denizli

• böyle biraz "denizli tanıtım broşürü" gibi olacak ama sadece "horozuyla ünlü bir şehir" yazmak da basit olur diye biraz araştırayım, neler var yazayım istedim denizlimizde.
  "denizli'nin kızı, tozu, horozu bir de zafer gazozu.." (gerçekten de kaynağı belirsiz saçma sapan bir toz var denizli'de)
  
  * tarihi
  * şehir merkezindeki tarihi binalar
  * müzeler
  * yaylalar
  * kanyonlar
  
  ** tarihi:
  
  denizli şehri ilk defa, bugünkü şehrin 6 km kuzeyinde, eskihisar köyü civarında iö 261-245 yılları arasında, suriye kralı ikinci antiokhos tarafından kurulmuştur. ıı. antiokhos kente karısı laodikeia'nin adını vermiştir. laodike'nin kenti anlamına gelen laodikeia adını alan kent, is 7. yüzyılda büyük bir depremle yıkılınca, kent bugünkü kaleiçi mevkiine taşınmıştır. türkler denizli havalisini zapt ettikten sonra, kenti ladik adıyla anmışlardır.
  
  denizli adına, tarihi kaynaklarda başka başka isimler olarak rastlanmaktadır. selçuklu kayıtları ve denizli mahkemesi seciye sicilleri ladik ismini vermektedir. ibni batuta'nın seyahatnamesinde tunguzlu denilmektedir. mesalikullebsar'da da tunguzlu olarak kaydedilmiştir.
  
  timurlenk'in zafernamesini yazan, şerafettin zemdi, tenguzlug ve tonguzlug gibi iki isimden bahsetmektedir. tengiz kelimesi eski türkçe’de “deniz” demektir. tunguzlu ise bugünkü imlasıyla denizli demektir. netice olarak denizli adı, tenguzlu ve tunguzlu kelimelerinin zamanla ağızdan ağıza, denizli kelimesi haline gelmesinden bugünkü şeklini almıştır. denizlili araştırmacı mümtaz başkaya, konu ile ilgili yazdığı kitabında, denizli adının kökeninin tengiz olduğunu ve bir boy adı olarak orta asya'dan anadolu'ya geldiğini ileri sürmektedir. ayrıca adı geçen bu kitabında denizli adının kentte bulunan suların çokluğu ile ilgisinin bulunmadığını da çok gerçekçi biçimde açıklamıştır. bu yer adının başka yerleşimlerin de adı olduğunu, türkiye'de başka yerlerde de denizli ve benzer türdeki adların olduğunu göstererek bu konuya gerçekçi bir açıklama getirmiş olmaktadır.
  (gebze'de denizli isminde bir köy var.)
  
  denizli'de ilk belediye teşkilatı 1876'da kurulmuştur. bu tarihlerde denizli, mülki bölünmede aydın livasına bağlı bir kaza merkezidir. 1883'te sarayköy, buldan ve tavas ilçelerinin bağlanmasıyla "sancak" haline getirilen denizli, 1884'te çal 1888'de acıpayam ilçelerinin katılımıyla aydın'a bağlı mutasarrıflık, türkiye cumhuriyeti'nin kuruluşuyla da il olmuştur.
  1927'de yapılan ilk nüfus sayımına göre, il merkezinde 15.704 kişi sayılmıştır. 2015 yılındaki sayımda şehrin nüfusu 993.442'dir.
  cumhuriyetten önce bir köy karakteri gösteren denizli, dar sokakları, çamurlu ve ışıksız yolları, çoğu çıkmaz sokaklarda yer alan bahçeler arasındaki tek katlı evleri ve "kale içi" civarındaki iş yerleri ile henüz gelişimini başlatamamış bir kentti. zengin evleri ve konakları bile iki kattan fazla değildi. nitekim 4 şubat 1931'de denizli'ye gelerek bugün etnoğrafya müzesi olarak kullanılan binada bir gece kalan atatürk, o günkü denizli'yle ilgili olarak "büyükçe bir köy" ifadesini kullanmakla denizli'nin mahrumiyetini vurgulamıştır.
  
  19.08.1976 tarihinde 4.9 şiddetinde 4 kişinin öldüğü, 29 kişinin yaralandığı bir deprem meydana gelmiştir. bu deprem, bir çok binayı oturulamaz hale getirince ya da yıkınca, bu afetin ardından geniş yollar açılmış, hızlı bir yapılaşma başlamış ve bugün denizli, ege bölgesinde izmir`den sonra ikinci büyük kent konumuna gelmiştir.
  
  denizli'nin eski belediye başkanları
  
  ** şehir merkezindeki tarihi binalar, yerler (bu binalar benim özel ilgi alanıma girdiği için yazmak istiyorum):
  
  ulu cami:
  germiyanoğlu süleyman şah tarafından 1368'de yaptırılmıştır. bu tarihlerde denizli'de inanç bey hüküm sürüyordu ve germiyanlılar'a tâbi idi. 800 yıllık tarihi cami 2002 yılında yıkılmış, yerine aynı isimde büyük bir cami yapılmıştır. 2002’de bu tarihi cami yıkılırken denizli belediye başkanı ali aygören, denizli valisi yusuf ziya göksu idi.
  
  kız meslek lisesi binası:
  vilayet (1952) ve erkek sanat okulu (1945) ile aynı ada üzerinde yer akan ve yaklaşık zamanlarda inşaatı tamamlanan kız meslek lisesi’nin vali vefki ertür tarafından yaptırıldığı ve 1957 yılında eğitim öğretime açıldığı bilinmektedir. 1959’da kız sanat orta okulu, 1962’de kız enstitüsü, 1974’te kız meslek lisesi adlarıyla eğitim veren olukdan 1957’den beri binlerce kız öğrenci mezun olmuştur. o mezunlardan biri denizli’nin ilk kadın milletvekili ve ilk kadın bakanı akp denizli milletvekili selma aliye kavaf’tır. kız meslek lisesi de selma aliye kavaf’ın bakanlığı döneminde yıkılmıştır.
  
  denizli lisesi (koca mektep olarak anılır):
  türkiye'de ilk defa kız erkek karışık eğitim öğretimin burada yapılmıştır.
  (bkz: denizli lisesi /@lonelycowboy)
  
  tarihi hamam:
  şimdiki babadağlılar işhanının karşısında, etnografya müzesinin yanında bulunmaktadır. tarihi, kaleiçi ile aynı dönemlere dayanmaktadır.
  
  ** antik kentler ve kalıntılar
  
  akhan
  
  apollon lermenos tapınağı
  
  apollonia salbace (medet höyüğü)
  
  attuda
  
  beycesultan türbesi
  
  colossae
  
  çardakhan
  
  dedeköy camii
  
  dionysopolis
  
  eumenia
  
  hierapolis
  
  herakleia salbace
  
  kaleiçi
  
  laodiekia
  
  savran camii
  
  sebastopolis
  
  tabae
  
  trapezopolis
  
  tripolis
  
  yazır camii
  
  (bunlar hakkında bir şeyler daha ekleyeceğim.)
  
  ** müzeler:
  
  yazık ki koca şehirde (benim bildiğim) iki tane müze var. bir ara ufo müzesi de açılmıştı ama kapatıldı mı bilmiyorum.
  
  pamukkale arkeoloji müzesi:
  
  hierapolis kentinin en büyük yapılarından biri olan roma hamamı, 1984 yılından beri hierapolis arkeoloji müzesi olarak hizmet vermektedir. müzede hierapolis kazılarından çıkan eserlerin yanında laodikeia, colossai, tripolis, attuda gibi lycos (çürüksu) vadisi kentlerinden gelen eserler de bulunmaktadır. ayrıca tunç çağının en güzel örneklerini veren beycesultan höyüğü’nden elde edilen arkeolojik buluntular müzenin önemli bir bölümünü oluşturmaktadır. ayrıca caria, pisidya ve lidya bölgelerindeki bazı yerleşimlerden ortaya çıkarılan eserler hierapolis müzesi’nde toplanmış ve sergilenmektedir.
  (müze pamukkale'dedir.)
  
  atatürk evi ve etnoğrafya müzesi:
  
  müze; şehir merkezinde, babadağlılar işhanının karşısında, hamamın yan tarafında bulunmaktadır. binanın, yapılış tarihi hakkında kesin bir belge bulunmamakla birlikte; halktan edinilen bilgilerden 19. yüzyıl sonlarında yapıldığı anlaşılmaktadır.
  bina, dış yapısı, planı, pencerelerinin formu ve süsleme özelliklerinden dolayı sakız üslubu olarak tanımlanmaktadır. iki katlı olarak inşa edilen yapı, plan itibariyle orta sofalı ve bu sofaya açılan odalardan oluşmaktadır. üst katın sofası, ön cephede cepheyi hareketlendiren çıkma balkona, arka cephede ise iki kat boyunca yükselen ve sonradan eklendiği anlaşılan bölüme açılmaktadır.
  bina, cumhuriyetin ilk yıllarında parti binası olarak kullanılmış ve ulu önder atatürk, 4 şubat 1931 tarihinde denizli’ye gelişinde burada bir gece konuk edilmiştir. 1950 yıllarından sonra sağlık bakanlığı’na tahsis edilerek bir süre verem savaş dispanseri olarak hizmet vermiştir. 1977 yılında da kültür bakanlığı tarafından anıt eser olarak tescil edilerek koruma altına alınmıştır.
  (şu anda müzeyi gezmek ücretsizdir.)
  
  **yaylalar:
  
  bağbaşı yaylası:
  denizli kent merkezinden önce belediye otobüsleriyle bağbaşı semtine gidilip orada bulunan teleferik ile de 1400 metre rakımda bulunan bağbaşı zeytinli yaylasına çıkılabilmektedir. yaylada 30 adet bungalov ev, kıl çadırı, restoran, piknik alanı, çadır kamp alanı bulunmaktadır.
  
  yatağan kefe yaylası:
  anadolu'ya ilk gelen oğuz boylarının yerleşim yerlerinden birisi olan yatağan kasabasına 5 km mesafede olan yayla, yatağan ile honaz ilçesinin bazı köylerini birbirine bağlayan asfalt yol üzerinde yer alır. 1100 m. rakımlı yaylada karaçam, kızılçam ve ardıç ağaçları mevcuttur.
  elektrik, su, çadır, piknik alanları, tuvalet, duş gibi imkanlar vardır.kefe yaylasında her yıl ağustos ayı ilk haftasında önemli etkinlikler yapılmaktadır.
  
  beyağaç topuklu yaylası:
  on beş hektar civarında kısmen dalgalı bir düzlüğü bulunmaktadır. etrafındaki heybetli ağaçları, havası, soğuk ve kaliteli içme suyu kaynakları ile ünlüdür. günübirlik piknik ve çadırlı kamp için uygundur. ilçe merkezine 20 km. uzaklıkta yaklaşık 1700 rakımlıdır. yaylanın batısındaki tepelerden gökova körfezini ve yaz aylarında gün batımını izlemek çok keyiflidir. beyağaç topuklu yaylası güneş enerjisiyle aydınlatılmaktadır. büyük organizasyonlara ev sahipliği yapabilecek kapasiteye sahip olan topuklu yaylasında; çeşme, duş ve tuvaletler, çim futbol ve voleybol sahaları, restorant, fırın, tandır kuyusu ve alabalık havuzları vardır. ahşap, kıl çadırında geceleme imkanı vardır.
  beyagaç topuklu yaylası
  
  yukarı-aşağı erikli yaylası:
  honaz’a 10 km mesafededir. etrafı tamamen çam ağaçları ile kaplı geniş düz bir arazidir.
  
  lala bağlar yaylası:
  honaz ilçesine 3 km’lik mesafede, etrafı çam ormanları ile kaplı, fazla büyük olmayan düz arazidir.
  
  süleymanlı yaylası:
  buldan ilçesine asfalt yol ile bağlı 8 km’lik bir mesafededir. geniş düzlük bir alandadır. içi tamamen sazlarla kaplı, büyük bir göle sahiptir. göl kenarında yaklaşık 30 yıllık ve halen çalışır durumda 8 odalı otel vardır. çam ağaçlarıyla kaplı, fazla yüksek olmayan dağlar vardır.
  
  taşdelen yaylası:
  babadağ ilçesine 5, sarayköy ilçesine 20 kmlik mesafede olup, stabilize yol ile bağlıdır. hisarköy’de “attuda” antik kenti vardır. yayla üzerinden 23 km.lik yol ile aphrodisias’a ulaşılmaktadır. yayla engebeli arazide olup, çam, kestane, ceviz vb. ağaçlarla kaplıdır.
  
  karagöz yaylası:
  kapuz mağarasının da yer aldığı bu yayla, çameli ilçesindedir. çam ağaçlarıyla kuşatılmış bu yaylada bol su bulunmaktadır.
  
  ** kanyonlar:
  
  bozkurt karakısık kanyonu
  
  çal kısık kanyonu
  
  çameli emecik gavur deliği kanyonu
  
  çivril tokalı kanyonu
  
  kale inceğiz kanyonu
  
  ** kısaca ilçelerinin meşhur olduğu öğelere de bakalım:
  
  acıpayam: kavun.
  
  babadağ: tekstil.
  
  bekilli: üzüm, pekmez, şarap, şarap festivali, dionysos antik kenti.
  
  beyağaç: kartal gölü, yaylaları, anıt ağaçları, kamp yerleri.
  
  buldan: kumaş, dokuma, buldan bezi, simit.
  
  çal: üzüm (çal karası).
  
  çameli: alabalık, elma, fasülye, patates, fındık, ceviz.
  
  güney: güney şelalesi, üzüm. (ismine ironik bir şekilde ilçe denizli'nin kuzeyinde yer alır)
  
  honaz: kiraz
  
  kale: simit
  
  serinhisar: leblebi, toprak testi, bıçak (yatağan kasabası). (leblebi çorum'a serinhisar'dan gitmiştir.)
  
  tavas: pide (mmmmmmmm olsa da yesek, düşündükçe ağzım sulanıyor.) ayrıca pide aydın'da da meşhurdur lakin aydın'daki ilk ustalar tavas'tan gitmiş diye bir rivayet var. ne kadar doğrudur tam bilemiyorum. (geçerken tahinli pideyi deneyin)
  
  ayrıca:
  
  (bkz: bekilli /@lonelycowboy)
  
  (bkz: denizli lisesi /@lonelycowboy)
  
  (bkz: çivril /@lonelycowboy)