özbekistan

• tarihi buhara hanlığının mirasçısı. orta asya'nın cazibe merkezi.
  
  kırgızistan'la ilgili şu` :#27286147` analizin benzerini bu ülkeye de uygularsak;
  
  20'lerde bolşeviklerle iş birliği yapan yerel komünistlerin buharalı aristokrat ailelerden geldiğini görürüz. özbekistan'ın ilk devlet başkanı feyzullah hocayev, buhara aristokrasisinin tepesindeki bir aileye mensuptu. abdülraif fıtrat da gene buharalıydı. bu kimseler 1938 tasfiyeleriyle yok edildiler. fıtrat doğrudan pan-türk olduğu suçlamasıyla idam edilirken hocayev, resmen kayıp ilan edildi ki bugün de hala öyledir. buharalıların yerine geçenlerse ferganalıydılar. hocayev yerine özbekistan yüksek sovyet başkanı olan akhundbayev fergana vadisindeki margellan şehrinde doğmuştu. aynı dönemde özbekistan kp birinci sekreteri osman yusuppov, akhundbayev'in ölümüyle yüksek sovyet başkanı olan niyazov, bakanlar konseyinin birbirini izleyen üyeleri segizbayev ve abdurrahmanov da gene fergana kökenliydiler. bu kadar büyük bir tesadüf mümkün değildir. 1937'den 50'li yılların sonuna kadar özbekistan'ın en entelektüel bölgesi olan semerkand-buhara vilayetlerinden bir kişi bile yönetimde söz sahibi bir konuma yükselememiştir.
  
  bu durum stalin ve kruşçev iktidarları süresince değişmedi. şu giride` :#24786437` yaptığımız karşılaşırma uyarınca yerel kp'leri güçlendirme taraftarı olan brejnev dönemindeyse buhara-semarkand hattının özbek siyasetindeki ağırlığı gözle görülebilir bir hızla arttı. 1959 yılında birinci sekreter olan ekmel raşidov'la birlikte özbek kp'sinin üst düzey görevlerinin tamamını işgal eden taşkent-fergana kökenliler hızla makamlarını kaybetmeye başladılar. o kadar ki hiç bir falsosu bulunamayan muhittinov görevden el çektirilebilmek adına birlik` :sovyetler birliği`kp'si politbürosuna üye yapıldı. bu bir yükselmeye tekabül etseydi muhittinov'un özbekistan'daki gücünün sürmesi gerekirdi ancak bu olmamış, isnat ettiği ekip birer birer tasfiye edilmiştir.
  
  tasfiye olan taşkent-fergana kökenli aparatçikler; taşkent doğumlu sabir kemalov, yadgar nasreddinova, rahmankul kurbanov, mirza ahmedov yani o dönem özbek yönetiminin tamamı basit bir futbol müsabakasının sonucu çıkan olaylar nedeniyle koltuklarını kaybettiler. hatta kurbanov gibi bazıları hapse mahkum oldu. olan biten apaçık bir rotasyondur. birlik kp'si özbekistan'daki taşkent-fergana iktidarını hedef almasaydı kimse bu kadar büyük çaplı bir tasfiyeyi başaramazdı.
  
  yerlerine geçen kimselerin doğum yerleri ve kariyerleri sırasında görev yaptıkları yerlerse gene en az selefleriniki kadar homojendir. ekmel raşidov, semerkand yakınlarındaki çizak kasabasından, bakanlar konseyi başkanı olan hodaberdayev gene çizak, devlet başkanı nazar maçanov'sa semerkand doğumluydu.
  
  bölgesel çekişme en tepede birlik kp'si içindeki çekişmenin bir yansımasıydı ve semerkand'ın hegemonyası brejnev'in ölümüyle son buldu. brejnev'in yerine geçen andropov, raşidov ve ekibini tasfiye ederek ferganalıları tekrar iktidara getirdi. bu sefer sovyet siyasal tarihine "pamuk skandalı" diye geçen bir olay sonucu raşidov, maçanov ve hodaberdiyev görevlerinden alındı ve yerlerine geçen osmanhocayev, selimov ve haydarov'un üçü de ya öğrenci ya da öğretmen olarak taşkent politeknik'te bulunmuş kimselerdi. bir süre sonra devlet başkanlığı görevinden alınan selimov'un yerine gelen nişanov da gene taşkent kökenliydi. nişanov, pamuk skandalı konusunda raşidov'u suçlamaya isteksiz davranan semerkand doğumlu habibullayev'i görevden alarak yerine fergana kökenli ibrahimov'u getirdi.
  
  taşkent-fergana hizbinin iktidarı 1989 yılına kadar sürdü. bağımsızlıktan hemen önce özbekistan kp birinci sekreteri olan islam kerimov'sa tıpkı raşidov gibi çizak doğumluydu.
  
  özbekistan'da fergana-buhara çekişmesi hala alttan alta süregitmektedir. kerimov'a karşı en büyük iki muhalif hareket yani türkçü erk ve islamcı öih'in en güçlü olduğu yer fergana'dır. bağımsızlıktan sonra 92'de yapılan ilk seçimlerde muhalif muhammed salih'in taşkent'ten aldığı oy oranı %30'du.
  
  sözün kısası "ben özbekistan'a gittim. konuştuğum kimselerin hiç biri türk olduğunu kabul etmiyor" gibi bir argüman geçerli değildir. yukarıda da görüldüğü üzere özbekistan'da kimse kendisini özbek bile hissetmez. orada önemli olan bölgesel aidiyettir ki eğer "kendini öyle hissetmek" bir kıstas olacak idiyse özbekistan diye bir ülkenin hiç var olmaması gerekirdi.
  
  ps. bu giriyle ilgili tarihsel materyal için olivier roy'un "yeni orta asya ya da ulusların imal edilişi" adlı kitabından faydalanılmıştır. alın okuyun, güzel kitaptır. sovyet iç politikası ve orta asya konusunda fevkalade bilgiler içerir.