özgür yazılım

• ozgur yazilim akimi, adindan da anlasilacagi gibi, yazilim uretme ve kullanma ozgurluklerini korumaya yonelik bir cabanin sonucu olusmustur. insanlar, yazilim urunlerini toplumsal yarari gozeten bicimlerde kullanma ozgurlugune sahip olmalidirlar. yazilim, ekmek veya benzin gibi somut nesnelerden farkli olarak kolayca kopyalanip degistirilebilir. bu, guzel paylasim olanaklari yaratir. biz, tum yazilim kullanicilarinin bu olanaklari kullanma ozgurlugune sahip olmasini istiyoruz.
  
  ozgur yazilim, ucretsiz (bedava) yazilim demek degildir. sirketler ya da bireysel kullanicilar, ornegin destek almak amaciyla, para harcamayi isteyebilirler. ozgur yazilim para ile de satilabilir. temel sart, bir yazilimi dagitma ve gelistirme ozgurlugunun kimsenin tekeline birakilmamasidir.
  
  "ozgur yazilim'' ozgurlukleri korumaya yonelik bir akimin adidir. ingilizce'deki "free" sozcugunun cift anlamli olmasindan dolayi bazi yanlis anlamalar olmaktadir. ozgur yazilim ucretsiz (bedava) olmak zorunda degildir. "free software'' denince "free beer'' (bedava bira) degil "free speech'' (ifade ozgurlugu) akliniza gelmelidir.
  
  ozgur yazilimin temelinde kullanicinin bir yazilimi calistirma, kopyalama, dagitma, inceleme, degistirme ve gelistirme ozgurlukleri yatar. daha kesin ve acik bir ifadeyle, kullanicilara su haklar taninmistir:
  
  * her turlu amac icin programi calistirma ozgurlugu (ozgurluk 0).
  * programin nasil calistigini inceleme ve kendi gereksinimleri dogrultusunda degistirme ozgurlugu (ozgurluk 1). program kaynak koduna erisim bunun icin bir onsarttir.
  * yeniden dagitma ve toplumla paylasma ozgurlugu (ozgurluk 3).
  * programi gelistirme ve gelismis haliyle topluma dagitma ozgurlugu (ozgurluk 4). boylece yazilim butun toplum yararina gelistirilmis olur. program kaynak koduna erisim bunun icin de bir onsarttir.
  
  bir program, butun kullanicilari bu haklarin tumune sahip olduklari zaman ozgur bir yazilim olur. yani, kopyalama, degistirme, aynen yada degistirerek parayla satma, herkese ve her yerde dagitma, ve bedava verme ozgurluklerine sahip olmalisiniz. bu ozgurluklere sahip olmak, kimseden izin almamayi ve izin icin hicbir bedel odememeyi de icerir.
  
  ayrica, programda her turlu degisikligi yapmaya, ve bu haliyle isinizde veya eglence icin kullanmaya da hakkiniz vardir. hatta bu degisikliklerin varligini kimseye bildirmek zorunda da degilsiniz. degisiklikleri yayinlamaniz veya dagitmaniz halinde de hic kimseye hicbir sey bildirmeniz gerekli degildir.
  
  gelistirme ve dagitma ozgurluklerinin anlamli olmasi icin, programin kaynak koduna erisebilmeniz gerekir. bu nedenle, kaynak kodunun acik ve kolay erisilebilir olmasi ozgur yazilim icin gerekli bir sarttir.
  
  gnu yazilimlarini edinmek icin para odemis veya odememis olabilirsiniz. yazilimlari nasil edindiginize bagli olmaksizin, kopyalama ve degistirme ozgurluklerine sahipsiniz.
  
  bu ilkelerin sozde kalmamasi icin, siz sozlesmenizi bozmadikca, belirtilen ozgurluklerin sizden geri alinamamasi gereklidir. eger yazilimi gelistirenler ozgurluklerinizi hic bir uygun neden one surmeden geri alma hakkina sahip olurlarsa, o yazilim ozgur bir yazilim degildir.
  
  ancak, ozgur yazilimin dagitiminda bazi kurallar konmasi da olanaklidir. bu kurallarin yukarida belirtilen temel ozgurluklerle celismemesi gerekir. ornegin "copyleft'' kavrami (basitce soyleyecek olursak) su kurali koyar: programi herhangi bir bicimde dagitirken, kullanicilarin temel ozgurlukleri kisitlanamaz. acikca goruldugu gibi, bu kural temel ozgurluklerle celismemekte, tam tersine onlari korumaktadir.
  
  degistirilmis bir programin paketlenmesi konusunda da bazi kurallar konabilir. ancak bu kurallar, sizin kendi degisikliginizi ve dagitiminizi engelleyecek bicimlere burunemez. ayrica "programi bu sekilde dagitirsaniz, su sekilde dagitilmasini da saglamalisiniz'' turunde kurallar da uygun olabilir. ayni temel ilkeler bu durumda da gecerlidir. (dikkat edilmesi gereken bir nokta da programinizi hic dagitmamak konusundaki ozgurlugunuzdur.)
  
  gnu projesi olarak biz "copyleft'' kurallarini kullaniyoruz. buradaki amac herkesin ozgurluklerini yasal cercevede korumaktir. bizim deneyimimize gore, programlari bu yontemle korumak en uygun yoldur. ama programiniz copyleft ile korunmayan ozgur bir yazilim ise bile, onu kullanmak isteyebiliriz.
  
  bazen devletlerin koydugu dissatim kurallari ve ticaret ambargolari yaziliminizi uluslararasi alanda dagitmanizi engelleyebilir. ne yazik ki, yazilim gelistirenler bu kural ve yasalari delme ozgurlugune sahip degildirler. ancak bir programin kullanilis bicimi ile ilgili yasal duzenlemelere karsi gelmek haklari ve gorevleridir. boylece, soz konusu devletlerin yasama alani disinda kalan kullanicilarin haklari, olanaklar cercevesinde, korunmus olur.
  
  ozgur yazilimdan soz ederken, "bedava'' veya "amator'' gibi sozcukleri kullanmak kimi zaman yanlis anlamalara yol acmaktadir. ozgur yazilimin temelinde para degil ozgurluk yattigini bir kez daha vurgulamak istiyoruz. ayrica yazilim "korsanligi'' gibi bazi kavramlarin gnu felsefesiyle hicbir ilgisi yoktur.
  
  (gurunun notu: bu yazı http://www.gnu.org/ daki değişik dökümanlardan derlenmiştir)