acciaccatura

• 17 ve 18. yüzyıl tuşlu çalgı çalımından gelen bir teknik. ezilmiş, sıkıştırılmış bir nota. genel olarak çarpma notası olarak biliniyor türkiye'de. grace note diyenler de var. her şeyin olduğu gibi bu keratanın da bir tarihi var. esasen iki koldan evriliyor. birincisi lute, klavier, harpsichord gibi akor basabileceğimiz çok sesli enstrümanlar, ikincisi ise yatay hat çalan keman, vokal gibi bıdıbıdılar.
  
  1750lerin başında carl philipp emanuel bach ve friedrich wilhelm marpurg barok dönemde müzikal süsleme yöntemi olarak bilinen acciaccatura için zusammenschlag kelimesini öneriyorlar. bu kavramı şöyle tanımlıyorlar. arpej şeklinde çalınan akorların herhangi bir notasından önce yarım ton ya da bir ton aşağıdan çalınan ve anında susturulan akor dışı (akora yabancı) ses. (bkz: non-harmonic tones)
  
  mesela do minör akorunu ele alalım. parantez içinde yazdıklarım acciaccatura olacak.
  
  (b) c eb g c
  illa ilk notası demediğine göre mi bemole de çarptırabiliriz. buyrun.
  c (d) eb g c
  örnekler çoğaltılabilir.
  
  melodik kullanımda ise yani hat çalan keman, vokal, flüt gibi enstrümanlarda hazırlanmamış (bkz: unprepared), aynı anda basılan dissonant sesin ardından daha aşağıda kalan sesin susturulması olayını mordent olarak tanımlıyorlar. francesco gasparini ve francesco geminiani eğer çarptırılan ses tam bir ton aşağıdaysa acciaccatura terimini kullanmaya devam ediyorlar fakat çarptırılan sesin ana akor tonundan yarım ton aşağıda olması durumunda buna mordenteya da tasso diyorlar. bu yazarlar çarptırılan bu seslerin susturulması konusunda kesin bir şeyler söylememişler fakat geminiani tasso'nun tuşlara çok hafifçe basılmasını ve sanki ateşe dokunulmuş gibi bir anda parmağın çekilmesini gerektirdiğini belirtmiş.
  
  doğaçlama yaparken italyanların acciaccatura, mordente ya da tasso'yu notaya geçirmedikleri biliniyor.
  
  19. yüzyıla doğru acciaccatura, hızlıca çalınan grace note anlamına gelmeye başladı. bu notalar genellikle ana notadan bir ton (majör ikili) ya da yarım ton (minör ikili) yukarıda olan seslerdi. 18. yüzyılda bu tür grace note'lar quantz ve carl philipp emanuel bach tarafından 'hızlı appogiaturalar' olarak tanımlanmıştı. bu grace note'lar da tuşlu çalgılardaki acciaccatura'nın melodik olan (vokal, keman, flüt vs.) benzeriydi. bu tür acciaccaturalar ana notadan önce küçük 16lık nota olarak yazılyordu. italyan kaynaklarında genellikle bu gracelerin saplarını 90 derecelik açıyla kesen bir çizgi konmaktaydı.
  
  fransızcası pincé étouffé, almancası zusammenschlag, ingilizcesi grace note, italyancası acciaccatura, türkçesi çarpma notası. bizde udda ve tanburda bol bol bulunur. klasik kemençede de yapılır harikadır.
  
  kaynak: oxford music dictionary.
  https://doi.org/…93/gmo/9781561592630.article.00101