş olsa merâyâ-yı adem
  
  yok olur ismi dahi aynı müsemmâsı gibi
  emelim olsa eğer dâhil-i huylâ-yı adem
  
  bî-vücudum o kadar ben ki aransak ikimiz
  ben bulunmam bulunur belki müsemmâ-yı adem
  
  hayretim çarha sükûn-âver-i tab’-ı ta’til
  vahşetim bâis-i peydâyi-i sevda-yı adem
  
  vâlihim öyle ki aks-i nigeh-i germimden
  reng-i hayret alır âyine-i deryâ-yı adem
  
  vahşetim öyle ki olsa nazar-ı ünsüm olur
  tîr-i rem-gerde-i âhû-yı sebük-pâ-yı adem
  
  ye’sim ol mertebe kim sûret-i ümmîdimdir
  mâverâ-yı felek-i mahv-ı heyûlâ-yı adem
  
  bulanır girye-i hûnînim ile bahr-ı vücud
  sararır âhım ile sebze-i sahra-yı adem
  
  öyle diltengî-i hestî ile rencûrum kim
  hûn olur nâlelerimden dil-i ferdâ-yı adem
  
  buna takat mı gelir ya buna can mı dayanır
  meğer imdad ede hestî-i dih-i ecza-yı adem
  
  aferin ey ney-i kilk-i hüner-i îsî-dem
  eyledin nefha-i i’caz ile ihyâ-yı adem
  
  şule-i nefha-i cansûzum ile lîk yanıp
  olmadan dâğ-ı tenim şem’-i şeb-ârâ-yı adem
  
  bir gazel söylesen olmaz mı berâ-yı hatır
  ne kadar sıklet ise nazm-ı mukaffâ-yı adem
  
  hâl-i anber-şikenin fitne-i eczâ-yı adem
  nigeh-i sihr-eserin nâtıka-bahşâ-yı adem
  
  can bulur tarf-ı lisanınla hurûf-ı hestî
  çâk olur nâveg-i gamzenle süveydâ-yı adem
  
  ârâz-ı handeye lâl-i nemekînin cevher
  cevher-i harfe femin nokta-i yektâ-yı adem
  
  seni görse dökülürken katarât-ı ekşim
  havf-ı gamzenle olur ağabeyle pâ-yı adem
  
  kavs-i ebrûsunu kursa yıkılır tâk-ı felek
  tîr-i müjgânını alsa titirer cây-ı adem
  
  can atardı ademe tîr-i nigâhından ecel
  tîr-i hışmından eğer yanmasa beydâ-yı adem
  
  anlamış nisbetini mihr ü vefâ-yı yâre
  eden oldur dil-i bîçareyi cûyâ-yı adem
  
  âkifâ tarh-ı suver eyledi hîçâhîçe
  var mı hâmem gibi bir hendese-pîrâ-yı adem
  
  ârifân yokluk ile etmede isbât-ı vücud
  ben ise varlık ile eyledim inşâ-yı adem
  
  yoğu var eylemeğe hayli çalıştım lâkin
  oldu sa’y ü talebim hep lev ü levlâ-yı adem
  
  bu kasîde kaleme kaf-ı fenadan geldi
  olsa nâmı yakışır beyzâ-yı anka-yı adem
  
  kimisi nîstî-yi alemle taleb-efzâ-yı adem
  kimi hestî-yi alemle taleb-efzâ-yı adem
  
  mahv-ı hâk-i reh-i şâhenşeh-i kevneynim ben
  ne tevellâ-yı vücûd ü ne teberrâ-yı adem