construçao

• dünyaya son hit caz parçasını (the girl from ipanema, getz/gilberto, 1963) veren bossa nova müziği 70'li yıllarda ilginç bir yönde değişmeye başlar. brezilya tarihinde büyük yer oynayan 64 askeri darbesi ülkede az çok bizim 80 darbesi gibi bir etki yaratır; binlerce aktivist/yazar/sanatçı göz altına alınır, işkenceye uğrar, sansürlenir, sürgüne yollanır. fakat evren rejiminin aksine brezilya'da askeri hükümet kendine kukla bir yönetim seçip geri çekilmektense direkt olarak ülkenin başında kalır, ve darbeden dört yıl sonra 20. yüzyılın efsanevi yılı 68'de ciddi bir gerilla hareketi ile uğraşmaya başlar. 71'de askeri hükümet uruguay seçimlerinde hile yaptırtarak sol eğilimli frente amplio partisinin iktidara gelmesini önleyince gerilim doruk noktasına çıkar. 73'te daha ılımlı bir başkan olan ernesto geisel'in gelmesi ile ülkede şiddet ve kutuplaşma dinecektir, fakat askeri rejim ancak 84'te tam olarak yıkılır. brezilya'nın en rahatsız döneminde 1970'te rejime karşı şarkıları yüzünden italya'ya sürgüne yollanan bir bossa nova sanatçısı, bir yıl sonra bu brezilya'ya geri döner ve güney amerika müziğinin en ikonik albümünü yaratır. chico buarque'nin construçao'su frente amplio krizinin yaşandığı 1971'de çıkar; albüm her şeyin sansürlendiği bir dönemde yayılır ve askeri rejimi, sürgünde yaşamı, brezilya'lı işçileri anlatarak efsane olur.
  
  müzikal açıdan construçao buarque'nin ülkesinden uzakta olduğu yılda gördüğü müzik çeşitliliğinden ciddi anlamda etkilenmiştir. albüm öncesi ülkesinde ünlü bir bossa nova sanatçısı olan buarque'nin yeni müziği hem 70'ler başında bir çok ikonik albüm yaratan "söyleyecek şeyleri olan bir adam ve gitarı" ekolünden etkilenir (bob dylan ve nick drake'ten bahsediyorum; türkiye'de de bu akım müzik tarihimizin en özel albümlerinden biri olan bülent ortaçgil'in benimle oynar mısın'ında (1974) görülebilir.), hem de brezilya folk müziğine ara ara selam durur. 32 dakika süren bu kısacık albümde antonio jobim bestesi olha maria güçlü piyanoları ve duygu dolu yaylıları ile klasik müzik etkileri ile doludur, şarkı bittiğinde ise bir bossa nova klasiği samba de orly flütler ve geri vokallerle başlar.
  
  buarque'nin dünya çapında bilinen şarkıları olan bir müzisyen olduğu düşünüldüğünde bu albümde verdiği bazı mesajların ne kadar büyük olduğu anlaşılabilir. buarque italya'dayken onunla beraber yaşayan bir başka bossa nova müzisyeni toquinho'nun ülkesine dönmesine izin daha önce verilir; her ne kadar toquinho buarque'yi geride bırakmak istemese de ülke özleminden dolayı arkadaşını geride bırakır. gitmeden önce son hediyesi ise yazdığı bir şarkının bestesidir; samba de orly (anlamı orly sambası -- buradaki orly paris'in orly havaalanı'dır, ve chico'nun avrupa'da sürgünde olmasına bir göndermedir. buarque sürgün boyunca aslında roma'dadır, fakat brezilya'lıların orly havaalanı'nın adını daha iyi bildiklerini düşündüğü için şarkısına bu adı verir.) geride bırakılan bu şarkıdan doğar, ve yazıldığı dönemden dolayı buarque'nin en şiddetli hükümet eleştirisidir. chico şarkının sözlerini yazmaya italya'da başlar ve brezilya'da bitirir; şarkı "mucizevi" şekilde hükümet mevkilerine çıkan akrabalara ve ülkeden uzakta yaşamaya göndermeler ile doludur. bazı sözler sansürlenir; örneğin "ayrılığımın uzunluğu için özür dilerim" (pede perdão pela duração dessa temporada) dizesi aslında imalı bir "biraz zoraki ayrılığım için özür dilerim"dür (pede perdão pela omissão um tanto forçado), fakat sansür komitesi şarkının bu sözleriyle albümde bulunmasına izin vermez. albümle aynı adı taşıyan ve çoğu eleştirmen tarafından brezilya müziğinin en iyi şarkısı kabul edilen construçao "makine" olarak hitap ettiği bir işçinin hayatıdır, brezilya'nın en büyük şairlerinden biri vinicius de moraes ile sözleri yazılan valsinha ise baskı rejiminin kasvetinde birbirine aşık olan bir çifti ve çiftin mutluluğunun "karanlık şehri aydınlatmasını" anlatır.
  
  brezilya'nın en karanlık döneminde yaratılan construçao hem müzikal, hem de söz yazımı açısından kusursuz bir albüm. cotidiano'nun sonunda coşkulu vokallere eşlik eden yaylılardan deus lhe pague'nin görkemli crescendo'suna construçao müzik tarihinde çok özel bir yere sahip -- "zamanının ötesinde" demek istemiyorum, çünkü kendisinden sonra da böyle bir albüm gelmedi. iki yıl sonra çıkardığı chico canta construçao'nun "yankıları" sebebiyle çok daha ağır bir sansüre uğrar, ve her ne kadar chico buarque bugüne kadar müzik yapmaya devam etse de (2012'de "emekli" olmasına rağmen tekrar tura çıkabileceği söylenmekte, fakat yeni albüm çıkarıp çıkarmayacağı şüpheli) hem 74'te rejim baskısının yeni yönetim ile azalması, hem de buarque'nin yaşlanması ile müzikal olarak aynı seviyeye bir daha ulaşamaz. bu sebeple construçao'ya geri bakarken doğru zamanda doğru insandan çıkmış olmasının ne kadar büyük bir şans olduğunu hatırlamalı -- çünkü dünya çapında tanınan bebek yüzlü bir bossa nova (o dönemde brezilya'nın pop müziği denebilir) müzisyeninin müzik tarihinin en iyi birkaç albümünden birini çıkarması çok sık görülen bir olay değil.
  
  dinlemek için:
  https://www.youtube.com/watch?v=yrpt8asm9z0 (tüm albüm)
  https://www.youtube.com/watch?v=jzwi_jjfbr0 (albüm ile aynı adı taşıyan, "brezilya müzik tarihinin en iyi şarkısı" adledilen construçao)