bystander effect

• duruma ne kadar uyar bilmiyorum. çünkü apati denmiş fakat bir parça körlük gelişiyor bazı durumlarda.
  
  birkaç sene önce istiklâl caddesinde yanımda bir arkadaşımla yürüyorduk. aniden durdum. birkaç metre geriye gittim. bir şey görmüşüm fakat ne gördüğümün farkında değilim. geriye gidip ne olduğunu anlamaya çalıştım. akşam saatleri ve cadde hayli kalabalık. çarpışmadan yürüyemiyorsun. bu kalabalıkta benim de önünden geçip gittiğim kişi, kâğıt toplayıcı bir amca. hayli yaşlı ve arkasında o koca arabalardan var. amca arabanın kollarına yaslanmış, yüzü perişan, zorlukla nefes alıyor. çekinerek gidip neyin var dedim. bir şeyler işaret etti. ne olduğunu anlayamadım. yanımdaki arkadaşım istanbul'lu, ben sakarya'lıyım; yani görece küçük bir şehirden; yani aman başımıza bir şey gelir, korkusu bende çok daha az. o bir iki adım geride duruyor ve her an çekip gidecek gibi tedirgin. gittim büfeden bir su alıp içirmeye çalıştım. amca kafasını iki yana sallayıp bir şeyler işaret etti. elektrik, buhar, nefes... ve birkaç kelime daha söyledi. hâsılı, astım hastası olduğunu, o küçük elektrikli buhar aletini bir yerden elektrik bulup çalıştırmamı istediğini anladım. sonra cebinde inhaler olduğunu fark ettim ve ağzına sokup nefes aldırmaya çalıştım. birkaç dakikada cereyan eden bu hadiseden önce bir kişinin bile yardım için durmadığı amcanın etrafı yığınla insanla doldu aniden. herkes bir şeyler yapmaya çalıştı. en sonunda aralarından bir hemşire çıkıp benim beceriksizce kullanmaya çalıştığım inhaleri amcanın ağzına hart diye soktu -yapılması gereken buydu- ve amca kendine geldi.
  
  ben neden ilk gördüğümde yanından geçip gittim? çünkü gerçekten görmemiştim. görmedim. ama nedenini anlamadığım bir huzursuzluk oldu içimde geri döndüm. öncesinde bir kişi bile yokken neden bir anda on on beş kişi durdu? çünkü onlar da görmemişti bana kalırsa. istiklâl'de yerde yatan evsizlere, kâğıt toplayıcılara, onların arabalarına bir kayıtsızlık ezberlenmişti ve insan istese de böyle bir şeyi göremiyordu. ya da bunun benim gibi "normal" görünüşlü birinin müdahale edebileceği kadar güvenli bir durum olduğunu hissetmişlerdi ve bu sebepten artık yardıma hazırdılar.
  
  bunun adı nedir, ben bilmiyorum.