zosima

• bratya karamazovı'daki şakirt karakter alyoşa'nın lideri. öncelikle
  
  (bkz: ivan karamazov/@flavius aetius)
  
  şimdi gelelim bu elemana. rus edebiyatı ve sineması ile ilgili bir şey yazarken öğrendiğim ilk husus mevcut karakterlerin isimlerinin etimolojisine bakmak.
  
  staretz burada açıklanmış zaten. güney slav dillerinde yaşlı adam anlamına gelen staretz rusça da rus ortodoks manastırında^* yer alan ders ya da tavsiye veren şahıstır. yaşlı adam anlamıyla alakalı birkaç kelam edip olayı ırkçılık, turancılık çizgisine taşıyayım ccc.
  
  standart olarak hıristiyanlık mezopotamya'dan çıktığı andan itibaren gerek anadolu'nun gerekse tarımla geçinen diğer yerlerdeki toprak ana figürünün etkisiyle isa'dan ziyade meryem ana imgesini daha çok vurgulamaya başlamıştır. eskiden kalma kiliselere gidin, meryem ana ikonaları çok daha fazladır. öte yandan türklerin ve diğer göçebe grupların asya'dan akması ile birlikte yaşlı ve ak sakallı adam motifi gerek anadolu da gerekse hazar ile karadeniz'in kuzeyinde artmıştır. "rus'u kazısan altından tatar çıkar" sözü sadece iki grup arasındaki ilişkiyi ya da tatarların milletin karısını kızını kaçırmasını ele almaz, tatar kültürünün rus kültürü üzerindeki etkisini gösterir. göçebeler görece erken öldükleri için, sakal çıkaran insanların azlığı -ki sakalları da seyrektir- ve bu sakal çıkaran kişinin sakalının kırlaşması/aklaşması için geçecek vaktin görece uzun olmasından dolayı ak sakallı adam figürüne sahiptir.
  
  staretz manasına gelen yaşlılar ise kilise otoritesine göre daha bağımsızdırlar, yani birisi tarafından göreve atanmazlar; bilakis kutsal ruh esinine sahiptirler. bu noktada staretz olan kişilerin görevi yer aldıkları manastır hayatında kendilerine danışanlara yardımcı olmak ve onların da ruhani esinlenmesini sağlamaktır.
  
  ismi olan zosima ele alınacak olursa yunanca kökenli bir kelimedir ve aynı zamanda doğu ortodoks ile katolik kiliseleri tarafından çileci, staretz unvanına sahip aziz sınıfından bir kimsedir. internette bulabildiğim kadarıyla kelime yunanca'da yaşam, hayat dolu, hayatta kalmaya çalışan, hayatta kalabilmiş anlamlarına geliyor. kendisinin yer aldığı bölümde abisinin kendi yerine de yaşamasını vasiyet etmesi sanırım bu durumla ilişkili. öte yandan zosima kelimesi yunanca dişil bir kelimedir ve genellikle kadın ismi olarak kullanılır.
  
  bir diğer kelime ise zosimus'tur, zosima'nın eril hâli. kelimenin anlamı zosimaya benzer şekilde yaşayabilen, kendi ayakları üzerinde durabilen demek. keza rus ortodoks kilisesi'nde de solovkili zosima^* isimli aziz ilan edilen birisi vardır, kendisi solovetsky manastırı'nın kurucusudur aynı zamanda. kurduğu manastır novgorod cumhuriyeti'nin en önemli manastırlarından birisi hâline gelmiştir. siz bilmezsiniz rusya o zaman rusya adını almamıştı, novgorod'un şekli moskova knezliği'nden(velikiy knez/büyük knez ancak iv.ivan yani korkunç ivan zamanında olmuştur) daha taşşaklı idi. keza bahsi geçen zosima'nın sıfatı da hegumen'dir, anlamı lider, kontrolü elinde tutan demektir; bildiğin egemenden aşırmışlar. rus'u kazısan altından tatar çıkar.
  
  öte yandan dostoyevski'nin ele aldığı karakter muhtemelen ninovalı ishak(bazen suriyeli ishak diye de geçer) isimli suriye hıristiyanı olan ve azizliğe çıkarılmış eserlerinin büyük bölümünü çilecilik üzerine vermiş kişidir. konuyla alakalı bir makale şurada, mevzubahis şahsın wiki sayfası da şurada. kaldı ki dostoyevski'nin kendisi de karamazov kardeşler'de bizatihi bu kişiye atıfta bulunmuştur, detayları verdiğim linkte var.
  
  dostoyevski'nin karakterine zosima adını koymasının bir diğer nedeni ise biraz daha ilginç olabilir. bu benim teorim, ama teorilerimde genelde haklı çıkarım; because i can.
  
  1870li yılların rusyasında eski slav dillerinde yazılmış olan anlatıcı zosima'nın^* hayat hikayesi rusça'ya çevrildi. bu çeviri mormon kitabı'na^* benzerdir, ilginçlik bu ya. bahsi geçen zosimus'un hikayesi karamazov kardeşler de yer alan zosimus'un hikayesine benzerdir, zosimus isimli bir kişi çölde çileci bir yaşam sürmektedir. hikayenin ingilizcesi şurada var. ha hikayedeki benzerlikler ile the book of mormon'daki benzerlikler "biraz fazla", sanırım dünyanın endüstriyelleştiği ve yaşamın eskisine nazaran daha dinamik bir hâle gelmeye başladığı bir devirde rusya'da da mormonluk benzeri her ne kadar yeni bir din denmese de insanın dine bakış açısı ya da dinin insana vaat ettiği esikeye nazaran daha farklı hâle gelmiştir. mormonluk ve anlatıcı zosima'nın hikayesi ile ilgili uzun ve doyurucu bir makale şurada var. dostoyevski kuvvetle muhtemel bu çeviriden hareketle karakterine zosima adını vermiştir.
  
  özetle staretz zosima dindar çevrelerde bir çeşit kanaat önderidir.