pir sultan abdal

• dost elinden dolu içmiş deliyim
  üstü kan köpüklü meşe seliyim
  ben bir yol oğluyum yol sefiliyim
  ben de bu yayladan şah’a giderim
  
  hızır adlı bir genç de pir sultan’ın adını duyup ondan feyiz almak için gelen köylülerden biridir.
  hızır, sivas’ın hafik ilçesinin sofular köyündendir. köyündeki insanların ve yaşamın bozulması nedeniyle gelip banaz’a yerleşir; pir sultan abdal’a kapılanır. hızır’ın pir sultan abdal’a hizmeti ve müritliği yedi yıl sürer.
  yedi yıl sonra hızır, pir sultan abdal’dan himmet ister. “pirim bana himmet edin, ruhsat verin, büyük adam olayım.” der.
  pir sultan abdal da ona “ben sana ruhsatı da himmeti de veririm hızır.” der. “ama sen gidip te büyük adam olunca, vezir, paşa olunca gelip beni asarsın.”
  böyle der ama duasını eksik etmez. istanbul’a yolcu eder hızır’ı.
  hızır istanbul’da saraya gider ilerler, paşa rütbesi alır ve sivas valiliği’ne gönderilir. vali olunca tüm inanıcını, ikrarını unutur. yoksulları ezmeye, onlara zulmetmeye, haram yemeye başlar. hak gözetmez, namus bilmez bir vali olur.
  artık adı hızır paşa olan hızır’ın sivas’ta kara kadı ve sarı kadı adlı iki kadısı vardır. bu iki kadı da aldıkları rüşvetlerle, haklıları haksız çıkarmakta, adaletsizlikleriyle ünlüdürler. yoksul halkın bu iki kadıdan çekmediği kalmamıştır.
  pir sultan abdal da iki köpeğine sarı kadı ve kara kadı adlarını vermiştir. pir sultan abdal köpeklerini kara karı, sarı kadı diye çağırınca, düşmanları gidip iki kadıya söylerler. adlarının köpeklere verildiğini duyan kadılar, kızıp küplere binerler. hemen pir sultan abdal’ı tutuklatıp sivas’a, huzurlarına getirirler. köpeklerinin adlarını sorarlar. pir sultan abdal gerçeği yadsımaz. “evet” der. “benim köpeklerimin adı kara kadı ve sarı kadı’dır. ama onlar sizden daha iyidir. çünkü benim köpeklerim haram yemez.”
  “köpeklerinin haram yemeyeceğini nereden biliyorsun?” diye sorarlar.
  pir sultan abdal “isterseniz deneyin” diye yanıt verir.
  denemeye karar verirler. ilin ileri gelenleri toplanır ve bir kaba haram, bir kaba haram olmayan yemek hazırlarlar. kapları işaretleyip kadıların huzuruna getirirler. kara kara ve sarı kadı önlerine konan haram yemeği bir güzel yerler. sonra aynı biçimde köpekler için yemek hazırlanır. pir sultan abdal’ın kara karısı ile sarı kadısı ise, içinde haram yemek olan kabı bir kez kokladıktan sonra yemeyip haram olmayan yemekten yerler. böylece ilin ileri gelenleri kadıların haram yediklerini öğrenirler. bunun üzerine pir sultan abdal da “iyi köpek kötü kadıdan efdaldır (yüksektir, erdemlidir).” diyerek köpeklerin gözlerini öper, sonra da sazını eline alıp şu demeyi söyler.
  
  “koca başlı koca kadı
  iman eder amel etmez
  sende hiç din iman var mı?
  hakkın buyruğuna gitmez
  haramı helali yedi
  kadılar yaş yere yatmaz
  sende hiç din iman var mı?
  hiç böyle kör şeytan var mı?
  
  fetva verir yalan yukarı
  pir sultan’ım zatlarımız
  domuz gibi dağı dolan
  gerçektir şöhretlerimiz
  sırtına vururum palan
  haram yemez itlerimiz
  senin gibi hayvan var mı?
  bu sözümde yalan var mı?”
  
  bu demeyi de dinleyen kadılar başlarını yere eğerler ve çaresiz pir sultan’ı serbest bırakırlar.
  bu olaydan kısa bir üre sonra sivas valisi hızır paşa adı koca başlı kör müftü olan il müftüsünden bir fetva alır. bu fetvada “şahın adının yasaklandığı, şah diyenlerin dillerinin kesilip öldürülecekleri...” söylenir. tellallar meydan meydan, sokak sokak gezip bu fetvayı duyururlar. pir sultan abdal bu fetvayı duyunca hemen şu demeyi söyler.
  
  “fetva vermiş koca başlı kör müftü
  şah diyenin dilin keseyim deyü
  satır yaptırmış allah’ın laneti
  ali’yi seveni keseyim deyü
  
  şer kulların örükünü uzatmış
  müminlerin baharını güz etmiş
  on ikiler bir arada söz etmiş
  aşıkların yayın yasayım deyü
  
  hakkı seven aşık geçmez mi
  korkarım allah(tan, korkum yok senden
  ferman almış hızır paşa sultan’dan
  pir sultan abdal’ı asayım deyü”
  
  bununla da yetinmez pir sultan. her gittiği yerde fetvaya karşı çıkar. nereye gitse şah’ı över. bunun için ölümü de göze aldığını duyurur hep.yeni yeni demeler söyler:
  
  “padişah katlime ferman dilese
  eğer beni katsa kervan göçüne
  yine geçmem ala gözlü şah’ımdan
  götürseler hindistan’a maçin’e
  cellatlar karşımda satır bilese
  urganım atsalar darağacına
  yine geçmem ala gözlü şah’ımdan
  yine geçmem ala gözlü şah(ımdan
  
  onyedi yerimden vursalar yara
  ahiri katlime ferman yazılsa
  cerrahlar derdime kılmasa çare
  çıksam teneşire tabut düzülse
  kemendi bend ile çekseler dara
  kefenim biçilse mezar kazılsa
  yine geçmem ala gözlü şah’ımdan
  yine geçmem ala gözlü şah’ımdan
  
  karadır kaşları benzer kömüre
  pir sultan abdal’ım derim vallahi
  münafıklar zarar verir ömüre
  ölsem terk eylemem pir’i billahi
  ik’ellerim bağlasalar demire
  huzur-u mahşerde dilerim şah’ı
  yine geçmem ala gözlü şah’ımdan
  yine geçmem ala gözlü şah’ımdan”
  
  muhbirler ve münafıklar, pir sultan’ın bu dediklerini hemen hızır paşa’ya yetiştirirler. “senin fermanını da müftünün fetvasını da dinlemiyor bu adam” derler. “her gittiği yerde şah’tan söz ediyor”
  hızır paşa’da askerlerini gönderip pir sultan abdal’ı sivas’a getirir. eski piri’ne saygıda kusur etmez. fetvadan, pir’in demelerinden hiç söz etmez. siniler içinde nefis yemekler sunar piri’ne. ama pir sultan yemeklere elini sürmez. hızır paşa piri’nin yemeklere elini sürmediğini görünce sorar:
  “pirim, yoldan geldin açsındır. ama yemeklere elini sürmedin. neden?”
  pir sultan eski müridine şunları söyler:
  “sen haram yedin. zina ettin. yetin malına el attın. onların ahını aldın. yoksullara haksızlık ettin. senin bu haram parayla yaptırdığın yemeklerine ben değin köpeklerim bile ağızlarını sürmezler.”
  pir sultan, bunları söyledikten sonra paşa konağının penceresinden banaz’daki köpeklerine seslenir. banaz’daki köpekler koşarak gelirler konağa. sofradaki yemeklere yaklaşırlar ve bir kez kokladıktan sonra da hiç dokunmadan geri çekilirler.
  bunu kendisine hakaret kabul eden ve çok kızan hızır paşa, pir sultan’ı tutuklatıp sivas’taki toprakkale’ye hapsettirir. ama birkaç gün sonra yaptığından pişman olur. ne de olsa pir sultan onun eski piri’dir ve çevrede saygı gören, sevilen birisidir. pir sultan’ı hapisten çıkartıp huzuruna getirir. ona bir öneride bulunur.
  “pir’im, içinde ‘şah” sözü geçmeyen üç deme söyle seni bağışlayacağım.”
  hızır paşa’nın bu sözleri üzerine pir sultan sazını eline alır ve ilk demesini söyler:
  
  “hızır paşa bizi berdar etmeden
  her nereye gitsem yolum dumandır
  açılın kapılar şah’a gidelim
  bizi böyle kılan ahdi amandır
  siyaset günleri gelip tetmeden
  zincir boynum sıktı halim yamandır
  açılın kapılar şah’a gidelim
  açılın kapılar şah’a gidelim
  
  gönül çıkmak ister şah’ın köşküne
  pir sultan’ım eydür mürvetli şah’ım
  can boyanmak ister ali müşkine
  yaram baş verdi sızlar ciğergahım
  pirim ali on ik’imam aşkına
  arsa direk direk olmuştur ahım
  açılın kapılar şah’a gidelim
  açılın kapılar şah’a gidelim.”
  
  yaz selleri gibi akar çağlarım
  
  hançer aldım ciğerciğim dağlarım
  
  garip kaldım şu ara ağlarım
  
  açılın kapılar şah’a gidelim
  
  pir sultan’ın dilinde hep şah vardır. hızır paşa bu demeyi dinleyince kızar.
  “pirim” der. “sazı yanlış çalıyorsun. dikkat et!”
  pir sultan ikinci demesine geçer:
  
  “kul olayım kalem tutan ellere
  münafıkın her dediği oluyor
  katip ahvalimi şah’a böyle yaz
  gül benzimiz sararuban soluyor
  şekerler ezerim şirin diline
  gidi mervan şad oluban gülüyor
  katip ahvalimi şah’a böyle yaz
  katip ahvalimi şah’a böyle yaz
  
  allah’ı seversen katip böyle yaz
  pir sultan abdal’ım hey hızır paşa
  dün ü gün ola şah’a eylerim niyaz
  gör ki neler gelir sağ olan başa
  umarım yıkılsın şu kanlı sivas
  hasret koydu bizi kavim kardaşa
  katip ahvalimi şah’a böyle yaz
  katip ahvalimi şah’a böyle yaz.”
  
  sivas illerinde zilim çalınır
  
  çamlı beller bölük bölük bölünür
  
  ben dosttan ayrıldım bağrım delinir
  
  katip ahvalimi şah’a böyle yaz
  
  sanki meydan okur pir sultan. inadına “şah!” der şah’la bitirir demelerini. hızır paşa iyice kızar. çevresindekiler, “bir kızılbaş parçası seni dinlemiyor. bu nasıl iştir? nerde senin paşalığın?” derler.
  pir sultansa kimseye aldırmadan üçüncü demesine başlar:
  
  “karşıdan görünen en güzel yayla
  alınmış abdestim aldırırlarsa
  bir dem süremedim giderim böyle
  kılınmış namazım kıldırırlarsa
  ala gözlü pir’im sen himmet eyle
  siz de şah diyeni öldürürlerse
  ben de bu yayladan şah’a giderim
  ben de bu yayladan şah’a giderim
  
  eğer göğerüben bostan olursam
  abdal’ım dünya durulmaz
  şu halkın diline destan olursam
  gitti giden ömür geri dönülmez
  kara toprak senden üstün olursam
  gözlerim de şah yolundan ayrılmaz
  ben de bu yayladan şah’a giderim
  ben de bu yayladan şah’a giderim.”
  
  dost elinden dolu içtim deliyim
  
  üstü kan köpüklü meşe seliyim
  
  ben bir yol oğluyum yol sefiliyim
  
  ben de bu yayladan şah’a giderim
  
  artık hızır paşa iyice çileden çıkar:
  “günah benden gitti. atın şu adamı zindana da aklı başına gelsin!” diye bağırır adamlarına. pir sultan’a döner ve “yarın asılacaksın, pirim!” diye ekler.
  zindana götürürler pir sultan’ı, sivas’ın keçibulan denilen bir yerinde onu asmak için bir darağacı kurarlar. sabah güneş doğmadan önce onu asmak için alıp getirirler keçibulan’a. darağacına çıkarırlarken kimsenin ardından yas tutmasını istemez pir sultan. başlar bu demeyi söylemeye:
  
  “bize de banaz’da pir sultan derler
  eğer ali baba sözü uyarsa
  bizi kem kişi de bellemesinler
  ferman büyük yerden beyler kıyarsa
  paşa kıdemine tembih eylesin
  ala gözlü yavrularım duyarsa
  kolum çekip elim bağlamasınlar
  al’ın çözüp kara bağlamasınlar
  
  hüseyn gazi binse gelse atına
  surrum işlemedi kaddim büküldü
  dayanılmaz çarh-ı felek zatına
  beyaz vücudumun bendi çözüldü
  benden selam olsun ev külfetine
  önüm sıra kırklar şah’a çekildi
  çıkıp ele karşı ağlamasınlar
  daha beyler bizi dillemesinler
  
  ala gözlüm zülfün kelep eylesin
  pir sultan abdal’ım coşkun akarım
  döksün zülfün kelep eylesin
  akar akar dost yoluna bakarım
  ali baba hak’tan dilek dilesin
  pirim aldım seyrangaha çıkarım
  bizi dar bidinde eğlemesinler
  yıldızdağı seni yaylamasınlar.”
  
  pir sultan’ın asılmasından önce bir buyruk daha verir.
  hızır paşa:
  “herkes pir sultan’ı taşlayacaktır. taşlamayanlar ölümle cezalandırılacaklardır.”
  pir sultan’ın asılmasını izlemeye gelenler ellerine taşlar alıp atmaya başlarlar ona. ama hiçbir taş değmez pir sultan’a.
  pir sultan’ın musahibi ali baba’da bu buyruğa uymak zorunda kalır. o pirine taş atabilir mi hiç? bir gül alır eline ve gizlice pir sultan’a fırlatır.
  pir sultan, ali baba’nın kendisine gül attığını görür ve çok üzülür. idam sehpasında şu demeyi söyler:
  
  “şu kanlı zalimin ettiği işler
  pir sultan abdal’ım canım göğe ağmaz
  garip bülbül gibi zareler beni
  hak’tan emrolmaz irahmet yağmaz
  yağmur gibi yağar başıma taşlar
  şu ellerin taşı hiç bana değmez
  dostun bir fiskesi pareler beni
  ille dostun gülü yaralar beni.”
  
  dar gününde dost düşmanım bell’oldu
  
  on dergim var ise şimdi ell’oldu
  
  ecel fermanı boynuma takıldı
  
  gerek asa gerek vuralar beni
  
  “hala dilini tutmuyor bu adam!” deyip hemen ipi geçirirler boynuna.
  kalabalık dağıldıktan sonra ali baba, pir sultan’ın yanına gelip ayaklarına yüz sürer ve ağlar. kanlı yaşlar akıtır gözlerinden. o gün ve ertesi günler pir sultan’ın asıldığı haberi çevreye yayılır. kızı sanem saçını başını yolar ve sazını eline alıp babasının öldürüşüne şu ağıtı yakar:
  
  “dün gece seyrimde coştuydu dostlar
  kemendimi attım dara dolaştı
  seyrim ağlar ağlar pir sultan deyü
  kafirlerin eli kana bulaştı
  gündüz hayalimde gece düşümde
  koyun geldi kuzular meleşti
  düşde ağlar ağlar pir sultan deyü
  koçlar ağlar ağlar pir sultan deyü
  
  uzundu usuldu dedemin boyu
  pir sultan abdal’ım yücedir şanın
  yıldızlar yaylası banaz’dır köyü
  kudretten çekilmiş bir senin bunun
  yaz bahar ayında bulanır suyu
  hakk’a teslim ol şirin canın
  çaylar ağlar ağlar pir sultan deyü
  dostlar ağlar ağlar pir sultan deyü.”
  
  pir sultan kızıydım ben de banaz’da
  
  kanlı yaş akıttım baharda yazda
  
  koç babamı kurban verdim sivas’ta
  
  darağacı ağlar pir sultan deyü
  
  bundan sonra söylentiler alır yürür sivas ve çevresini. bir söylentiye göre, pir sultan darağacındayken bir köpek gelip tam altında durmuş ve pir sultan da ona basarak ipini çözmüş, yerine de köpeği bağlamış. sabahleyin darağacının yanına gelenler orada pir sultan’ın cesedini değil köpeği görmüşler.
  yine başka söylentiye göre, ertesi gün kahvede oturup söyleşenler arasında şu konuşmalar olmuş:
  “hızır paşa dün sabah pir sultan’ı astırmış, duydunuz mu?” diye sormuş birisi.
  “ne asması yahu? bu sabah ben pir sultan’ı koçhisar yolunda, seyfebeli’de gördüm.” diye yanıt gelmiş birisinden.
  bir başkası: yanlışın var. bu sabah gün ışırken ona malatya yolunda, kardeşler gediği’nde rastladım.” demiş.
  bunun üzerine biri atılmış:
  “yanılıyorsunuz arkadaşlar. ne diyorsunuz siz? yeni han yol’nda şahna gediği’nde gördüm ben onu”
  hepimiz yanlışsınız. ben onu tavra boğazı’nda gördüm” diye bağırmış bir başkası da.
  bir türlü anlaşamamışlar. kimse kimseyi ikna edememiş. hepsi kendi gördüğünün gerçek olduğuna yemin ediyormuş.
  kalkıp hep birlikte darağacının olduğu keçibulan’a gitmişler. ne görsünler? darağacında pir sultan yok. yalnız hırkası asılı duruyor.
  meğer ki pir sultan darağacından inip yola düzülmüş. onun gittiğin gören hızır paşa’nın asesleri de peşine düşmüşler. yakalamak için koşmuşlar yetişememişler. pir sultan kızılırmak köprüsü’ne gelince dönüp bakmış ki asesler iyice yaklaşmışlar.hızlıca köprüyü geçmiş ve geçtikten sonra “eğil köprü eğil!” demiş. köprü eğilip suya batmış ve asesler karşıya geçememişler. pir sultan’ın kerametini anlayıp geri dönmüşler.
  pir sultan şah’a gitmek için horasan’ın yolunu tutmuş. yolda giderken bir musahiple karşılaşmış. adam onun pir sultan olduğuna inanmamış. çünkü musahip, pir sultan’ın asıldığını biliyormuş. üstelik bu yüzden sivas’ta ateşler yanmıyor, kazanlar kaynamıyormuş. pir sultan, birkaç nefes söyleyip adamı inandırdıktan sonra:
  “eğer hızır paşa, darağacında asılı duran köpeğin dübüründen üç kez üfürürse ateşlerin tekrar yanacağını” söylemiş.
  musahip sivas’a gidince pir sultanla konuştuklarını hızır paşa’ya anlatmış. o da darağacına gidip asılı köpeği indirtmiş ve dübüründen üflemiş. ilk üfürüşte köpek dillenip “pir sultan!” diye bağırmış. ikinci üfürüşte “can sultan!”, üçüncü üfürüşünde “yan sultan!” diye bağırmış. o böyle bağırır bağırmaz sivas’taki ateşler yanmaya, kazanlar kaynamaya başlamış...
  pir sultan horasan’a varıp şah’ın huzuruna çıkar. “niçin geldin?” derler. pir sultan da alır sazını eline ve şu demeyi söyler:
  
  “diken arasında bir gül açıldı
  ben bend’ oldum şu meydana atıldım
  bülbülüm bahçede ötmeğe geldim
  ikrar verdim ikrarıma tutuldum
  bezirganım yüküm gevher satarım
  iptida talipten pire katıldım
  ali pazarına dökmüğü geldim
  pirin eteğine tutmağa geldim
  
  baç’ım vermeyince yüküm açılmaz
  pir sultan abdal’ım yüreğim döğüm
  gevherin hasına hile katılmaz
  imanlar rengine boyandım bugün
  inkar toru ile şahin tutulmaz
  irehber pişirir talibin çiğin
  bir gerçek tor’una düşmeğe geldim
  ahiri bu imiş pişmeğe geldim”
  
  ardından şu demeyi söyler şah’ın huzurunda:
  
  “zahir batın on’ki imam aşkına
  erenler yolundan bir taş kaldırdım
  aman şah’ım mürüvvet deyü geldim
  gönül bahçesinde gülün soldurdum
  pirim nazar eyle şu ben düşküne
  bugün eksikliğin nefsi öldürdüm
  aman şah’ım mürüvvet deyü geldim
  aman şah’ım mürüvvet deyü geldim
  
  bakmaz mısın cesedimin narına
  pir sultan’ım eydür karşımda durma
  elim ermez oldu cihan karına
  gidip münkirlere yol ekran kurma
  yüzüm yerde geldim durdum darına
  alnımın karasın yüzüme vurma
  aman şah’ım mürüvvet deyü geldim
  aman şah’ım mürevvet deyü geldim.”
  
  hacı bektaş oğlun günahkar gördüm
  
  aradım isyanı özümde buldum
  
  yüzümün karasın elime aldım
  
  aman şah’ım mürüvvet deyü geldim
  
  pir sultan, horasan’dan erdebil’e gider, orada ölür ve gömülür.
  kimi söylentilere göre pir sultan’ın mezarı erdebil’dedir. bir başka görüşe göre ise merzifon’dadır.
  çeşitli araştırmacılara göre ise, pir sultan asıldığı yere gömülmüştür. gönümüzde sivas’ta mal pazarı olarak kullanılan yerdeki sıra söğütlerin bittiği yerde üstü taşlarla örtülü, boyu beş, eni bir metre kadar olan bir tümsek de pir sultan’ın mezarı kabul edilmektedir.
  
  kaynak
  
  ayrıca 1973'te çekilen filminin tamamı için link