darbe

• son 150 yıllık tarihimizde 7'si başarılı olmak üzere 12 darbe girişimi yaşadık. kimisinde tüm silahlı kuvvetlerin, kimisinde ise sadece yedi genç subayın katılımı yeterli olmuştu. ışte başarılı ve başarısız 12 darbe girişiminin farklı yönleri:
  
  «türkiye'nin yaşadığı ilk modern askeri darbe 30 mayıs 1876 darbesiydi. abdülaziz'in gerici ve savurgan politikaları gerekçe olarak gösterildi. halkta aranan desteğin bulunamaması üzerine bugünkü kabataş lisesi'nin binasında devrik sultan vahşice öldürüldü.»
  
  «1878 darbe girişimi şüphesiz türkiye'nin görmüş olduğu en absürd darbe girişimiydi. ingiliz istihbaratından ciddi maddi destek gören gazeteci ali suavi ve yandaşları bir gece vakti çırağan sarayını bastı. hır gür sürerken okuma yazma bilmeyen bir hasan adında bir muhafız ali suavi'yi kafasında odun kırarak öldürdü. girişim başarısız oldu, darbecilerin darağacındaki bedenleri halk önünde teşhir edildi.»
  
  «1908 darbesi türkiye tarihinde kasten engellenmeyen ilk ve tek darbeydi. kardeş kanı dökülmesine karşı çıkan sultan abdülhamit, hareket ordusunun 300 km öteden gelip kendisini devirmesine göz yumdu. orduyu mahmut şevket paşa yönetiyordu, kurmay heyetinde çiçeği burnunda genç subaylar enver, resneli niyazi ve mustafa kemal vardı.»
  
  «1913 darbesi kuşkuya yer bırakmayacak biçimde en tuhaf darbeydi. sadece yedi subay tarafından sadrazam kamil paşa'nın ve bakanlarının bab-ı ali'de silah zoruyla istifa ettirilmesiyle gerçekleşti. darbeyi yapan subaylar enver, talat, cemal ve yakup cemil gibi aşina olduğumuz isimlerdi. o kadar yürekliydiler ki, karşılarına çıkan harbiye nazırı nazım paşa'yı gözlerini kırpmadan öldürmüşlerdi.»
  
  «1960 darbesi cumhuriyetin ilk darbesiydi. demokrat partinin ismet inönü'yü hapse atmayı gündeme getirmesi, basını sansürlemesi, yürüyüş yapan üniversitelilerin üzerine ateş açtırması gibi sebeplerden ötürü tümgeneral cemal madanoğlu tarafından darbe yapıldı. ani şekilde planlanıp uygulanan darbe, şaşırtıcı biçimde türkiye'nin görmüş olduğu en özgürlükçü anayasayı doğurdu.»
  
  «1962 girişimi cumhuriyet tarihinin ilk başarısız darbe girişimiydi. harp okulu komutanı albay talat aydemir tarafından başlatıldı. birinci ordunun destek vermemesi sebebiyle ölü doğan darbe girişimi, talat aydemir'in çankaya köşkündeki ismet inönü'ye ve genelkurmay başkanı cevdet sunay'a dokunmayıp serbest bırakmasıyla başarısız oldu. daha sonra ismet inönü şöyle diyecekti; "ben ölmeyi göze aldım, talat öldürmeyi göze alamadı."»
  
  «1963 girişimi sivil bir kişinin başlattığı tek askeri darbedir; aktör yine talat aydemir. bir önceki yıl başarısız olan aydemir emekliye sevk edilmişti, sonraki sene yine girişimde bulunup yine başarısız olan aydemir bu sefer affedilmedi; ismet inönü'nün onayıyla ulucanlar cezaevinde asıldı.»
  
  «9 mart 1971 türkiye'si öncü sarsıntı özelliği taşıyan bir darbe girişimine sahne oldu. 1960 ihtilalini başarıyla gerçekleştiren cemal madanoğlu, bu sefer korgeneral rütbesiyle yeni bir darbe girişiminde bulundu. türkiye'nin gericiliğe karşı çaresiz kaldığını ve süratle sol meyilli politikalarla yönetilmesi gerektiğini düşünüyordu. grubundaki bir casusun ihbarı sebebiyle son anda girişim engellendi, planı yapanlar tsk'dan ihraç edildi.»
  
  «12 mart 1971 daha 9 mart darbe girişiminin şoku atlatılmadan gerçekleşti, cumhuriyetin emir komuta zincirindeki ilk darbesiydi. yarattığı fırtına üç gencin idam edilmesiyle ve üniversiteliler arasında çatışma ortamıyla noktalanacaktı.»
  
  «12 eylül 1980, bu coğrafyanın görmüş olduğu en kanlı ve en kapsamlı darbeydi. akşam 9 sularında trt ve gazetelere el konulmasıyla başlayan darbe 13 eylül sabahı 3'te tüm türkiye'nin kontrol altına alınmasıyla noktalandı. planı bir gün önceden haber alan başbakan demirel, darbeyi genelkurmayın yapacak olmasından dolayı eli kolu bağlı beklemek zorunda kalmıştı. kontrolden çıkan anarşi ortamı, milliyetçi cephe hükümetinin adeta destek verdiği katliamlar darbenin ana gerekçelerini oluşturdu.»
  
  «1997 bazılarına göre darbe olmasa da yaygın görüş uyarınca türkiye'nin ilk ve tek postmodern darbesiydi. cumhuriyetin ana niteliklerini tehdit eden irtica faaliyetleri gerekçesiyle yapıldı. tsk'nın basın demeçleri ve medya kuruluşlarının ağır eleştirileriyle kan kaybına uğratılan refah partisi, erken seçimden birinci çıkmasına rağmen hükümet kurma yetkisinin kendisine verilmemesiyle ve anayasa mahkemesi tarafından kapatılmasıyla darmadağın oldu.»
  
  «ve 15 temmuz 2016. dünyada bile eşi benzeri zor bulunan bu darbe girişimi türkiye'nin görmüş olduğu en şiddetli darbe girişimiydi; bir gecede 300'den fazla kişi öldü, meclis bombalandı, cumhurbaşkanına suikast girişiminde bulunuldu, istanbul ve ankara üzerinde alçak uçuş yapıldı. arka planını ancak uzun yıllar sonra öğrenebiliriz, tıpkı tarihteki her büyük olayda olduğu gibi. ancak şu an için bildiğimiz kesin şey şu ki birinci ordunun darbe girişimine katılmaması ve darbe esnasında yayın yapan televizyon kanallarının halkı sokağa dökmesi rüzgarı tersten estirdi.»
  
  hem batı hem doğu uygarlık tarihi başarılı ya da başarısız ihtilal girişimleriyle doludur. bu entry size son 150 yıllık darbe tarihimizi ana hatlarıyla özetlemeye çalıştı. buraya kadar okuyan arkadaşlara teşekkür ederim.