mitraizm

• eski roma dini, “gizli kült”lerin en ilgi çekicilerinden biri olan mitraizm hakkında yazılı hiçbir belgeye rastlanmaz. sadece tapınaklar, ikonlar ve açıklanamayan sanat eserlerinin üzerinde deşifre edilemeyen semboller var.
  
  richard cavendish “mystery relligions”da kadim kültleri anlatıyor. ve “mister” tanımını şöyle yapıyor;
  
  kadim kültlerin bazıları, öğretilerinin belirli bir kısmını, bazı gizli sembolleri açıklamak ve kurallarla belirlenmiş olan çeşitli ayinleri, törenleri uygulamak suretiyle inisiye ettikleri (içeri kabul ettikleri) seçilmiş birkaç kişiye açıklamak üzere saklı tutarlardı. bu öğretiler ile ayinler, “misterler” oluştururdu. misterler, grekçe’de özel veya gizli ayinler anlamına gelen “mysterion” sözcüğünden türetilmiş bir deyimdir.
  
  grekler üç tür bilgiden söz ederler;
  
  mathesis: öğrenilebilir bilgi.
  
  gnosis: tefekkür veya sezgi yoluyla edinilebilen bilgi
  
  pathesis: his veya ıstırap yoluyla edinilen bilgi.
  
  misterler bu üç tür bilginin hepsini birden edinmek sonucunda aydınlanmayı amaçlar. bazı misterlerde ise, başlıca iki düzey vardı;
  
  halkın katılabildiği “egzoterik” dış halka ile sadece seçilmiş kişilere gizli olarak öğretilen “ezoterik” iç halka.
  
  cavendish bu kitabında “mitra ve boğa” adlı bölümü aynen şöyle;
  
  dünyanın en yaygın misteri, belki de etkisini kırım’dan britanya adaları’na kadar duyurmuş olan mitraizm’dir.
  
  işık mabudu olan mitra, kainat’ın iyilik ilkesi’nin, kötülük ilkesi ile olan mücadelesinde en büyük yardımcısıydı. mitraizm misterleri, mitra’nın iri boğayı öldürmesi olayının çevresinde gelişmiştir.
  
  aday, çok uzun bir hazırlık dönemi geçirir ve bu süre içerisinde cesareti ve misterlere katılmaya uygun olup olmadığı konusu çeşitli şekillerde sınanırdı. kesinkes bir ketumiyet uygulanır, aday kendisine ifşa edilecek olan ayinleri yaşamı pahasına gizli tutacağına ilişkin ant içerdi.
  
  önce birkaç gün süreyle yemek yemekten ve cinsel ilişkiden kaçınır ve törenle alınan bir abdesttensonra adayın elleri arkasına bağlanarak, aynen bir ölü gibi yere yatırılırdı. bunu kutsal ayinler izler, daha sonra da adayın sağ elini kavrayan hierofant (rahip), onu ayağa kaldırırdı.
  
  artık sıra, kanla yapılan vaftize gelmişti. aday çırılçıplak bir halde bir çukura sokulur, çukurun üstü bir kafesle örtülürdü.
  
  kafesin üzerinde bir hayvan kurban edilir ve bu hayvanın kanları adayın üstüne akardı.
  
  kurban edilen hayvan ne olursa olsun, bunun mitra’nın ölürdüğü boğanın yerini tuttuğu kabul edilirdi. latin şair prudentius, belki de bizzat bilgi sahibi olduğu bu törenin canlı bir tasvirini yapmıştır:
  
  “kafesin delikleri arasından kan damlaları çukura süzülür; aday, düşen damlaları başında ve bedeninde hisseder, başını arkaya doğru eğerek, yanaklarını, dudaklarını ve burun deliklerini de ıslatır.
  
  gözlerini meshettiği bu sıvıyı, ağzından da esirgemez, diliyle topladığı damlaları büyük bir şevkle yudum yudum içer.
  
  sembolik olarak inisiye kıyam etmiş ve boğanın yaşam bahşeden kanından yıkanmış olmaktadır. artık, inisiye, “edebiyete doğmuş” olarak kabul edilir ve onu seçmişler sınıfına yüceltecek olan kutsal yemeğe katılmasına izin verilir.
  
  mistik kurtuluş ve hizmet öğretisi, kardeşliğin bu üyesine, karga’dan baba’ya (veya kartal’a) kadar uzanan 7 ardışık inisiyasyon derecesi’nden geçtikçe kademe kademe ifşa edilecektir.
  
  tüm misterler, dini içgüdünün taşması olarak düşünülebilirler. hepsi de spiritüel bir deneyimi, bilinmeyenin huzurunda huşu ve saygı duymayı vaat ederler.
  
  dolayısıyla, misterlerin bir anlamda “evrensel” oldukları söylenebilir. akdeniz havzasında, misterler, asli mabutlar’ın çoğuyla ve tali mabutlar’ın da birkaçıyla ilgili olarak gelişmiştir.
  
  hıristiyanlığın kuruluşundan hemen sonraki dönemde gnostikler, hıristiyanlık öncesi tradisyonları üstlenip, bunlara ilişkin kültleri hıristiyanlık ile bağdaştıran çok sayıda tali mister oluşturmuşlardır.
  
  günümüz araştırmacıları, keltler arasında “druid misterleri”, iskandinavlar arasında “odin kültü”, anadolu’da “kabirler”, iran’da “maniheizm” ve hatta kolomb öncesi amerika’da guatemala’nın “zibalba misterleri” gibi birçok mistere ilişkin kanıtlar bulmaktadırlar.