fed'in 1 trilyon doları piyasadan çekip yakması

• para neydi?^*
  
  para borctu. para, paranin icadindan once de borctu. lidyalilar madeni parayi bulmadan once de insanlar al sana inek ver bana ayakkabi demiyordu. koyde herkes birbirine borcunu standart bir materyal uzerinden takip ediyordu. altin, gumus yoksa bugday ya da tuz hatta bira uzerinden. sana inek verdiysem deftere 20 kilo bugday borcu var diye yaziyordum, sonra senden kole kiz alinca borcunu siliyordum.
  
  ne zamanki uzaklara asker gonderilmeye baslandi, o zaman uzerinde damgali madeni para icat edildi. ki askerler uzaktaki koyde alis veris yapabilsin. peki uzaktaki koylu bu yeni paralari neden kabul etsindi? cunku devlet bu para uzerinden vergi istiyordu.
  
  simdiki sistem de asagi yukari ayni. paranin degeri devletin siddet tekeline dayanir. verginizi verebilmek icin devletin bastigi parayi kazanmaniz gerekir.
  
  paranin yaratilmasi da yine eskisi gibi borc uzerinden. merkez bankasi para basar ve borc verir. artik cogu fiziksel olarak basilmiyor tabi, elektronik. bankalara borc verir. ya da gider piyasadan devlet tahvili alir. bu da devlete borc vermek demek. merkez bankasi da devlet oldugu icin aslinda sol cebinde para yaratip sag cebine koymak demek. devlet bu tahvillerin faizini merkez bankasina oder. merkez bankasi da masraflarini dustukten sonra karini devlete iade eder.
  
  2008'den sonra amerikan merkez bankasi piyasada degeri dusen mortgage borc senetlerini^* yeni bastigi paralarla almaya basladi. yillarca almaya devam etti. ekonomi battigi icin kimse bu senetleri almak istemiyordu, herkes satmak istiyordu, merkez bankasi da piyasa olmesin diye devreye girmisti. fed piyasadaki para miktarini artirmak, paranin maliyetini dusurmek istedi ki ekonominin carklari hizli donsun. simdi ekonomi duzeldi, hatta carklar cok hizli donmeye basladi. senetlerin alicisi var, merkez bankasi da elindeki senetleri satiyor. satip karsiliginda bastigi dolarlari geri aliyor. elektronik olarak. bu dolarlari ne yapacak? dursun mu sizce? nerede dursun?
  
  elektronik dolarlar nerede durur?
  
  john'un a bankasinda 100 dolari var, hesap dokumunde gorunuyor. a bankasi john adina dolarlari tutuyor. baskalari icin de tutuyor. a bankasinda diyelim ki toplam 1 milyon dolar var. a bankasi bu paralari nerede tutuyor? a bankasi 1 degil 2 milyon dolari oldugunu iddia edebilir mi? dunyadaki dolarlarin hesabini kim tutuyor?
  
  a bankasinin ve butun amerikan bankalarinin amerikan merkez bankasinda hesabi var. turkiye'deki bankalarin da amerikan bankalarinda hesabi var. o yuzden hic bir banka benim aslinda 100 trilyon dolarim var diyemez, hepsinin ucu amerikan merkez bankasindaki hesaplara dayanir. 2 turk bankasi arasindaki dolar transferinin amerika uzerinden gitmesi de ayni mantik.
  
  peki amerikan merkez bankasinin dolarlari nerede, onun hesabini kim tutuyor? kendisi. yani kendisinin kac dolari oldugu tamamen kendi kararina bagli. yarin cikip 500 trilyar dolarim var diyebilir, kimse de aksini iddia edemez.
  
  bu yuzden sattigi tahvillerin karsiliginda aldigi dolarlari tutmasi ya da yoketmesinin pratikte hic bir farki yoktur. dolar dedigin zaten amerikan merkez bankasinin uydurdugu bir seydir.
  
  peki bu sistem yalan dolan degil mi o zaman? altin olsa daha iyi degil mi karsilik olarak?
  degil. bu mekanizma ozellikle boyle esnek ki merkez bankalari ekonominin buyumesine kuculmesine gore toplam para miktarini ayarlayabilsin. gecmisteki sistemlerdeki fiziksel karsiliklarin boyle esneklikleri olmamasi buyuk sorunlara yol aciyordu iki yonde de. mesela amerika kesfedilince ordan cikarilip avrupaya getirilen altin enflasyona sebep oldu.
  
  bu sistemde fed'in para yakmasi rutin bir islemdir.