nuri dersimi
-
kendisi hakkında şüphelerim, yapılan münazara sonrasında doğrulandı. çünkü bu kadar önderin arasında sözüne ve söylediklerine seyyid rıza dan ve diğerlerinden daha çok itibar edilen nuri dersiminin buna neden olması dersim mücadelesini tamamen bir kürt mücadelesine dönüştüren simge olmasıdır.
"nuri dersimi dışarıdan gelen biri" ifadesi onun dersimli olmadığını ifade etmez. elbette dersimde doğduğu evi biliyoruz o derece yani ancak dışarıya gitti okudu büyük adam oldu bir takım öğrenci hareketlerine de katıldı. dersime geri geldi ve işte bu geliş bir dışarıdan geliştir. çünkü dersiminin fikirleri modernizm temellidir.
bizi manipülasyon yapmakla suçlayanlar ve dersim hakkında diledikleri gibi yazanlar elbette bizi bilmez zannetiler. madem bir yazı yazacaksın ve ciddi münazara istiyorsun bunun için nedenlerin olmalı. yani yeri geldiğinde kitaba sarılıp yeri geldiğinde "75 yaşındayım, şehit oluyorum, kürdistan şehitlerine karışıyorum. dersim mağlup oluyor, fakat kürtlük ve kürdistan yaşayacaktır, kürt genci intikam alacaktır, kahrolsun zalimler! kahrolsun kahpe ve yalancılar" gibi ne idüğü belirsiz bir ifade kullanıp okuyucunun tercihine bırakırsan yanlış yaparsın.bu ifadeye dersimde herkes güler. he ihsan sabri çağlayangililin söyledikleri malum ancak bak sana baştan söylim bilimsel olmak bir tercih ve hatta bir ideolojidir bunu anla. benim elbette babamdan dedemden duyduğum tarih benim için başkalarının anlattıklarından daha değerli. çünkü bilimsel bilgi aldım diyen herkes dersimde döndüğü yeri kötüledi. farklı olmalı dedi ve onu bir siyasi mücadele içine soktu. oysa bu sırada babalarımız dedelerimiz bize bir tecrübeyi anlatmışlardı. o da yavuz ile idrisinin ortaklığı ortak selahattin eyyübü geçmişi idi.bu konuda ağız dolusu konuşmak kimsenin hakkı değil, bilinsin
benim okuduklarım ve canlı tanıklıklarını dinlediğim ve saatlerce kaydettiğim yaşlıların anlattıları arasında bir paralellik ve akli bir birliktelik söz konusu.yani sizin için bir bilgi bilimsel olmalıdır, ancak benim için bilim bir dedikodudur "o şöyle yapmış, bu böyle söylemiş, şuymuş buymuş". hee bunu da hala akademik eğitimini pozitif bilimlerde devam ettiren biri olarak söylüyorum.neyise bu kayıtlarda kırmanci olarak seyyid rızaya ait olan söz herkesin ağzından ortak olarak çıkan "hükümete be şeref ü zeker" sözleridir. bunların hiç birinde ne kürdistan, ne kürt teali cemiyeti, ne de başka bir kelimeye rastlamadım. tabi bu insanların okuması yazması yoktu bilmezler işte kardeşim adamlar yazmış diyorsan başka kaynaklar da vericem rahat ol.
bir diğer konu kendisinden alıntı yapılan mehmet bayrak zaten dersim tarihi nuri dersimiden öğrenilmeli diyor. onun eserlerini derleyen kişi mehmet bayrak ayrıca alevilik ile ilgili çalışmaları da değerli.ancak mehmet bayrak bunu atatürk ün katliamdan haberi yoktur iddealarına karışılık söylüyor.yani burada işler şöyle yürüyor atatürt tarafı nuri dersimi tarafı. türk ve kürt gençliğine hitabe, hadi savaşın. anlatmaya çalıştığım ve karşısında olacağım dil bu. bir tarafta türk methiyesi bir tarafta kürt methiyesi. nuri dersiminin izlediği yol ve hatta kürtlerin tarihi bir ders alarak izlediği yol aslında atatürkün izlediği kurnaz yoldur. şimdi madem meraklısınız türklüğe kürtlüğe, sizin için birisi illa ki türk ya da kürt olmalı ise şu bilgileri verelim.
'alevi kürtler' terimini, kendilerini kürt olarak tanimlayip tanimlamadiklarina bakmaksizin, zazaca ve kurmanci konusan tüm aleviler için kullanacagim. bu terimi kullanmam, onlarin 'gerçekte' ya da 'esasen' kürt ya da baska bir sey olduklari iddiasini tasimaz. alevi kürtlerin merkezi, dersim'den (tunceli ili ve ona komsu olan erzincan'in kemah ve tercan ilçeleri ile bingöl'ün kigi ilçesinden) ibarettir. dersimliler, bati dersim'in (çemisgezek ve pertek'in de kismen içinde bulundugu ovacik ve hozat'in) (zazaca konusan) seyhhasan asiretleri ile aralarinda hem zaza hem de kurmanci dillerini konusanlarin bulundugu dogu dersim (pülümür, nazimiye, mazgirt) asiretleri arasinda kültürel bir fark görürler.
bir dizi alevi yerlesim bölgesi dersim'den bingöl, kuzey mus, varto boyunca kars'a kadar doguya uzanir. bu asiretlerin en büyükleri ve en iyi bilinenleri, kurmanci konusan hormek (xormek, xiromek) ve zazaca konusan lolan (zikredildikleri sira ile bkz.: firat 1970, kocadag 1987) dersim kökenli oldugunu iddia ederler ve bu asiretlerin gerçekten halen dogu dersim'de (zikredildikleri sira ile nazimiye ve pülümür) yasayan mensuplari vardir.
daha batida, sivas'in zara bölgesi ve çevresinde önemli bir alevi kürt nüfusu ile, koçgiri asireti ile karsilasiriz. zaza lehçesinden çok kurmanci lehçesi kullanmalarina ragmen, koçgiri asireti bati dersimli seyhhasan asireti ile akraba olduklari iddiasindadirlar. dersimli asiretlerin baska
bazi mensuplari, hem zazaca hem de kurmanci konusanlar, sivas'ta diger yerlesim bölgelerini olustururlar. dersim alevileri ile akrabaliklarinin diger bir belirtisi, aralarinda yasayan ayni soydan seyitlerin (özellikle kureysliler'in) varligidir. mehmet bayrak
ayrıca bu konuda önemli çalışmaları olan martin van bruinessen a göre ,kendisi kürtlük türklük alevilik kitabının yazarıdır.
"iki elit var. biri, ‘siz hepiniz türksünüz.’ diğeri de ‘kürtsünüz’ diyor. daha sonra buna ‘siz alevi kürtsünüz’, ‘sünni kürtsünüz’, ‘zaza’sınız’ diyen, kime ne olduğunu dikte eden bir çok elit ortaya çıkıyor. işte pkk bu noktada ulus bilinci oluşturmak için devletin şiddetini davet etmesi gerektiğine karar veriyor. diğer bir deyişle; ‘şiddetin, baskının artması, ezilenlerin bilincini daha da keskinleştirecektir.’ şeklinde özetleyebileceğimiz marksist felsefeye sarılıyor. pkk bilinçli olarak devletin şiddetini davet ediyor. gecekondularda polis copu yiyen, komandoların operasyonuna ve milliyetçi baskıya maruz kalan kitlelere ‘bakın burası onların toprağı değil, siz baskı altında bir ulussunuz.’ diyor ve bu şekilde ulus bilinci canlandırmaya çalışıyor."
ayrıca dersimin aşiret dağılımını ve konuşulan dilleri inceleyecek olursak:
1- abasanlar :zazaca pülümür-hozat-ovacık-erzincan(kırlangıç köyü,çağlayan bucağı,bağlı,karatuş köyleri) kığı ilçesi:(akımlı estigkavak,ayanoğlu,güzgörü köyleri) tercan :(başbudak, beşgözek köyleri) kelkit:(akdağ,kömürlük köyü),erzurum-aşkale(aşkale,gürkaynak ve koçbaba köyleri)
2- abdalanlar :zazaca pülümür-hozat-ovacık
3 -ağucanlılar: zazaca hozat(bargini),elazığ-erzincan-kemah-malatya-adıyaman-elbistan-pazarcık(girne),arapkir
4- alanlar: zazaca mazgirt, mazımiye,iranı kuzey horosan bölgesi,erzincan merkez ilçesi (çamurdere, çamlık, karataş, başköy, çilhoroz, yayla kent, sertaş, askartallı, kılıçkaya, endere köylerinde)erzurum çat ilçesi,beşiktaş komu, tuzluca mah.
5 -ali abbas evladı :zazaca ovacık-kemah-erzincan
6- alhanlı aşireti :zazaca pülümür ,tercan
7- arililler: zazaca nazimiye-pülümür-mazgirt-kelkit(akdoğdu köyü) erzincan tercan ilçesi(sarıkaya, yenibucak,kavaklık,küçük ağa köyleri)çayırlı ,çamurdere, başköy, karataş, çilhoroz, yayla kurt, sarıtaş,kartallı, çağlayan bucağı,kılıçkaya,erdene köylerinde hınıs(başköy
8 -aslanlılar: zazaca ovacık-kemah
9- aşuranlılar:zazaca ovacık-erzincan
10 -baba mansurlu: zazaca pülümür-mazgirt-muhindi-nazimiye-tercan-sivas-erzincan
11- bahtiyar aşireti:zazaca hozat-muş-kuzey horosan zağros dağları
12- balabanlı :zazaca pülümür-erzincan-tercan-hınıs(güzelder köyü) raka, ruha,kırşehir, malatya(doğan şehir)
13 -bal uşağı :zazaca ovacık-pülümür-çayırlı
14- badilli :zazaca petek -kiğı-kelkit-halo-refahiye
15 -beles :zazaca nazimiye-tercan-kığı-amasya-çorum
16-bezmiş uşağı:pülümür.
17- balçikanlı :zazaca pülümür-erzincan-nazimiye
18 -birmanlı :zazaca ovacık-pülümür- erzincan
19- beyitan uşağı: zazaca ovacık(gözeler,paşadüzü,akyay
20 -bezgar(topuz): zazaca ovacık(hun uşağı, cevizli dere, söyütlü, topuzlu, çakmaklı)
21- beritan :kurmanca erzurum-erzincan-dersim
22- birim: zazaca ovacık
23- botanlı(balyanlı) :kurmanca mazgirt
24-bütünkanlı(bodikanlı):zazaca erzincan-tercan-kığı
26 -caferanlı zazaca pülümür-erzincan-kemah-hınıs-dersime yakın bölgeler
27 -bozukanlı kerel topuzlu ovacık-pülümür
28 -çarekli zazaca pülümür(ağaşenliği)-erzurum-erzincan,yelekli köyü-tercan ve çayırlı
29 -çinan aşireti zazaca tunceli
30- demananlılar zazaca ovacık-pülümür-tunceli-mazgirt-pertek-erzincan-mazgirt-derviş cemal
31-derviş cemal zazaca pülümür(şengül,bulmuş tosunlar köyü)-hozat-erzincan-çayırlı ,bulanık köyü,hınzori,zurum ve delaf köyü
32-elhanlılar(elganlılar) zazaca erzincan,iran(albuz dağları,mazandara bölgesi)
33- ferhatan zazaca çemişgezek- hozat
34- fından zazaca hozat
35-gevanlılar zazaca ovacık-hozat
36- gülabi zazaca ovacık-kemah
37- hadikenli zazaca ovacık-kemah
38- haydaran zazaca nzaimiye,pülümür,mazgirt,erzincanın tercan ilçesi,bulanık ilçesi
39- hayranlı zazaca nazimiye,pülümür
40 hemenanlı zazaca tunceli
41- hesenanlı kurmanca dersim,mazgirt,kığı,erzincan-çayırlı şefkür köyü
42- hiranlı zazaca-kurmanca mazgirt, muhundu, pertek-derenahiyesi, haran bölgesi, varto nahiyesi, üstükara, karlıova, erzincan, dalav, şavşek, refahiye, tercanda kığı ilçesi, sütlüce , doluteknek, kabacalı, tilkitaşı, doluca, çamlıca, sarıdibek, akbinek, merkez ilçede dallıtepe, orta çanak, oğuldere, karapınar, gözele, karlıova ilçesi, tuzluca, çiftiköy, sarıkuşak, kaynarpınar, soğukpınar, kaynak köyleri, gümüşakar, halitler, yeniyurt, eskikonak köyleri, tercan ilçesi, küçük ağa, gök pınar köyleri ve tanyeri bucağı, kelkit, yarbaşı köyü
43- holikan zazaca pertek, erzincan,pülümür
44- hormekli kurmanca nazimiye,kığı,varto,kuruçay,refahiye
45- holifen zazaca ovacık
46 -hıfen kurmanca pertek
47- hurşidan zazaca nazımiye
48- hüzmekli uşağı zazaca nazimiye
49- iksorlu(izollu) zazaca-kurmanca mazgirt, malatya, huluman, riçik, göman, kilise, nazımiye, pülümür, yaylacık, sarıyayla,malatya, elazığ,urfa
50- iskor zazaca hozat
51- kalan uşağı zazaca-kurmanca malazgirt,ovacık,malatya
52- karabali zazaca hozat, ovacık, çemişkezek,kırşehir (1701 yılında zorunlu iskana tabii tutulmuşlardır)
53-kenanoğlu aşireti:zazaca.pertek
54- karakali zazaca erzincan, pülümür
55-kamsuran kurmanca nazımiye
56- karsan(keçer) uşağı zazaca pülümür, ovacık, nazımiye, erzincan,tercan,karakoçan
57-keçeli zazaca ovacık,çatköy, eğimli, çambudak,balveren,aktaş,yakatarla köyleri
58-karen(keçer) uşağı;ovacık,pülümür,nazmiye,erzincan,tercan
59- kekertiyanlı zazaca ovacık
60 kefelan zazaca ovacık, pertek
61 kevanlı(kevo) zazaca ovacık
62- kemanlı(izollu) zazaca pülümür, erzincan merkez, turna derre kalıntaş, çoban yıldızı, turluk, ergani ilçesi köyleri, kığı ilçesi, akımlı, yazgünü, gözdibi köyleri
63- keskehoran kurmanca pertek
64- kırğan zazaca hozat, desk, ovacık
65- kısmurlu zazaca nazımiye
66- kolik kurmanca kemg. ovacık
67- kodern zazaca mazgirt
68- kimsorlu zazaca hozat, çemişgezek, ovacık, nazımiye,dereova, sivas divriği bölgesinde, tuzla yöresinde bir kısmı zorunlu iskana tabii tutulmuştur.
659-koç zazaca hozat, çemişgezek, ovacık, kığı(holhol), kurmeşli,erzincandan sonra pülümür altınhüseyin köyleri.
70-koçkiri zazaca-kurmanca pülümür, erzincan, sivas, kahraman maraş
72-- kormeşli kurmanca pertek, erzincan
73- kubanlı(kudenli) zazaca mazgirt, kığı, karlıova, erzurum, çat ve karakoçan ilçeleri
74- kudanlılar: zazaca;tunceli,erzincan-cimni,pelitli köyü,drerbük köyü
75- kulikan kurmanca çemişgezek, ovacık
76-kabaklı kurmanca çemişgezek, ovacık
77- kırmoslu(kismorlu) kurmanca çemişgezek, ovacık, kığı ilçesi, yaylıdere,sarıtosun, aysaklı, hasköy, batrayas, mercan köyleri, adıyaman, xıdosur kolu yerleşmiştir.
78- kureyşan zazaca-kurmanca nazımiye, mazgirt, ovacık, tercan, varto, kiği, sivas, hınsı mansur
79- lertikli zazaca-kurmanca erzincan
80- laçinli kurmanca ovacık, hozat
81- lolanlı zazaca pülümür, çemişgezek, vartu ilçesi,nazımiye-hınız,esenli, aşkale,gürkeynak köyü,muş-varto,bayburt,erzurum,kelkit
82-maksut zazaca ovacık, hozat
83- memokan(memekan) zazaca tunceli
84- meskanlı(mestanlı) kurmanca nazımiye,ovacık,pertek
85-mevaliler aşireti zazaca nazımiye
86- mırzan kurmanca pertek, ovacık,tunceli(milköyü),urfa-viranşehir, suriye`nin resückayın yöresine yerleşmişlerdir.
87- millan kurmanca pertek, ovacık,tunceli(milköyü),urfa-viranşehir, suriye`nin resückayın yöresine yerleşmişlerdir.
88- nenikan kurmanca çemişkezek, ovacık
89- panikan zazaca ovacık
90- parçikanlı zazaca-kurmanca ovacık,malatya
91- pezgevran(pevzugerililer) zazaca ovacık, pertek, hozat
92- perihanlı zazaca ovacık
93- pilvenkli zazaca-kurmanca pertek
94- piranlı kurmanca pertek (yamaşoba köyü)
95- pirsultanlı zazaca pülümür,erzincan-avcılar köyü ,sıvas
96-perikanlı zazaca nazımiye
97- rekşait(reskan uşağı) kurmanca ovacık, hozat, çemişkezek
98-rutanlı kurmanca hozat, nazımiye, pülümür,kuzey horosan mazderen bölgesinde ,erzincan-çağlayan bucağı, yalınca uluköy, melihtekli köyleri
99- şadilli zazaca-türkçe mazgirt ilçesi (kızılkale, aydınlık, özdek, beşoluk, çatköy, gelinpınar, akkavak, kepektaşı, obrukbaşı, güneyharman, örsköy, yazevi, beşoluk), kığı, iran, mardin, refahiye
100-sağcılar zazaca tunceli
101- sarı saltuklular türkçe hozat
102-şam uşağı zazaca ovacık, çemişkezek, hozat, erzurum, sivas, erzincan
103- şadanlı kurmanca pülümür
9104-şavak kurmanca pertek, hozat, çemişkezek
105- şavalanlı zazaca-kurmanca tunceli, nazımiye, pülümür, tunceli, erzincan
106- seyyidalan zazaca-kurmanca tunceli, nazımiye, hozat, çemişgezek
107- seyyid sabunlar kurmanca pertek
108- sultan munzur zazaca ovacık, erzincan
109- seyhan zazaca mazgirt
110- sisanlı zazaca pülümür
111-sekakan kurmanca pertek, tunceli, tercan, afganistan
112- seydanlı(sidanlı) kurmanca mazgirt
113- semkan zazaca-kurmanca çemişkezek, ovacık, pertek
114- seyit kemalan zazaca ovacık, erzincan
115-seyit ahmet dedeler zazaca ovacık, erzincan
116- silanlı zazaca ovacık, erzincan
117-suranlı zazaca-kurmanca mazgirt ,erzincan-elmalı,tercan-bulanı,cimi,üzümlü
118- süleyman uşağı zazaca ovacık
119-süleymaniler zazaca tunceli
120--sıh çobanlılar:mazgirt,elazığ,erzincan,çorum-alaca/keşni köyü
121 şiğ hesananlı zazaca-kurmanca ovacık, mazgirt, pülümür, gümüşhane, erzincan-çayırlı
122- şeyh mehmedanlı zazaca mazgirt, pülümür, nazumiye, tunceli merkez
123- titanik uşağı -zazaca hozat
124- yusufanlı -zazaca tunceli, mazgirt,kamut sütlüce bucağı ve köylerinde, merğo ve çihik
125- zekeran -kurmanca çemişkezek
126- zerkanlı -kurmanca çemişkezek, erzurum, hınıs, marat, mardin, aksaray üzere beş kola ayrılır.
127-zerkevik- zazaca dere çıkaran-tembin dağlarında otururlar.
kaynak: ali kaya, başlangıcından günümüze dersim tarihi ;bkz. sayfa ,81-94 ;birinci basım haziran1999, ikinci basım temmuz 2002,üçünçü basım 2003.can yayınları- istanbul
buradan dersimin yapısı ile ilgili illa bir sonuç çıkaracaksanız ki bu benim için önemli değil bu en azından dersim kürttür yanlışından bizi kurtarır. dil en önemli unsur değil mi millet kavramı için? hee şimdi zazaca kürtçenin lehçesi mi diyeceksiniz?
dersimin üzerine salınan hamidiye alayları elbette devletin bir politikası ancak devlet hangi boşluktan ve fikri durumdan yararlanarak bunları yaptığı açıktır? neden dersimliler şeyh sait isyanında kullanılmak istenmedi aynı devlet tarafından. neden dersimdeki alevi kürtlere kürtlük derken, şafi kürtlere müslümanlık diyorlar, selahattin diyorlar, idrisi diyorlar?
bir diğer konu;
nuri dersimi kürttü bunu reddetmedik yani kendisini nasıl tanımlıyorsa odur buna laf etmeyiz ancak şu isim meselesine dönecek olursak dedik ki önceki yazımızda diğer dersim önderleri bu iismleri taşımıyordu;öldürülen diğer dersim önderleri;
. abbasan aşireti reisi miço ağa, 1938'de dersim'de kurşunlanarak
öldürüldü.
pezgoran aşireti reisi ibrahim ağa, 1938'de yakılarak öldürüldü.
karabal aşireti reisi kangozade m.ali ağa, 1938'de öldürüldü
ferhedan aşiret reisi cemşiiağa, 1938'de öldürüldü.
abbasan aşireti reislerinden ibrahim ağa, 1938'de öldürüldü.
yusuf an aşireti reisi kamber ağa, 1938'de elaziz'de öldürüldü.
kırgan aşireti reisi zeynel ağa, 1938'de dersim'de öldürüldü.
karabal aşiret reislerinden kocoağa, 1938'de dersim'de öldürüldü.
albeyan aşiret reislerinden kocoağa, 1938'de dersim'de öldürüldü.
karabal aşiretinden emekli subay haydar efendi, 1938'de
istanbul'a sürüldü.
beran aşireti reislerinden hasan efendi, 1938'de istanbul'a sürüldü.
seydan aşireti umumi mümessili dr. nuri dersimi, 1937'de suriye'ye
iltica etti.
pevangan aşiret reisi cafer ağa, 1938'de dersim'de öldürüldü.
peyavangen aşiret reislerinden süleyman ağa, antalya'ya sürüldü,
orada öldü.
bamasoran aşiret reisi yusuf ağa, 1936'da 30 kişi ile beraber çığ
-altında kalarak öldü.
bahtiyaran aşiret reisi yusuf ağa, 1936'da 30 kişiyle beraber çığ
altmda kalarak öldü.
alan aşiret reisi ali ağa, 1938'de dersim'de öldürüldü.
.
kırgan aşiret reislerinden mustafa ağa, 1938'de öldürüldü.
soran aşiretinden hıdırağa, 1938'de öldürüldü.
şadyan aşiret reisi veli haki rejiki, dersim'de kalmıştır
kaynak: vet.dr.nuri dersimi
hatiratim (dersim ve kurt milli mucadelesine dair)
ozge yayinlari ankara 1992
yayina hazirlayan: mehmet bayrak
ekşi sözlük kullanıcılarıyla mesajlaşmak ve yazdıkları entry'leri
takip etmek için giriş yapmalısın.
hesabın var mı? giriş yap