david hume

• 1711 - 1776 yillari arasinda yasamis iskoc aydinlanmasinin onemli ismi, filozof, tarihci ve iktisatci. edinburgh kolejinde saglam bir ogrenim gordukten sonra^* fransa'ya gitti ve orada insan biliminin kurulmasi icin newton dusuncesinden ve kurallarindan yararlanilmasi gerektigini savunan a treatise of human nature^* adli bir yapit kaleme aldi. tanritanimaz oldugu gerekcesiyle felsefe kursusu edinme istegi iki kez geri cevrildi. history of england adli kitabiyla unlu oldu^*. fransa'da rousseau ve ansiklopedicilerle dostluk kurdu. hatta rousseau icin ingiltere'de siginacak yer buldu ama daha sonra cesitli anlasmazliklar nedeniyle onunla arasi bir daha duzelmemecesine bozuldu (rousseaunun tutarsiz ve supheci davranislari buyuk etkendir derler). malebranche, locke ve berkeley'in dusunce mirascisi descartes'in dusmani olan hume newton modeline uygun bir insan dogasi bilimi kurmak istiyordu. bu amacla deneyi olcut olarak aldi, son neden kavramini ilke kavrami benimsedi ve "nicin?" yerine "nasil?" sorusunu koydu. nitekim inanc mekanizmasini ^* aliskanliga bagli olarak, hep ayni seyin tekrarlanmasini beklemek olarak acikladi. ama bu inanis ne sezgiyle ne de kanitlanarak aciklanabileceginden akildisi birseydi, sagladig kesinliginde matematik bilimlerinin kesinligiyle hicbir ilgisi yoktu. zorlayici olmakla birlikte moral bir nitelik tasiyordu. hume ilimli kuskuculuga dayanan bu anlayisi, ahlaka, siyasete, ekonomiye ve ozellikle dine uyarladi. nedensellikle ilgili elestirisi kant uzerinde cok buyuk bir etki yapti, ekonomik yapitlarda adam smith'i dogrudan etkiledi.