ortak kök

• bu entryde bulabildiğim ortak kökleri yazmaya çalışacağım. liste zamanla güncellenecek ve uzayacaktır. bazıları tam anlamıyla ortak kök sayılmayabilir. hepsini buraya yazmaya çalıştım. yanında * işareti olan kelimeler 1930'lardaki dil devriminden sonra yazı diline sokulmuş isimlerdir. bu kelimelere ikili kök de deniliyor. eskiden "kökteş" de denirdi. ancak tdk kökteşi şöyle tanımlamış: aynı kökten gelen çeşitli yapı ve görevi olan (kelimeler): sevgi, sevinç, sevme; vergi, verim, veri; başlık, başlangıç, başkan gibi.
  
  01. acı
  02. ağrı (7)
  03. ara (7)
  04. art (7)
  05. alındı
  06. bağır (7)
  07. barış
  08. bol (10)
  09. boya
  10. bulaş (9a)
  11. bük
  12. dalaş (5)
  13. damla
  14. dik (1a)
  15. doku *
  16. don
  17. dövüş
  18. düş (2)
  19. düşün *
  20. eksi *
  21. ekşi
  22. er
  23. eski
  24. etki *
  25. gerek
  26. geç
  27. giriş (5)
  28. göç
  29. güreş (5)
  30. güven *
  31. inan
  32. kara
  33. karı
  34. kas
  35. kat (13)
  36. kazı *
  37. kız (11)
  38. koca
  39. koru
  40. köhne (9)
  41. kösnü (14)
  42. kuru
  43. oku (12)
  44. olur
  45. özen *
  46. sancı (7)
  47. sap
  48. sası
  49. savaş (5)
  50. sıva
  51. s.k (3)
  52. sol
  53. sürü
  54. şiş
  55. tanı *
  56. tat
  57. tez (6)
  58. toz
  59. tüy
  60. uğraş (5)
  61. uydu * (4)
  62. verile
  63. yama
  64. yar (8)
  65. yarış
  66. yasa (1)
  67. yaz (7)
  68. yel
  69. yüz (7)
  
  (1a) dik ismi ile dik fiilinin kökeni diri kelimesidir.
  (1) bu kelimeler için öğrencilerime teşekkürler.
  
  (2) bugün tamamen farklı kelimeler gibi görünse de düş (rüya) ile düş- fiilinin köken anlamı in-, kon-, dur-'tır.
  
  (3) resmi kaynaklarda olmamasının ve öğrencilere öğretilmemesinin sebebi edep kaynaklıdır. ancak kelimenin kökeni siy- (işemek)'tir. derivatif anlamlı kelimelere şu örnekler verilebilir: sidik, siğil, sivilce, s.k, s.k-
  
  (4) aslında ortak kök sayılmaz ama hem isim hem fiil olduğu, anlam bakımından aynı kökten geldiği için listeye alındı.
  
  (5) türkçe “çatışma” ifade eden sözcüklerde +ış ekinin ikili kullanımı dikkat çekicidir. karş. savaş/savaş-, güreş/güreş-, dalaş-/dalaş, uğraş/uğraş-. (sevan nişanyan)
  
  (6) eski türkçede tez- fili vardır.
  
  (7) bu kelimeler için @tnhnkck adlı yazara teşekkürler.
  
  (8) tahminim. uçurum anlamındaki yar kelimesi karanın yarılıp birden kesildiği yer olabilir.
  
  (9a) tdk sözlüklerinde yer almasa da tıp jargonuna girmiş bir kelimedir.
  (9) farsça bir kelime olmasına rağmen fiil kökü olarak kullanılması ilginçtir. üniversitede öğretmenlerimin sık sık söyledikleri "türkçeye yabancı dillerden fiil girmemiştir" kuralına bir istisnadır. katkısı için @kombokotiz adlı yazara teşekkürler.
  
  (10) olmak fiilinin eski şekli bolmaktır.
  
  (11) eski türkçe sözcük "cömert, bol" kavramının zıddı ve kıs- fiilinin eşdeğer sıfatıdır. "evlenmemiş dişi, bakire" anlamı muhtemelen "bereketsiz" fikrinden türemiştir. (sevan nişanyan)
  
  (12) küçük armağanlarla yapılan düğün çağrısı ve düğün sahibine verilen para (altın, eşya vb.) anlamında isim şeklinde ege bölgesinde yaygındır.
  
  (13) kat, eski türkçede 1. tabaka, büklüm, 2. (oğuzca) yan, nezd” anlalmlarına gelmektedir.
  
  (14) tdk şehvet. ttü kösnü- (dişi) azmak, kızışmak <? ttü kösen erkek koyun veya keçi, kösem.
  ytü biçimin halk ağızlarındaki kösnük/kösnek "şehvetli" (ds) sözcüğünden serbest çağrışım yoluyla türetilmiş olduğu anlaşılıyor. (sn)
  
  not: "sav" sözcüğü yeterli kanıt olmadığı için listeye eklenmedi. söz, atasözü, tez, dava, haber anlamına gelen isim ile sav- fiili arasında anlam ilgisi olduğunu sanıyorum.