bilişsel çelişki

• soyle bir ornekle orneklere ornek katalim:
  
  hayali bir ulkenin iki tur ozelligi olsun:
  
  1) bu ulkede calmak, yolsuzluk yapmak ahlaken yanlis olsun.
  2) bu ulkenin basinda calip cirpmayla, yolsuzlukla nam salmis yoneticiler bulunsun.
  
  bu yoneticileri secmis olan insanlar, dusunceleriyle (ahlaki normlariyla) davranislarinin (o yoneticileri secmeleri) celistigini goreceklerdir. iste cognitive dissonance theory burada devreye girer. soz konusu insanlar, karsilastiklari celiskiyi ortadan kaldirmak ve tekrar icsel tutarlilik saglamak icin dusunsel boyutta harekete gececekler ve bir nihai sonuca ulasmak isteyeceklerdir. ulasacaklari bu nihai sonuc sudur:
  
  caliyorlar ama calisiyorlar da
  
  burada toplumun bu kesimi iki davranis bicimini bir arada sergilemektedir:
  
  1) bilissel celiskiyi azaltacak destekleyici dusunceler bulmak. ornegin, yoneticilerin aslinda o kadar da calmadiklari, calmazlarsa calisamayacaklari vb.
  
  2) celiskili dusuncelerin onemini dusurmek. yani, calmanin cok onemli olmadigi, yonetimde kim olursa olsun calacagi ve devranin boyle dondugu gibi.
  
  aslinda bilissel celiskiyi azaltmak icin toplumun yapmasi gereken, ya yoneticilerin calmasini ve yolsuzluk yapmasini ahlaki bakimdan suc olmaktan cikarmak ya da yoneticileri degistirmektir. ilki tarihsel olarak mumkun olmadigindan (toplumlarda boyle temel norm degisikliklerini cok nadiren gozlemleyebildigimizden), en akilci ve kisa yol, ikincisi, yani yoneticileri degistirmek ve bilissel celiskiyi ortadan kaldirmaktir.
  
  bilissel celiski, sadece ahlaki normlar ile pratigin celistigi durumlarda ortaya cikmaz. ayni sekilde, kisinin kendine bakisi ve kendini algilayisiyla cevresinden aldigi verilerin celismesi durumunda da ortaya cikar.
  
  yine siyasi bir ornek vereyim:
  
  ornegin, a partisine oy vermek isteyen bir birey ve bu bireyin ulke kurucusu olarak addettigi tarihsel bir kisilige sempatisi olsun. a partisi sozculerinden biri cikip bu tarihsel kisiligi elestirdiginde, bu elestiri bireyimizde bilissel celiski yaratir. cunku begenileri ve kendinde degerli gordugu dusunceleri ile yapmayi planladigi eylem birbiriyle celisir hale gelmistir. bilissel celiski teorisi devreye girer ve birey, bu tip bir demeci gormezden gelir ya da munferit olarak niteler. halbuki ayni demeci b partisinin bir temsilcisi verdiginde, onu munferit olarak degerlendirmemekte, partinin genel dusuncesini, siyasetini, hatta gizli ajandasini ortaya cikaran bir sey olarak gorme egilimindedir. sonuc olarak, kendinde degerli gorduklerini destekledigi a partisinde, karsitlarini da oy vermek istemedigi b partisinde gormeyi tercih etmektedir.
  
  konuyla ilgili olarak -yine siyasi bakinizlar-:
  
  (bkz: bir kamulastirilmis sucuk vardi ne oldu ona)
  (bkz: twitter'da çok sert muhalefet yapmak)
  (bkz: bu halk ile atatürk baş edemedi)