tanrının egemenliği içinizdedir

• lev tolstoy - tanrı’nın egemenliği içinizdedir
  
  mistik bir din değil yeni bir yaşam anlayışı olarak hıristiyanlık
  
  çeviren: dominik pamir. kaos yayınları, istanbul, eylül 2005.
  
  geçtiğimiz günlerde lev tolstoy’un tanrı’nın egemenliği içinizdedir
  adlı
  kitabı türkçe’de ilk kez yayınlandı. proudhon, bakunin, kropotkin,
  malatesta
  gibi anarşizmin klasikleşmiş düşünür ve eylemcileri kadar etkili olan
  tolstoy’un 1893 tarihli bu kitabı, anarko-sendikalizm, anarko-komünizm
  ya da
  bireysel anarşizm kadar yaygın olan bir başka anarşizm koluna,
  anti-militarizme ve pasifist eylemciliğe ya da albert einstein’ın
  tabiriyle
  “militan bir pasifizm”e kaynaklık etmiş en önemli metinlerden
  birisidir.
  bugün vicdani ret ya da total ret hareketi olarak kendisini ortaya
  koyan bu
  anlayış anarşizmin en temel yönü olan otoritenin reddinden kaynaklanır.
  
  şiddetin reddini tutarlı mantıksal sonucuna yani devletin reddine kadar
  götüren tolstoy kendisini bir anarşist olarak adlandırmaz. çünkü onun
  bakış
  açısından anarşizm şiddet yoluyla toplumu değiştirmeye çalışan bir
  öğretidir. onun amacı kurumsallaşmış hıristiyanlığın karşısına doğru
  dini
  inancı çıkarmaktır. bu yüzden yeryüzünde egemenlik kurmuş bir tanrı
  veya onu
  temsil ederek egemenlik kuran bir kiliseyi reddeder. hatta ona göre,
  kilise
  ilk hıristiyanlığı yozlaştırmış ve tahrip etmiş bir kurumdur. bugünkü
  haliyle hıristiyanlık başlangıçtaki amaçlarından saptırılmış, yanlış
  anlaşılmış bir inançtır. tolstoy bu görüşünü isa’nın dağdaki vaaz’ına
  dayandırır. bugünkü kilisenin resmi bir kurum olarak devletin şiddetine
  ortak olduğunu söyler, bu yüzden de kilisenin, peygamberin, ayinin
  olmadığı
  başkaları üzerinde güç kullanımını reddeden, çalışma yoluyla kişinin
  kendini
  arındırdığı, sade ve ahlaklı bir yaşam anlayışı önerir.
  
  ancak her türlü baskı ve ezme biçimini reddeden birisinin doğru bir
  hıristiyan olabileceğini ortaya koymaya çalışan tolstoy’un düşünceleri
  bu
  nedenle anarşizme çok yakınlaşır. tolstoy’un kendi çağdaşı olan
  anarşistlerle ilişkiye girdiği, onlardan etkilendiği bilinen bir
  gerçektir.
  1862 yılında yaptığı avrupa yolculuğunda, bir kitabını okuduğu
  anarşizmin
  kurucusu pierre joseph proudhon’la tanışır ve onunla birçok konuda
  anlaşır.
  anarşizm tarihçisi george woodcock, proudhon’un savaş ve barış adlı
  incelemesini okuduktan sonra yazdığı savaş ve barış adlı en tanınmış
  romanında tolstoy’un, proudhon’dan yalnızca kitabının adını almakla
  kalmadığını savaşın ve militarizmin toplumsal kökenleri konusunda da
  anlaştığını belirtir. tolstoy, kropotkin’in bir devrimcinin anıları ve
  tarlalar, fabrikalar atölyeler adlı kitaplarını okumuş ve etkilenmişti,
  bu
  kitaptaki görüşlerin rusa’da yapılacak bir tarım reformu için önemli
  olduğunu belirtmişti.
  
  1850’lerin sonlarına doğru tanık olduğu savaşlar ve devletin şiddetine
  duyduğu tepki onu giderek anarşizan bir dille kendini ifade etmeye
  doğru
  itmişti. daha sonraki yaşamı boyunca tüm zenginliğini ve bir prens
  olarak
  statüsünü terk ederek düşünceleriyle tutarlı sade, kentin karmaşasından
  uzak, doğaya yakın bir hayata yöneldiği son otuz yılında bu
  düşüncelerini
  yaymak için yaşadı. tanrı’nın egemenliği içinizdedir adlı kitabında
  olduğu
  gibi başka yapıtlarında da sürekli olarak hükümetlerin, modern devlet
  kurumunun, milliyetçiliğin, savaş ve militarizmin, her türlü devlet
  baskı
  aracının, hapishane ve cezalandırma kurumlarının, eğitim kurumlarının,
  insanları otoriter bir ahlakın boyunduruğu altında tutmaya çalışan dini
  kurumları reddeden tutarlı bir anarşist anlayış geliştirdi. bu
  kitabında
  hıristiyan anarşizmine dair düşüncelerini sistemli şekilde ortaya koyan
  tolstoy, güce dayalı bir hayatın reddini temellendirir ve güce güçle
  karşı
  koymama anlayışını formüle eder. tolstoy’un bu anlayışı daha kendisi
  hayattayken hem rusya’da hem de rusya dışında örneğin amerika’da
  yaygınlık
  kazandı. sadece militan pasifistler ya da kendilerine tolstoycular
  diyenler
  arasında değil aynı zamanda gandhi gibi düşünür eylemciler arasında da
  çok
  etkili oldu. gandhi kendi otobiyografisinde bu kitap hakkında şunları
  yazmıştır: "ciddi bir şüphecilik ve güvensizlik krizi içindeyken
  tanrı’nın
  egemenliği içinizdedir kitabıyla karşılaşmam ve onun etkisi altında
  kalmam
  bundan kırk yıl önceydi. o zamanlar şiddete inanan birisiydim. onu
  okumam
  benim şüpheciliğimi tedavi etti ve beni ahimsa'nın (şiddetsizliğin)
  kararlı
  bir savunucusu haline getirdi... o, çağımızın ortaya çıkardığı en büyük
  şiddetsizlik önderidir". gandhi’nin bu şiddetsiz eylemcilik anlayışının
  daha
  sonraki dönemde, özellikle çağdaş aktivizmin en önemli etki
  kaynaklarından
  birisi olduğunu göz önünde bulundurursak, çağdaş şiddetsiz doğrudan
  eylemcilik anlayışının köklerinin tolstoy’un bu kitabına kadar geri
  gittiğini öne sürebiliriz.
  
  bu kitabı anarşizmin bakunin gibi yıkıcı şiddeti öneren kaynakları
  kadar
  tolstoy gibi şiddetsizliği savunan temsilcileri, kolektivizmi ve
  politik
  örgütlenmeyi reddeden bireyci kaynakları kadar komünist temsilcileri,
  dini
  inanca dayalı temsilcileri kadar bütünüyle rasyonalist ve ateist
  temsilcileri olan zengin bir eylem ve düşünce geleneği olduğunu, peter
  marshall’ın tabiriyle bir anarşi ırmağı olduğunu görmek açısından da
  okuyabiliriz. ama bu kitabı günümüz için önemli kılan başka bir yönü de
  çok
  keskin bir milliyetçilik karşıtlığına sahip oluşudur. emma goldman
  1911’de
  yazıdığı “vatanseverlik, özgürlüğe karşı bir tehdit” adlı yazısında
  tolstoy
  için şunları söylüyor: “zamanımızın en büyük milliyetçilik karşıtı leo
  tolstoy, vatanseverliği bütün katillerin eğitimini tatmin edecek bir
  prensip
  olarak tanımlar; hayatın gereklilikleri olan ayakkabı, kıyafet ve ev
  yapımından çok insan öldürmek için daha iyi ekipmanı bulunan bir iş;
  averaj
  çalışan adamınkinden daha üstün kârları ve zaferleri garantileyen bir
  iş.”
  
  bugün anarşizmin çeşitli akımları arasında bir kutuplaşmadan ziyade
  birbirlerinden farklı yönleriyle bu geleneklerin birçoğundan eylemci
  kolektifler içinde ağsal olarak hareket ettiklerini düşünecek olursak
  aralarındaki ortak noktaları keşfetmenin ne kadar önemli olduğu bir kez
  daha
  öne çıkar: anarşizm başı boş bir kaos veya terörizm şeklindeki, ya da
  amaçsızca toplumu yıkmaya yönelen bir nihilistin suretindeki yanlış
  temsillerini tamamen çöpe atmalıyız. karşımızdaki akım devleti ve her
  türlü
  otoriter kurumu reddederken, hiyerarşik olmayan özgür işbirliklerine
  dayalı
  etik bir siyasetin farklı yordamlarını bağrında taşıyan zengin bir
  gelenektir. tolstoy’dan bakunin’e stirner’den, kropotkin’e, ispanyol
  anarşistlerinden çağdaş aktivistlere kadar tüm anarşistler, gücün ele
  geçirilmesine dayalı bir toplumsal düzeni değiştirmek isterler.
  
  tolstoy’u her lise çağındaki öğrencinin mutlaka okuması gereken büyük
  bir
  romancı klişesinin dışında bu sözünü ettiğimiz bağlam içinde bir kez
  daha
  okumakta fayda var.
  
  kürşad kızıltuğ
  
  [bu makale, 25 eylül 2005 tarihli birgün gazetesinin pazar ekinde
  yayımlanmıştır.]