stock option

• bir stock'u belli bir fiyattan alma hakkini veren kontratlardir. her opsiyonun bir strike price'i ve expiration datei vardir.
  strike price, soz konusu stock'un hangi fiyattan alinabilecegi hakkidir.
  expiration date ise opsiyonun hangi tarihe kadar exercise edilmesi gerektigini gosteren tarihtir.
  exercise, bu satin alma hakkini kullanip kac tane opsiyon varsa onlarla gercek stock almak demektir.
  not olarak, expiration date bu hakkin ne zaman bitecegini gosteren tarihtir, bu tarihe kadar satin alip almamak yatirimcinin kararidir, mecburi degildir.
  
  2 cesidi vardir:
  
  call/put option: halka acik bir sirket icin gelecekteki stocklarini belli bir fiyattan almak ya da satmak icin satilan opsiyonlardir.
  call option gelecekte soz konusu stock'un simdiden karar verilmis bir fiyattan satin alma hakki demektir.
  put option ise gelecekte soz konusu stock'un simdiden karar verilmis bir fiyattan satma hakki demektir.
  tanimlari geregi, call option "buy" (satin alma) olayinin hakkidir, put option "short" olayinin hakkidir.
  
  option'larin nasil calistigini su sekilde orneklerle aciklayabiliriz.
  call option ile baslayalim:
  diyelim ki google'in hisseleri su anda $1000 ve 3 ay sonrasi icin $1100'dan satin alma hakkini $10'a satiyorlar.
  yani strike price $1100'dir.
  not olarak 1 option = 100 hissedir, yani satin alinabilecek minimum google hissesi miktari 100 ve katlari hissedir.
  $10 ise option'in (1/100) yani kontratin kendi fiyatidir. yani bu sekilde bir option aliyor iseniz odemeniz gereken fiyat $10 x 100 = $1000'dir.
  
  ikinci onemli nokta ise break even noktasi yani, kar ve zarar dengesi (ne kar var ne zarar) demek. o da call optionlar icin strike price + option price'dir. yukaridaki ornekte bir hisse icin $10 veriyoruz, yani ancak google hisseleri $1110 olursa kar zarar dengesine ulasiliyor. bu fiyatin altindaki degerlerde zarar, bu fiyatin ustundeki degerlerde ise kar ediyoruz.
  
  kar/zarar ise su sekilde hesaplaniyor: 100 x alinmis_option_miktari x (guncel_fiyat - break_even_fiyati)
  bir ornek vermek gerekirse, google hisseleri optionlar exercise edildigi zaman $1200 ise option basina $9000 kar etmisiz demektir (hisse basina $90). option basina da $1000 verdigimiz icin toplam karimiz %900 olacaktir.
  
  call option'larda ilk satin aldiginiz zamanki isleme buy to open denir, satarkenki isleme ise sell to close.
  
  optionlarin guzelligi boyle afaki karlar elde etmektir ancak is zarar boyutuna donunce de benzeri bir risk vardir. hatta yatirimci parasinin tamamini kaybedebilir.
  mesela diyelim ki google hisseleri $1000'da kaldi. o zaman exercise etmek istesek, optionlari satan kisiye hisse basina $1100 odememiz gerekecektir. yukaridaki hisse basina $110 fazladan odeyecegiz demektir. halbuki hic exercise etmesek zararimiz $10'da kaliyordu ya da illa ki google hissesi almak istesek, optionlar ile degil de direkt olarak alabilriz. optionlarimiz yanmis olur ama gereksiz yere yuksek fiyattan almamis oluruz.
  bu yuzden genelde stock'un fiyati break_even'dan asagidaysa option'lar exercise edilmez.
  
  yalniz zarari azaltmak icin option'lar bir baskasina daha ucuza satilabilir. yine yukarida ornekten gidersek, 3 ay icinde expire edecek google opsiyonu aldik, aradan 2 ay gecti ve google stocklari hala $1000'da ve artik google stocklarinin $1100'e cikacagina dair cok bir umudumuz yok. ama optionlari satisa cikariyoruz, diyoruz ki google'i 1 ay icinde $1100'den satin alma hakkini $2'a satiyorum.
  boylece zarari %100'den %80'e indirmis oluyoruz. baska bir yatirimci icin de bu dusuk fiyat cazip gelebilir ve optionlari satin alabilir.
  yalniz ilk ornekteki gibi google stocklari 1 ay icinde $1200'e cikarsa yeni yatirimci cok daha buyuk kar eder. cunku onun icin break_even fiyati $1100 + $2 = $1102'dir. hisse basina kar 98'dir ki bu da 100 * 98 / 2 = %4900 kar demektir.
  
  gelelim put option'lara... shortnedir biliyorsaniz, yukaridaki hesaplarinin aynisinin short icin olani gecerlidir.
  bilmiyorsaniz, kisaca short bir hisseyi borc almak gibi bir seydir. yani birinden tl ile 3 aylik borc alip, 3 ay sonra dolar nasilsa yuksek olur diyip onu dolara cevirip, 3 ay sonra dolarlari tekrar tl'ye cevirmek suretiyle geri odemek gibidir. eger dolar yukselirse kar edersiniz, eger dolar duserse cebinizden bir miktar odeyip borcunuz olan tl'yi denklestirmeniz gerekir.
  
  put option'da da ayni sey soz konusudur. yine yukaridaki google orneginden gidelim. diyelim google'in su anki fiyati $1000 ve hisse basina $10'dan $900'a satma hakki satiliyor. bu demektir ki bu option'lari elinde bulunduran kimse, google stocklari dustukce yuksek fiyattan satma hakki oldugu icin kar yapacak demektir.
  yine hesaplarsak break_even fiyati bu sefer $900 - $10 = $890 olacaktir.
  eger google stocklari $800'e duserse, yatirimci bu stocklari hala $900'e satabiliyor oldugundan stock basi ($900 - $800) - $10 = $90 kar edecektir demektir (%900 kar).
  
  $890'in uzeri fiyatlarda kar olmadigi icin exercise etmek mantiksizdir ancak optionlar expire etmeden daha ucuz bir fiyata baskasina satilabilir.
  
  ----------------
  incentive stock option(iso): yani calisilan yerden calisanlara verilen opsiyonlar. genelde startuplarda ya da daha genel tabirle halka acilmamis (non-public) ama halka acilmayi hedefleyen sirketlerde olur bu.
  sirket halka acik olmamis olsa bile, sirketin toplam kac hissesi oldugu bellidir.
  sonra sirket halka acik olmadigi icin, kendince sirkete bir deger bicerler, ya da sirketlerin degerine karar veren baska sirketlerle anlasip her sene sirkete bir deger belirlerler.
  her hissenin degeri de bu bicilmis deger uzerinden hesaplanir. ise girerken calisanlara, bak sirketimizin degeri bu, bir hissenin de degeri bu derler. sonra ya o degerden ya da altindan sana su kadar hisse verecegiz derler.
  tahmin edilecegi uzere buradaki her deger bir varsayimdir. ancak varsayim olsa bile yasal olarak bir bagliligi vardir ve bu baglilik birtakim sorunlari beraberinde getirir (vergi gibi).
  
  oncelikle, bu stocklari exercise ederken sirket hala halka acilmamis olabilir ama ilk bastaki kontratta iki tarafin da imzasi uzere, sirketin kendine bictigi deger kadar kar edilmis sayilir. devlet exercise'in oldugu yil icin vergi toplar.
  ornek verelim,
  a kisisi b sirketinde ise basliyor ve 4 yil icinde vest edecek sekilde sirket hisselerinden 100,000 (yuz bin) hisseyi $1'dan satin alma hakki aliyor.
  bu su demek: her sene esit miktarda vest oldugunu varsayarak, a kisisi her sene 25000 tane sirket hissesini $1'dan satin alma hakkini elde ediyor demek. buradaki ikinci onemli nokta ise iso'larin miktari onceden belli oluyor, yani calisan ben her sene 25 bin degil 100 bin almak istiyorum diyemiyor.
  
  gelelim isin sikinti kismina, diyelim ki a kisisinin sirketteki ilk senesi doldu ve sirketin hisselerinin yeni degeri artik $5. eger a kisisi bu stocklari exercise etmek isterse hisse basina $5 - $1 = $4 kar etmis sayilacak. 25 bin hisse alacagini dusunursek, bu $100,000 kar demek. diyelim a kisisi o sene %30 vergi odeyecekti, o zaman $30,000 devlete vergi odemesi gerekecektir.
  yalniz, sirket hala halka acilmis degil, bu fiyatlar objektif veya subjektif bir sekilde karar verilmis fiyatlar. eldeki optionlarin gercek dunyada bir gecerliligi yok. yani a kisisi bu $30,000 vergiyi kendi cebinden odeyecek demek oluyor.
  burada a kisisi risk aliyor, sirket hisseleri yarin obur gun $100 olursa cok guzel kar yapmis olacak ama sirket yarin batarsa da $30,000 cope atmis oluyor.
  
  bunu engellemek icin bu tarz sirketler calisan sirkette kaldigi surece expiration date'i oteleme hakki verir. (bazilari 10 sene oteler, bazilari sirkette kaldigi sure boyunca oteler). boylece, a kisisi sirkette kaldigi sure boyunca bir risk almamis olur. ama ayni sebepten oturu de satin almadigi her gun sirketin degeri artiyorsa, satin almasi gerektiginde vergi olarak vermesi gereken miktar da artiyor demektir. sirketlerin calisanlarini kendine kitlemek icin yaptigi en yaygin cakalliklardan birisidir bu.
  
  ikinci secenek ise bu opsiyonlari baskasina satmakdir. ancak bu opsiyonlar halka acik olmadigi icin sirket opsiyonlar hakkinda adil bir fiyattan satin alma hakkina sahiptir.
  yukaridaki ornekten gidersek, diyelim ki sirket hisselerinin bicilen deger $5, sirket disi baska birisi da bu opsiyonlari $10'dan almaya talip. boyle bir durumda a kisisi hemen opsiyonlari satip %900 kar edebilir. ama bu satisi yapmak icin sirketine danismasi gerekir, sirket baskasina satma bir $5'a satin aliriz diyebilme hakkina sahiptir.
  ancak bu haktan vazgecerse a kisisi satisi gerceklestirir. dusununce boyle bir durumda, sirket $5'a geri alip, disaridaki kisiye yine $10'a satabilir. yani sirketin satin almasi icin hicbir dezavantaj yok.
  sirketin kendini saglama aldigi ikinci durum ise, sirketin rakiplerinin sirketin hisselerini alip, sirket yonetiminde soz sahibi olmasini engellemektir.
  diyelim ki, sirket calisanlari opsiyonlari hep disaridaki c kisisine satti. ama sonra farkettiler ki c kisisi b sirketinin rakibi sirketin sahibiymis. normalde c kisisi b sirketini satin almak istese 100x para vermesi gerekirken bu sekilde hareketlerle sadece 2-3x'e bile satin alabilir (%51 oy oranina ulasirsa). sirketin %51'ini ele gecirip, cuzi bir fiyata sirketi rakibe satmak, hatta hibe etmek bile soz konusu olabilir.
  bu yuzden sirketler, ilk geri satin alma hakkini sakli tutarlar.
  
  hatta bunun uzerine, sirketler de kendi risklerini minimuma indirmek icin, calisanlarina non-voting stock option (oy hakki olmayan opsiyon) verirler. boylece, bir sekilde rakip kisi toplam stocklarin %51'ini dahi alsa, yonetimde sozu gecmeyecegi icin cok bir yaptirimda bulunamaz.
  boyle bir koruma sirket icin gereklidir. cunku sirket stocklari baskasina sattirmayip, kendi satin almak istese dahi, $100,000 lik bir yatirim yapmasi gerekmektedir. bu durumda hem kendi butcesini zora sokabilir hem de gelecek adina risk almis olur. o yuzden oy hakki olmayan hisse satmak cok daha mantiklidir.
  
  aklima geldigi kadarini yazmaya calistim, option'lar hakkinda baska bir detay merak eden olursa mesaj atabilir :)