new york üçlemesi

• edebiyat tarihi ve özellikle amerikan edebiyat tarihini ba$li ba$ina tutku haline getirmi$ birbirine spiral bir uyumla bagli bu romanlar üclemesi, ucu bucagi belirsiz bir labirentin giri$i gibidir. tam bir edebiyat tutkunu dehanin elinden cikmi$ bu ücleme, dahiyane ve nefes aldirmayan göndermeleriyle okurun edebiyati yeniden ke$fi icin sunulmu$ olaganüstü bir nimet bana göre. üc roman icin dedektiflik ya da krimi roman tarzinin secilmi$ olma nedenini bu tarz romanlarin ideal anlatimda en sade ve en etkileyici tarz olmasi, her cümlenin ve hatta her kelimenin kendine haiz bir önem ta$imasi gerekliligi nedeniyle yazari en yüksek performansa sürüklemesi $eklinde acikliyor paul auster. gercektende tüm sadeliginin icinde ürkütücü bir gerilimle okuyucu ku$atan belirsizlik ve kusursuz bulmaca örgüsü kitap okunduktan sonra dahi uzunca bir süre zihinlerden silinmesinin önüne geciyor. krimi roman tarzinin en belirgin özelligi olan protoganistin (ana roman karakteri) yaptigi gözlemler ve ara$tirmalar neticesinde aldigi görevi tamamlamasi ya da olayin sirlarini aciklamasindan ziyade, karakterin kendi kaderini yansitip ortaya dökmesiyle kendini ke$fedi$inin belirsizligiyle biten her üc romanin formu insan kimliginin temel sorulari ve problemlerini ortaya dökmek olarak $ekilleniyor ve bu noktada post modern bir $ekle bürünüyor. her 3 romanin ele aldigi konulara bakarsak girifit bir kurgunun ayri gibi duran parcalarindan ibaret oldugunu görürüz. bana göre new york üclemesi tam olarak bir yazarin yazar olma serüveninden cok ötelere gidebilecek kompleksilige sahip bir eser olsa da benim en cok üzerinde durmak istedigim temel tema bu olacaktir. yazarlik serüveninde bir yazarin kendini ke$fedi$ süreci. her esere yüzeysel bir gözattigimizda kar$imiza tutkuyla anlatilmi$ 3 edebi eser ve roman karakterlerinden, olay örgülerine kadar bu romanlarin göndermeleri cikar. ilk roman olan city of glas ´ta don quijote , yaraticilik ve cilginligin hangi sinirla birbirinden ayrildigi sorusunu soruyorken, ghosts ´ta henry david thoreau nun hayaleti bir ömrü yalniz gecirerek, bir manastir rahibi gibi kendi icine dönerek ya$amanin anlamini ve bu ya$am tarzinin birlikte getirdigi tehlikeleri carpici bir flulukta belirtirken, son roman the locked room tamamiyla nathaniel hawtorne´nin ( ki kendisi ilk romani olan fanswahe i cok genc ya$ta yazmi$ ve ticari ba$arisizligindan sonra edebiyat dünyasina belirli bir mesafe koymu$, hatta satilmayan kitaplari kendi elleriyle yakmi$tir ve eserlerinin cogu öldükten sonra yayinlanmi$tir) hayatina bir göndermeden ibarettir. önemli olan bu 3 kitapta kullanilan isimler ve roman karakterleriyle paul auster´in yazarlik serüveni arasindaki bagdir. cünkü benim tespitim paul auster bir edebi saygi duru$undan ziyade korkunc derecede kendini etkileyen bir edebi ve felsefi serüveni de belirli kodlarla bu romanlarina ta$imi$ ve amerikan edebiyat tarihinin önemli bir döneminin ana karakterlerini romanlarinin ya yan karakteri ya da ba$ karakterleri olarak secmi$tir. özellikle son iki roman locked room ve ghosts´ta ki göndermelere kisaca bir göz attigimizda bir dönemin en önemli felfesi grubundan isimleri cok acikca görebilmekteyiz.
  
  öncelikle ghosts romaninda ele aldigi henr david thoreau´ya ait walden adli roman ve yazili$ öyküsü ile black ve blue adli iki karakterin benzer öyküleri arasindaki bag bize transcendentalism in kapilarini acar.
  "transcendentalism, salt kabul ettiğimiz gerçekliği bir yana bırakıp insanın mevcut duyularını kullanmadan, daha üst bir gerçeklikle karşılaşabileceğini savunan felsefi bir düşünce akımıdır. doğa'nın herşeyin üzerinde olduğunu kabul eder ve insanın doğayla birlikte yürümeyi başardığı zaman inanç üstüne, tanrı üstüne, gerçek kabul ettiği herşeyin üstüne çıkacağını savunur. o ana kadar kabul ettiğimiz hiç bir gerçek, gerçek değildir." (#11354390 ) bireysel farklarin ve hatta yer yer radikalle$en transdantalist yazarlarin eserlerinde ana kahramanlar toplumun ve ali$ilmi$ kaliplarin di$ina cikarak, metafizik bir kendini ke$fedi$ süreci ve bu sürecin akabinde bir yikima ugramaya ba$ladilar. bu olguyu o dönemim romantik transdantalistlerinin eserlerinde rahatca gözlemek mümkündür. buradan auster´in transdantalist anlayi$in izdü$ümünü tüm roman karakterleri üzerinde deneyimledigini tahmin etmek hicte zor olmasa gerek. ilk roman city of glas´ta belirsiz bir süre kahramanimiz david quinn kendisine görev veren evi o süre zarfindaki, biz bunun aylarca oldugunu tahmin edebiliyoruz, bir defa bile kapisini tiklatmadan gözlemlemi$ (transdantalist yalnizlik ve kendini ke$if süreci) ve kendi gercekligini sorgulamasi gerekliligi korkusundan olsa gerek evin ve icinde ya$adigi olaylarin gercek olduguna adinin ba$ harflerini aldigi don quijote gibi inandirmi$tir. kendi yarattigi kurmaca da kendisinin bir kurgunun rolünü oynadigini ke$fetmesinin belirsizligiyle roman sonlanmi$tir. benzer $eyleri cervantes´in de yaptigini görüyoruz. don quijote eserinde tipki cagda$i william shakespeare gibi cevremizde gercek olan ya da hayal olan nedir sorusunu sorarak idealizm ve realite arasindaki cati$mayi merkez tema olarak oturtmu$, sadece duyulara degil kelimelere de insanin artik güvenemeyecegini, sadece isimlerin bile iki anlamli olabilecegini (peter stillman´in isimler hakkindaki örneklerini hatirlayiniz) dillendirmi$tir. okuyucu bu nedenle ku$ku icinde kendi kahramaninin yüksek erdem sahibi bir idealist mi, yoksa delinin biri mi oldugu konusunda kafa kari$ikligina sürüklenerek roman bitirilmi$tir. ayni tecrübeyi city of glas bize film noir karanligini aratmayacak flulukla cok güzel $ekilde ya$atiyor.
  
  ghoststa ise ünlü transdantalist henry david threau nun hayatina öykünme durumu ve yalnizlikla kendini ke$fedi$ sürecinin dinamikleri üzerine kurulu bogucu bir atmosfere yayilmi$ bir kendini izleme öyküsünü sunuyor okuyucularina auster. izleyen ve izlenenin yalnizliginin ayni ve tek olmasi olgusuyla, kar$ilikli olarak konumlari degi$tirme yoluna giderken aslinda izlenenin izlettirenin ta kendisi oldugu cikarsamasiyla okuyucunun dimaginda bir bulmaca pratigi yaptiriyor yazar. her ne kadar öykü de isimler blue ve black gibi kodlanmi$ olsa da bana tamamen henry david threau´nun ralph waldo emerson´a ait arazide kendi yaptigi kulübü de iki yil yalniz ve olabildigince basit ya$ayarak hayatini idame ettirme ökyüsünün yeniden de$ifre edilmesi gibi geldi. yalniz ya$ama söz konusu olsa da ; waldo´nun malikanisinden cok uzakla$madan bunu yapmasi tam bir kopu$un olmadigini, yalnizligin tehlikelerinden onu kurtaracak bir gözlemciyi etrafinda hep tutmu$ oldugunu gösteriyor. cünkü yalnizligin tehlikeli arenasinda izlenen ki$i olarak izleyenin kendisinin yalnizligina sahip oldugunu bilmektedir henry. ayni $ekilde black´te yalnizligini blue´ya izllettiren ki$i (kimligi belirsiz white) olarak sunmu$ ve realizmden gitgide uzakla$manin penceresinden kendisini gözetlemesi görevini vermi$tir. blue´nin black´i gözetlemesi gitgide kendi icine dönmesine ve baki$larini kendi ruhuna kaydirmasina yol acmi$ ve yalnizligin bogucu dehlizinde kendi benliginin yikimini ke$fetmi$tir. "gönüllü yoksulluk diyebileceğimiz üstünlük sağlayan bir konum dışında, hiç kimse insan yaşamının tarafsız ve akıllı bir gözlemcisi olamaz." sözleriyle henry david´in walden kitabinda dile getirdigi temel cözümlemeyi, auster black araciligiyla blue üzerinde gercekle$tirirken yine bir edebiyat serüvenini didik didik etmenin keyfini cikariyor ghost romani boyunca ve biz okuyuculara ormanin (walden) yalnizliginin $ehrin icice gecmi$liginde ya$anilmasinin deneyimini sunuyor. aslinda ghost romanini yine walden eserinden $u $iir cok güzel bir $ekilde acikliyor:
  
  "ormana gittim
  çünkü bilinçli yaşamak istiyordum
  hayatı tatmak ve yaşamın iliğini özümsemek istiyordum
  yaşam dolu olmayan herşeyi bozguna uğratmak için
  ve ölüm geldiğinde aslında hiç yaşamamış olduğumu farketmek için"
  
  the locked room kitabina geldigimizde ise nathaniel hawthorne adli ünlü transdantalist grubumuzun bir üyesiyle daha kar$ila$iyoruz, hatta hikayenin ba$ kahramaninin o oldugunu görüyoruz. fanshawe adli romanin yazari, yine kendi romanin ismiyle canlandirilmi$ olarak kar$imiza cikiyor. hawthorne´un bowdoin college egitimi sirasindaki deneyimlerine dayanan roman ilk kez yazarin kendisi tarafindan cok genc ya$inda yayinlaniyor, fakat pek ilgileri üzerine cekemiyor. bu ticari ba$arisizligindan sonra tüm satilmayan kopyalari yakarak yok eden hawthorne´nun bu eseri ölümünden yillar sonra bir kopyasi bulunarak yeniden basiliyor. ilginc olan kismi ise karisi sophia tarafindan böyle bir kitabin kopyasi kendisine gösterilmi$ olmasina ragmen kocasi hawthorne tarafindan yazilmadigini öne sürmü$ olmasidir. the locked room ise fanshawe romanina ait bu edebi rivayetin paul auster karakterlerince canlandirilmasina dayaniyor. ce$itli romanlar yazip hic yayinlamayan fanshawe karakteri, bir gün ortadan kayboluyor ve tüm aramalara ragmen bulunamiyor. bundan önce karisina bu yayinlanmami$ romanlarin en iyi arkada$i, $imdilerde bir yazar olan arkada$ina götürülmesini istedigi icin yillar sonra anlatici karakterimizin cocukluk arkada$i ve unuttugu en iyi dostuyla bu kitaplar ve genc güzel karisi sophia araciligiyla yeniden tani$masinin öyküsünün perdelerini araliyoruz. kitaplar yayinlandiginda fanshawe´in ölmedigini, ama hicte ya$amadigini anlayacagi bir mektup aliyor ve sophia ve cocuguyla yeni bir hayat kuruyor. ama kitaplarin sati$ ba$arisiyla fanshawe ile anlaticinin ayni ki$i oldugundan süphelenilmesinden dolayi, vicdan borcu olarak bir biyografi eseri kaleme almayi planliyan anlaticinin, bu seferde fanshawe´in gecmi$inde yolculuguna taniklik ediyoruz. ama bu taniklik karisinin aslinda fanshawe´in gecmi$ine gidildikce daha cok canlanmasindan korktugu icin fanshawe´i inkariyla sorgulamalara dönü$üyor ve okuyucu fanshawe yoksa sorulariyla, yine varolmanin gercek ve hayal arasindaki cizgisine cekiliyor. hatta fanshawe´in gecmi$ini ara$tirirken anlatici ve ayni zamanda fanshawe´in en iyi arkada$i city of glas romaninin peter stillman junior karakterine, kendini herman melville --- ayni zamanda gercek hayatta hawtorne´un en iyi arkada$larindan bir yazardir-(bkz: moby dick)----olarak tanitip onun gercek fanshawe oldugunu idda etmesi ve pe$ine dü$mesinde yine city of glas romaninda ya$anilan ayni kurgulamacanin burada da uygulandigini görüyoruz. burada yikim sophia´nin tam inkariyla tekrar minimuma indirilip, ana anlatici karakter belirsizliginden kendi ya$amina döndügünde uzunca bir süre kapali kapilar ardinda olanlari sorgulamadan ya$iyor ve fanshawe´in son mektubuyla onun varligina dair gercekligi ölcebilmek adina onunla görü$meye gidiyor. kilitli bir kapi ardinda gercekle$en bu görü$meden sonra eline kirmizi bir defter geciyor sadece. anlamsizligin paradoksunu en sicak renkle ku$atmi$ bu defter auster´in sonucszlugunda aslinda döngünün sonuc oldugunu kanitliyor ve edebiyat serüveninin özeti oluyor.
  
  auster´in ayni hikayelerin farkli boyutlardan yansimasi oldugunu belirttigi bu üc eser edebiyatin tükenmek bilmeyen tadini her kelimesinde sakladiklari icin bu yaziyi hakediyordu ve daha güzelini hakeder.
  eline saglik diyorum paul auster.