işrakiye

• eski iran dini, platon, yeni platonculuk, tasavvuf, sünnîlik ve şiîlikle ilgili inançlarla ilişkilendirilegelmiştir. şihabettin sühreverdi'nin bu düşüncelerine "işrakiye" demesinin nedeni, tasavvufla ilgili seziyi güneşe benzetmesidir. nasıl güneş ışığıyla eşyaların varlığını ortaya çıkarırsa, tasavvufî sezi de eşyayı akıllara esinleterek çıkarır. asıl olan ve bütün evrenin kendisinden oluştuğu mahiyet için dört bölüm göstermiştir: bu mahiyet "nûr" ya da "zûlmet"tir. bu ikisinden her biri ya "cevher" ya da "araz"dır. nur, nefisler ve akılları içine alır. bu nûrun da dereceleri vardır. en üstün nûr, "nûrların nûru" manasına gelen "nûr-ül envar"dır (aynı zamanda nûr-i mukaddes, nûr-i muhit, nûr-i a'zam gibi isimlerle de anılır). bu nûr bütün bütün nûrların kökeni ve kaynağıdır. tamdır, ötesinde bir şey yoktur. nedenlerin nedeni, her şeyin başlangıcıdır.