türev piyasaları

• bir çok finansal krizin çıkmasında dolaylı da olsa önemli bir rol oynayan bir faktördür.
  
  öncelikli olarak türev ürünler en nihayetinde bir yatırım aracıdır. bir yatırım aracının safi olarak finansal piyasalara zarar verdiğini öne sürmek doğru olmamakla beraber çeşitli nedenlerden ötürü "doğru" olarak kullanılmayan bir finansal aracın piyasa dengelerini olumsuz yönde etkileyerek insanları "yanlış" yatırıma sürükleyebileceği gerçeği de yadsınamaz bir gerçektir.
  
  dünya finansal piyasalarının özellikle 1970'lerden itibaren, dünyada esen liberalleşme rüzgarına kapıldığının altını çizmek gerekir. finansal piyasalardaki bu serbestlik akımı öncelikli olarak yatırımcılara kendi ülkeleri dışında diğer ülkelerin finansal araçlarına daha kolay bir şekilde yatırım yapabilmelerini sağlarken, aynı zamanda bir çok yatırımcının da aracı firmalarının hizmetlerini kullanmadan direk kendi namlarına işlem yapabilmelerine olanak sağlamıştır.
  
  bu bağlamda finansal piyasalar ile ilgisi üst düzeyde ancak bilgisi sınırlı yatırımcılar mantar gibi çoğalan finansal danışmanık şirketlerinin de üstün pazarlama çabalarıyla beraber finansal piyasalarda yatırımlarını arttırmışlardır. bu gelişmeler ilk aşamalarda finansal kaynak arayan kurumlara ucuz kredi sağlanması olarak görülüp çeşitli çevrelerce alkışlansa da, finansal piyasalar için çok kritik olan getiri/risk eğrisinde kırılmalara sebep olmuştur.
  
  bu bireysel yatırımcılar aldıkları riskleri tam olarak değerlendirebilecek bilgiden ve uzmanlıktan yoksun olmakla beraber, aynı zamanda yatırım danışmanlığı yapan bazı kurumların görevlerini, yatırımcıya yaptıkları yatırımlarla ilgili doğru ve tarafsız bilgiyi vermek, tam olarak yerine getiremeyerek en safiyane tabirle yatırımcıları yanlış yönlendirmişlerdir.
  
  bu yanlış yönlendirmeler ile bazı odaklar tarafından en çok teşvik edilen ürünler kaldıraçlı finansal ürünler ile türev ürünler olmuştur. bu kaldıraçlı ürünler, minimum yatırım ile oldukça yüksek riskli işlemler yapma imkanı verdiklerinden dolayı konusunda en uzman yatırımcılar tarafından kullanılması gerekirken, aşırı yüksek getiri vaatleri ile bireysel yatırımcıları cezbetmiş ve onların büyük paralar kaybetmesine neden olmuştur.
  
  türev araçlar ise değerleri altında yatan başka bir değere bağlı olarak değişen finansal yatırım ürünleridir. bu türev ürünlerin en çok bilinenleri (forward, swap vs) ticari kuruşları tarafından kur riski gibi riskleri "hedge etmek" için amacına uygun olarak kullanılmasına rağmen, çok kısa bir sürede altında yatan varlıkları oldukça karışık olan "egzotik" türev araçları mantar gibi çoğalmış ve bireysel yatırımcılar bu ürünlere talep göstermiştir.
  
  finansal piyasaların ana amacı elinde kaynak fazlası bulunan yatırımcılar ile elinde gerçekleştirebilecekleri pozitif yatırım imkanları mevcut olup bunları gerçekleştirecek kaynağa ihtiyaç duyan kuruluşları bir araya getirerek arz-talep dengesini sağlamaktır. ancak bu amaç ile kurulan finansal piyasalar gittikçe daha fazla spekülatif finansal yatırımların konusu olmuş ve bir çeşit kumar veya şans oyunu gibi lanse edilerek bir çok yatırımcının kendini "zengin etme" hayallerinde hüsran olmasına sebep olmuştur.
  
  şu an günümüzde baktığımız zaman finansal piyasaların ticari kuruluşlar tarafından "doğru" amaçlar ile kullanıldığını görmekle beraber, küçük bireysel yatırımcıların kendilerini spekülatif beklentilerin esiri haline getirdiklerini gözlemlemekteyiz. finansal serbestlik ile ortaya çıkan bu durum, kendini sürekli tekrarlanan finansal krizlerde göstermektedir. tabi ki de finansal krizlerin ortaya çıkışının sadece bu finansal yatırım serbestliği ile açıklamak doğru olmamakla beraber, globalleşen finansal piyasalar ile birlikte yatırım serbestisinin artışının bu krizlerin boyutlarını arttırdığı kesindir.
  
  eski dönemlerde gerçekleşen finansal krizler, globalleşmeden önce lokal finansal krizler şeklinde kendini gösterirken, bu krizlerden etkilenmeyen ülkelerin de katkılarıyla finansal kriz geniş çaplı bir ekonomik krize dönüşmeden etkilerini azaltılabiliyordu. aynı zamanda küçük bireysel yatırımcının finansal piyasalarda ağırlığını arttırması, çok riskli finansal yatırım araçlarına bilinçsizce yatırım yapılmasına, böylelikle arz-talep dengesinin bozulmasına, bunun nihayetinde finansal balonların ortaya çıkmasına ve en sonunda bu finansal balonun patlamasıyla oluşan finansal kaybın çok daha geniş bir tabana kayması ile finansal krizin ekonomik krize yol açmasına neden olmaktadır.
  
  bu yukarıda çizilen tabloda suçu küçük yatırımcı veya altındaki varlığın çoğu yatırımcı tarafından bilinmeyen türev araçlara yüklemek doğru olmaz. bu eserin oluşmasındaki en büyük etken finansal piyasalarda kanun koyucu pozisyondaki insanlarda ve bu insanları kendi çıkarları doğrultusunda yönlendiren bazı büyük "wall street simsarlarında" aramak gerekir.
  
  günümüzde hala etkisini ortaya ilk çıktığı zamanlardaki kadar yoğun hissettiren global kriz yine yukarıda anlatılan çarpık düzeyin bir meyvesidir. amerika birleşik devletlerinin hala yürürlükte olan "toksik varlık alımı projesi" bu gerçeğin en somut göstergesidir. bu proje kapsamında bankaların ve çeşitli finansal kuruluşların elinde bulunan milyarlarca dolarlık toksik varlıklar amerika birleşik devletleri tarafından satın alınarak bir çok finansal kurumun batmasını engellemektedir. en nihayetinde bu "toksik varlık" olarak adlandırılan finansal yatırım araçları, gerçekleşen finansal balon dahilinde kendi "öz değerinden" oldukça yüksek fiyatlarda işlem görmüş ancak daha sonra bu türev araçların altındaki varlıkların değerinin çok daha düşük olduğu finansal piyasalar tarafından "anlaşıldıktan" sonra bir anda fiyatları çakılmış varlıklardır.
  
  son ekonomik krizde toksik varlığa dönüşen yatırım araçlarının içinde "collaterized debt obligation" adı verilen ve zamanında sıkça "subprime mortgage borçları" üzerinden yaratılmış türev araçlarıdır. bu cdo'lar ekonomik kriz öncesinde bir çok olumsuz kredi notuna sahip kişilere verilmiş mortgage kredilerinin risk gruplarına göre ayrılarak, bölmeler halinde yeniden bir finansal araca çevrilmesiyle oluşmuştur. finansal krizin ortaya çıkışına kadar da, bir çok bireysel yatırımcı ve kurumsal yatırımcı aldıkları riskten habersiz olarak o dönemler wall street simsarları tarafından teşvik edilen bu cdo'lardan yüklü miktarlarda satın almışlardır.
  
  mortgage krizinin patlak vermesiyle birlikte bir çok mortgage kredisi alacaklısı olan şahıs ve kurumlar ile bu krizin etkisi sınırlı kalacak iken, hazırlanan cdo varlıkları vasıtasıyla birilerinin oldukça kar ettiği bu işlemlerin olumsuz yükü milyonlarca tasarruf sahibi küçük yatırımcının omuzlarına binmiştir. görüldüğü üzere özellikle içinde ihtiva eden riski kimi zamanlar oldukça iyi saklayabilen türev araçlar, tek başlarına bir kriz çıkaracak kadar etkileri olmasa dahi, herhangi bir krizin etkilerinin çok daha geniş bir tabana yayılmasına, böylelikle de çoğu zaman finansal krizlerin ekonomik krizlere dönüşerek bütün makro ekonomik dengeleri "global" ölçekte bile sarsma gücüne sahip olabilmektedirler.