f klavye vs q klavye

• bir ara yazdığım ve hiç bir yerde yayımlanmayan şu yazıyı nacizane ekşi sözlüğümle paylaşayım istiyorum:
  
  "son günlerde yeniden alevlenen türkçe f – ingilizce q klavye tartışması ile benim şu sıralarda bilkent üniversitesi bilgisayar mühendisliği yüksek lisans çalışmamda ilgilendiğim “türkçe sanal klavyelerin performans optimizasyonu” tezi çeşitli yönlerden paralellik gösterdiği için sizlerle bazı bulgularımı paylaşmaya çalışacağım.
  
  türk dilinin güncel özelliklerini yansıtan orta doğu teknik üniversitesi tarafından türkiyede yayımlanmış kitap, makale, şiir, haber gibi geniş bir yelpazeden oluşan kaynaklardan toplanan odtü türkçe derlemi bulunmaktadır. bu derlem yayımlanacak kaliteye ulaşmış, yapı, kullanım ve yazım açısından doğru kelimelerin ve cümlelerin kullanıldığı içerikten toplanmıştır. bunun yanı sıra, kendi çabalarım ve ssg'nin katkılarıyla ek$i sözlüğün 2003 ekim tarihindeki bütün içeriğinden oluşturduğum ikinci bir “derlem” bulunmaktadır. ek$i sözlük derleminde ise dil, bir sohbet odasında kullanılan dil kadar kuralsız ve bozuk olmamasına rağmen, odtü derlemi kadar temiz ve kontrollü bir dil kullanılmamıştır.
  
  kişisel kanaatim internet kullanıcılarının klavye kullanımlarını modellemek ve karşılaştırma yapabilmek için ek$i sözlük içeriğinin, yapısı, kullanılan cümlelerin uzunluğu ve içeriğin bütünlüğü açısından güzel bir kaynak olduğudur. sözlük, türk kullanıcılarını modellemektedir, “sadece” sözlük kullanıcılarını değil. bu yüzden, çıkabilecek sonuçlar ek$i sözlüğe yapılan bir karalama değildir.
  
  şimdi, odtü derlemi ile ekşi sözlük içeriğinin harflerin kullanım sıklıkları karşılaştırmasını yapalım. odtü derleminde (üst sıra) ve ek$i sözlükte (alt sıra) harf kullanım sıklıkları sırasıyla
  boşluk, a, e, i, n, r, l, ı, k, d, m, t, y, s, u, o, b, ü, ş, z, g, ç, ğ, h, v, c, p, ö
  boşluk, a, i, e, n, r, l, k, s, d, t, m, u, o, y, b, ı, g, z, c, h, p, v, ü, ş, f, ç, ğ
  bu iki sıralamayı inceleyecek olursak, i, s, u, o, g, c harflerinin ek$i sözlükte odtü derlemine göre daha ön sıralarda bulunduğunu, bunun yanında, ı, ş, ü, ö, ğ, ve ç harflerinin ise ek$i sözlükte odtü derlemine göre daha geri sıralarda bulunduğunu görmekteyiz. bunun dışında kullanım sıklıkları son derece yakın olan m ile t’nin ve p ile v’nin sıralamada yer değiştirmesi dışında hiçbir fark olmadığını söyleyebiliriz.
  
  peki, nedir, ı , i, s, ş, u, ü, o, ö, g, ğ, c, ve ç harflerinin yerlerinin bu kadar değişmesine neden olan? çeşitli nedenleri şöyle sıralayabiliriz:
  1. çoğu ek$i sözlük yazarının türkiyede internetin ve bilgisayar kullanımın ilk yaygınlaştığı günlerden beri bilgisayar kullanımalarından kaynaklanan ingilizce q klavye alışkanlıkları ve bilgisayarlarında türkçe hiçbir içerik yaratmamalarından kaynaklanan ingilizce q kullanımından kaynaklanan türkçe karakterleri reddetme.
  2. türkçe q klavyenin dizilişinin türkçe için uygun olmamasından dolayı insanların klavyeyi yanlış kullanmaları.
  
  birinci nedeni kişisel olarak destekliyorum, benim bilgisayarda ilk türkçe bir içerik hazırlamam ve türkçe q klavyeye alışmaya başlamam 1998 baharında olmuştur. 1993den beri sürekli bilgisayar kullanan biri olarak, ilk 5 senedeki ingilizce q klavye alışkanlığımı tam anlamıyla kırmam bir iki senemi almıştır. peki, türkçe q klavyenin dizilişi hakikaten türkçe için uygun değil midir?
  
  bunun için önce ingilizce q klavyeyi, türkçe q klavyeyi ardından da türkçe f klavyeyi incelememizin uygun olduğunu düşünüyorum.
  
  ingilizce q klavye, tarihsel nedenlerle bugünkü dizilimde kullanılmaktadır. eskiden, mekanik daktiloların sıkışmalarını önlemek için harf dizilimi ingilizcenin en yavaş ve yazım sırasında harflerin en dağınık yazılacağı şekilde dizilmeye çalışılmış, fakat oluşan yeni düzen, q klavyede ingilizce yazarken sürekli ellerin değişimli kullanımı, yani bir kelimeyi yazarken önce ilk harf için sağ elin, ikinci harf için sol elin, üçüncü harf için sağ elin … kullanımını doğurmuş, bu durum hem mekanik daktilonun sıkışmasını engellemiş hem de yazım hızını yüksek değerlerde tutmuştur. 1936’da ingilizce derleminin incelenmesi ve yapılan araştırmalarla, dvorak klavyesi doğmuş, fakat bu klavye ingilizce yazım hızını sadece %15 arttırdığından dolayı kabul görmemiştir. dvorak şu anda ingilizce on parmak için tasarlanmış en hızlı klavye olmasına rağmen kullanılmamaktadır. bunun nedeni bir insanın alışkın olduğu bir klavye düzeninden yeni bir klavye düzenine geçerek eski hızını kazanmasının yaklaşık 20 saat almasındandır. ayrıca, bu süreçte insan eski klavye düzenine ne kadar alışıksa yeni düzeni öğrenmesi o kadar zor olmaktadır.
  
  türkçe q klavye bir geçiş klavyesidir. ingilizce q klavyenin sağına ğ, ü, ş, i, ö, ve ç harflerinin eklenmesi ile oluşturulmuştur. piyasa son derece fazla sayıda bulunan ve ilk başlarda tek seçenek olan ingilizce q klavyeye alışmış türk bilgisayar kullanıcılarına sunulan türkçe bir klavye olmuştur. zaten bilgisayarı olan sınırlı sayıdaki insanın ingilizce q klavyesi bulunmakta, bilgisayarla yeni tanışan insanlara f klavyeye göre çok daha ucuz olduğu, çok daha rahat bulunduğu ve işletim sistemi ve programlar tarafından klavye olarak ve türkçe karakterler olarak daha az sorunla desteklendiği için türkçe q klavye satılmıştır. ilk işletim sistemleri ve programların çok az bir bölümü ancak özel işlemlerden sonra türkçe yazıma izin verdiğinden bilgisayardaki günlük türkçe yazımdan ğ, ü, ş, i, ö, ç çıkmış, onun yerine g, u, s, i (büyük harf: i), o, c harfleri gelmiştir. ilk türkçe f klavye destekli windows 1993’de çıktı ve ancak 5 – 6 yıldır türkçe işletim sistemleri ve türkçe programlar yaygınlaşmakta, fakat halen, bir başka avrupa ülkesi diline gösterilen önem türkçe için yapılmamaktadır. halen piyasadaki klavye modellerinin son derece az bir miktarında f türkçe klavye bulunmaktadır, ve daha pahallıya satılmaktadır. tüm bunlar türkçe q klavyenin kullanımını arttıran durumlardır.
  
  türkçe f klavye ise özel olarak türkçe için tasarlanmış, ve türkçe daktilonun dizilim şekli olmuştur. türkçenin dil yapısı göz önünde bulundurularak yapılmıştır. seslilerin çok kullanılanları sol el orta sırada bulunmakta, diğer sesliler ise sol el orta sıranın bir alt ve bir üst sıralarına konmuştur. çok kullanılan sessizler sağ el orta sıraya yerleştirilmiş, geri kalan sessizler de kullanım sıklığına göre sağ el öncelikli olarak sıralanmış, q, w, x sağ üst köşeye, son derece az kullanılan j ve f ise sol köşelere konmuştur.
  iki klavyeyi temel metriklerle karşılaştıracak olursak: türkçe q klavyede türkçedeki en çok kullanılan karakterler, klavyenin orta sırasında türkçe f klavyeye göre daha az bulunmaktadır. şekil 1de en çok kullanılan on karakterler a, e, i, n, r, l, ı, k, d, m’dir. e, n, r, ı, m, orta sırada değildir. türkçe f klavyede ise n, r, ı, d orta sırada değildir.
  türkçede en çok kullanılan 5 haften oluşan harf serileri: “ların, lerin, arını, erini, kları, nları, ından, anlar, sında, yordu”’dur. ellerin değişimli kullanımını göz önünde bulunduracak olursak: türkçe q klavyede
  • ların 2,
  • lerin 2,
  • arını 1,
  • erini 1,
  • kları 2,
  • nları 2,
  • ından 2,
  • anlar 2,
  • sında 2,
  • yordu 3 el değişimi;
  türkçe f klavyede ise
  • ların 4,
  • lerin 4,
  • arını 4,
  • erini 4,
  • kları 3,
  • nları 3,
  • ından 4,
  • anlar 3,
  • sında 4,
  • yordu 4 el değişimi yapmıştır.
  bu iki metrikten çok kullanılan harflerin ortada olması konusunda f klavyenin çok az bir avantajı söz konusudur, fakat, değişimli el kullanımı konusunda f klavye türkçe q klavyeye göre daha yüksek performans değerlerine ulaşmıştır.
  
  f klavye q klavyeye göre daha iyi bir performans gösterebilir, fakat f klavyenin en büyük avantajlarından birisi ek$i sözlükte karşımıza çıkan ı, i, s, ş, u, ü, o, ö, g, ğ, c, ve ç harflerinin kullanımındaki değişikliğin azaltılmasında kullanıcıya daha iyi bir düzen sunmasıdır:
  • ı ve i, o ve ö birbirne çok yakındır,
  • g ve ğ, c ve ç bir biriyle yanyanadır,
  • u ve ü zaten sol el orta sıradadır.
  türkçe q klavyede bu tür alternatifler yoktur. bu nedenden kullanıcı klavyenin daha soluna doğru kaymakta en soldaki ğ, ü, ş, i, ö, ç karakterlerini görmezden gelmektedir.
  
  fakat tüm bu avantajlar, kullanıcıların bu gün türkçe q klavyeyi bırakıp f klavyeye geçmesine yeterli sebep olmayabilir. türkçe q klavyede on parmak yazan birisinin f klavyede on parmak yazmaya alışması en az yirmi saat almakta (klavyede sürekli yazarak geçen sürekli süre, aralar dahil değil), tam alışkanlık süresi haftalar veya aylar sürebilmektedir. bunun yanı sıra bu geçiş sırasında yaşayacağı zaman kaybı, stres ve rahatsızlık, uzun vadede çok büyük olmayan bir hız ve performans getirisi için tercih nedeni olmayabilir. ingilizce için zamanında en yavaş olması için planlanan q klavyenin dvorak’a göre sadece %15 performans kaybı yarattığı düşünülürse, benzer bir performans farkı türkçe q ve türkçe f klavye arasında da olacaktır. bu performans farkının ne olacağı ayrı bir araştırma konusudur. dünyada dvorak kullanılmamasının nedenleri, türkiyede q klavye kullananların f klavyeye geçmemesi ile aynıdır.
  
  sinan uşşaklı
  bilkent bilgisayar mühendisliği
  yüksek lisans"