müze

• müzecilik yola çıktığında beri değişim içinde; geçenlerde tokyo'da dünyanın ilk dijital müzesi açılmış.
  
  peki memleketimizde neler oldu - neler oluyor?
  
  geçen gün yayımlanan bir habere göre: malatya'da büyükşehir belediyesi tarafından yaptırılan türkiye'nin en büyük "radyo ve gramofon müzesi" bir süre sonra açılacakmış. müze çalışmalarını yerinde inceleyen malatya büyükşehir belediye başkanı ahmet çakır, malatya'yı bir müzeler şehrine dönüştürdüklerini belirterek, "malatya'mız fuarlar ile dikkat çekmişti şimdi de müzeleri ile dikkat çeken bir konuma geldi. fotoğraf müzesi ile daha çok dikkat çekti, türkiye'nin ve avrupa'nın en büyük fotoğraf müzesini malatya'da açtık. şimdi de özelikle 40 yaş üzerindekilerin bir anısı olan eski radyolarla ilgili müze açacağız. 'radyo ve gramofon müzesi' gerçekten çok iddialı olacak. dünyanın birçok bölgesinde üretilmiş olan radyolar var. gelen misafirlerimiz bunları görme imkanını bulacak" demiş.
  
  ne yazık ki bütün bu olanlardan koca dünyanın haberi yok, çünkü açılmış olan "fotoğraf [makinesi] müzesi" de açılacak olan "radyo ve gramofon müzesi" de "eşya mezarlığı" olmaktan öteye gidemedi/gidemiyor.
  
  bunlar kaba müzeler ama yalnız değiller dünya üzerinde benzerleri çok.
  
  otomobil müzeleri mesela ister istemez böyledir, kenarda bir tabela durur, sadece üretim yılı, marka model gibi bilgiler yer alır. bir yerde otomobil mezarlığıdır çoğu. oysa otomobiller insanlar için değil miydi? bir makineye bakıp, kenarda duran 2 cümle ve 2 tarih notuyla ne öğrenebiliriz?
  
  müzeler, giysi dolabımızı açıp gördüklerimizin sadece başka bir boyuttaki versiyonu olmaktan çıktığı zaman müze olabilir.
  
  (yaşayan bir müze için sanata ciddi yatırım yapılan bmw müzesinde kinetik heykeller var mesela.)
  
  gördüğüm kadarıyla bir müzeyi müze yapan çeşitli unsurlar bütünü şöyle:
  
  1. atmosfer
  
  müze tarihi bir mekân olduğunda ya da mekânın kendisi bir müze olduğunda orada iyi bir şey vardır. ayasofya veya louvre müzesi gibi mekânlar kulaklarınızı kapattığınızda geçmişin günümüze uzanabilmesine neden oluyor. (gerçi atmosfer hazin bir konu olabilir. bir müze olarak ayasofya, çıplak ve ölü görünüyor ve gezdikten sonra acı bir tat bırakıyor ama olsun müze olmanın ilk koşullarından birini üzerinde taşıyor.) kimi müzeler ise çağdaş sanatı sunmak derdine düşerken atmosferi buzlaştırıyor, tedirgin ediyor sanat eseriyle ziyaretçi arasındaki mesafeyi çoğaltıyor ve neredeyse tüyler ürpertici bir mekânda (istanbul modern gibi) kültürlenmemizi, böylelikle mutlu hissetmemizi arzu ediyor. oysa böyle yerlerde sanat eserleri de buz gibi bakıyor. bir müze için gereken her şeyi bulundursa bile atmosfer uygun değilse ortada iyi bir müze olmuyor, olamıyor.
  
  2. kişilik
  
  mekân etkileyici dolayısıyla atmosfer harika ama her müzenin bir kişiliği ve ruhu da olmalı, yeni veya eski, insanı düşünmeye çağıran bir havası, çekici bir yanı bulunmalı. kimi kurum sıfırdan yola çıktığında bunu eşsiz bir mimari eser ile gerçekleştirdiği için atmosfer de yanında geliyor. (sonuçta her yapı politik ve estetik bir tavır barındırır.) kimi yerlerin kişiliği içinde bulunduğumuz zamanın dışına taşmasıyla ve çelişkilerle biçimlenirken (yahya kemal müzesi) kimi müzeler ise eser ile ziyaretçi arasındaki dengeyi gözetmesiyle (yani sadece eserlere değil ziyaretçilere de önem vermesiyle) sağlam bir kişilik (bkz: pera müzesi) barındırıyor.
  
  3. düşünce için alan, oturacak, vakit geçirilecek, sohbet edilecek bir yer
  
  en önemli konulardan biri, müzelere sadece öğrenmek için gidilmez, bazen yalnız kalmak için, düşünmek için, olmadı unutmak için de gidilir. gezmek için vakit harcanan müzenin içinde veya dışında kaliteli bir kafe, restoran veya sade basit banklar olmalı. örneğin istanbul arkeoloji müzesi'nin eşsiz bir çay bahçesi var ama çayları kahveleri iyi değil, her şeyde bir özensizlik, bir olmamışlık var. peki nasıl bir yer olmalı? zeyrekhane bu konuda çok güzel bir örnek: çevresinde tarihi eserler bulunan eski zeyrekhane gibi bir huzur veren bir mekân olmalı, görgüsüz belediye estetiğinden kaçınmalı. (fotoğraflarda görünen yer aynı, zihniyet farklı.)
  
  4. kütüphane, sergi/konser/sinema salonu
  
  her müzede test çözmek için gelen sinir bozucu öğrencilerden arındırılmış sessiz sakin bir kütüphane olmalı, müzenin alanıyla ilgili kitaplar, süreli yayınlar bulunmalı, yine müzenin ilgi alanıyla ilgili sergiler açılmalı, konserler yapılmalı, film gösterimleri düzenlenmeli. o zaman bir müze sahici bir müze olabilir.
  
  not: daha başka ve daha önemli şeyler de var ama anlatmanın bir gereği yok. müzeciler de kültüre sanata yatırım yapan patronlar da politikacılar da müzecilikte değeri olan herhangi bir şeyle ilgilenmiyor, bencilce hareket ediyorlar.