mahabad kürt cumhuriyeti

• ===alıntı===
  
  ii. dünya savaşı, iran'daki kürt milliyetçiliği üzerine büyük etkiler bıraktı. gerçekten de, ülkenin batısı ve kuzeyi sovyet ve ingiliz birliklerinin eline geçince (25 ağustos 1941) rıza şah istifa etmiş (16 eylül 1941); bu durum ise merkezi otoritenin zayıflamasını fırsat bilen özgürlükçü hareketlerin işine yaramıştır. iran ordusuyla komşu aşiretlerin desteğini de alan banehli hama reşid xan arasındaki çarpışmalar aylarca sürmüş ve 1942 yazında reşid xan kendini serdeşt-baneh-marivan bölgesi 'nin hakimi ilan etmiştir. ancak tüm bunlar, gerçek bir özgürlük hareketinin sadece başlangıcıdır. öncelikle kürtler, merkezi otoritenin bulunmadığı bir bölgede komelai jiyani kürdistan (kürdistanı yeniden canlandırma komitesi) adında bir örgüt kurarak (eylül 1942) bu fırsatı değerlendirdiler. bu milliyetçi ama aşırı muhafazakar komite, mahabad ve eski savuc-bulaklı aydınlarla küçük burjuvalardan oluşmaktaydı. dini şeyhler ve aşiret reisleri kısa bir süre sonra bu komiteye destek vermeye başladılar. zengin ve tanınmış bir aileden gelen, ayrıca hukukçu olan qazi muhammed de bu komiteye katıldı (ekim 1944). savaşın bitiminden sonra durumun elverişli olduğuna karar veren komite, tebriz'de kurulmuş olan otonom azerbaycan cumhuriyeti'nin merkezinde 22 ocak 1946 'da mahabad kürt cumhuriyeti 'ni ilan etti. aslında qazi muhammed, iran imparatorluğu 'nun sınırlan içinde kalıp içişlerinde özerk olan bir kürdistan'ın kurulmasından yanaydı. urmiye gölü'nün güneyinde ve batısında yer alan bu küçük devlet iyi örgütlenmişti. okullar ve hastaneler açıldı, kürt dilinde kitaplar ve gazeteler yayımlandı, tarımı, ticareti, endüstriyi ve sağlık hizmetlerini geliştirmek için atılımlar yapıldı. aşiret esasına dayanan küçük bir ordu kuruldu. bu ordunun dört generalinden biri de irak'taki iyi silahlanmış askerleriyle birlikte gelen mele mustafa barzani idi. ancak otonom azerbaycan cumhuriyeti'ne yardım eden rus ordusu, mayıs 1946'da iran topraklarından geri çekilmeye başlayınca, tahran hükümeti ülkenin kuzeyindeki bu ayrılıkçı eyaletleri yeniden ele geçirdi. qazi muhammed teslim oldu, ancak 31 mart 1947'de birçok kürt liderleriyle birlikte idam edildi. mahabad kürt cumhuriyeti 'nin ömrü on bir ay sürdü. ancak bu olay, tüm kürtler üzerinde büyük etkiler bıraktı.
  
  ===alıntı===
  
  kaynak: vladimir minorsky, thomas bois, david neil mac kenzie - kürtler & kürdistan - sf 113-115