özgür irade ve tanrı paradoksu

• henüz tam çözemediğim paradokstur. ancak hakkında birkaç kelam edebilirim. öncelikle paradoks tanrı ve özgür iradeden ziyade tanrı'ya atfedilen mutlak alimlik ve mutlak kadirlik sıfatlarıyla, tanrı'nın mutlak ve mükemmel olmasıyla alakalıdır. öyle bir tanrı'ya inanmayanlar için paradoks filan olmayacaktır.
  
  st. augustine ve boethius bu paradoksu şöyle formüle eder:
  
  (1) eğer tanrının, s nin a yı yapacağına dair bir önbilgisi varsa, s nin a yı yapması zorunludur.
  (2) eğer s nin a yı yapması zorunlu ise, o halde s, a yı yapmakta özgür değildir.
  (3) eğer tanrının s nin a yı yapacağına dair bir önbilgisi varsa, o halde s, a yı yapmakta özgür değildir.
  
  mesele hakkında boethius'undan, luis de molina ve ockham'lı william'ına kadar birçok kişi birşeyler söylemiş. yani ismini zikrettiklerim başlıcaları ve yenilerden de var ancak ben farabi'den gireceğim mevzuya.
  
  farabi (ve aslında ockham'lı williamda) tanrının a kişisinin ne yapacağına dair önbilgisinin, a kişisinin eylemini zorunlu kılmayacağını söyler. olaya kavramsal açıdan yaklaşılmış mıdır evet ancak bu da bir çözümdür.
  
  farabi'nin, ilahi bilgi ile insanın özgür iradesinin bağdaşmadığına dair görüşlerin karşısındaki fikirleri ise şudur: "bir şeyin, bir şeyden zorunlu olarak gerekmesi, gereken şeyin kendinde zorunlu olması gerek değildir." yani, zorunludan zorunlu olarak çıkan şey, zatı itibariyle zorunlu değil mümkündür. farabi'nin örneğiyle açıklayacak olursak; "yarın yağmur yağacak ve zeyd yolculuğa çıkacak." sözüne bakalım. bu doğru sözde, zeyd'in yolculuğa çıkması gerekli olur ancak imkan ortadan kalkmaz. yani onun yolculugu kendi zatında zorunlu hale gelmez. peki zeyd'in yolculuğa çıkmaması imkansız olur mu? bunu imkansız yapan şey, onun yolculuğa çıkacak olmasıdır. yoksa imkan ortadan kalkmaz. özetle bir tarafıyla zorunlu, bir tarafıyla mümkün olan bir fiil için zorunlu demek doğru değildir. insan bir fiili yaparken, zorunlu varlığın egemenliği altında, ancak o fiili mümkün bir varlık olan kendisi vasutasıyla icra alanına çıkarır.