augenblick

• devrimlerin tarihin lokomotifi olduğu fikrine karşı benjamin farklı bir şey söylemişti: belki de tarih denen o trenin içindekilerin -bizlerin- imdat frenini çektiği andır devrim. bir an. antik yunan'da ''an'' ile ''zaman'' arasındaki ayrımı ortaya koyan iki kelime var: dünyevi, ölçülebilir, nicel, homojen ''chronos'' (bunun sorusu what time is it?) ve deneyimlenen anı, heterojenliği, ölçülemezliği ifade eden ''kairos'' (bunun sorusu da herhalde what 'kind' of time is it?). chronos'un ne olduğunu çok iyi biliyoruz, çünkü içinde yaşıyoruz. ama bizim içimizde yaşayan, dip akıntısı olarak varlığını sürdüren, kendisini belli anlarda sezdiren kairos'u pek fark ettiğimiz söylenemez. kairos'un ilkine paralel diğer bir anlamı da ''fırsat'' demek ve yunanlılar bu kairos'u saçlarının arkası traşlı, ayaklarında ve sırtında kanatları olan bir mahluk olarak betimlemişler. yani, peşinden koşarak, saıçından tutarak asla yakalayamazsın, kanatlarının hızına asla yetişemezsin. ama o tam da onu takip etmeyenlerin peşinden gelir, arkalarından yaklaşır, yanından geçtiğini sezdiğin ''an'' yakaldın yakaladın... ve bunun için de başka bir meziyet gerekli yunanlılara göre. aristoteles'in yaptığı ayrımdaki ne ''episteme'', bilimsel bilgi, ne de ''tekhne'', teknik işe yarar, ama ''phronesis''e, pratik bilgeliğe, göz açıklığına, sezgisel güce, doğru anda doğru davranabilme yetisine ihtiyaç vardır. artık karar vermeye mecbur kalınan, önceyi ve sonrayı belirleyeceği sezilen, geri dönüşü olmayan o eşik, bloch'un tabiriyle ''augenblick'', o göz açıp kapayıncaya dek geçen kısacık an. chronos bize, 16. yüzyılda fransa'da romans kasabasında bi karnavalın ''bi anda'' çığrından çıkarak isyana dönüşmesi ve halkın kılıçtan geçirilmesi ile 1871 yılında yine fransa'da, paris'te, bi komün kurulması ve ordaki komünarların da katledilmesi arasında yıllar olduğunu söyleyecektir. oysa kairos, 16. yüzyılın romans kasabası, 1871'in paris'i, 1917'nin st. petersburg'u ya da 2017'nin ankara'sı arasında hiçbir uzaklık olmadığını göstermeye çalışıyor. bazen, mesela 1848 ve 2017, sadece tek bi benzer gülüşte bile buluşulabiliyor:
  
  ''tocqueville hatıratında 1848 haziranından bir günü anlatır bize. yedinci bölgede güzel bir apartmanda yemekteyizdir. tocqueville ailesi bir aradadır. ama gecenin sakinliği ayaklanan işçilere karşı burjuvazinin attığı topların sesiyle bölünür aniden. yemektekiler sarsılır, yüzleri düşer. tam o sırada onlara servis eden, fabourg saint-antoine'den yeni gelmiş olan kadının yüzünde, bir an, bir gülümseme geçer. derhal kovulur. komünizmin hayaleti belki de bu gülüştedir? çarı, papayı, tocqueville'i korutan bu bir anlık neşede özgürleşmenin hayaleti saklı değil midir?''