thermopylai savaşı

• eski turkce kaynaklarda termopil^*, ingilizce kaynaklarda thermopylae, ve zannedersem fransizca kaynaklarda thermopyles^* olarak gecen ve asil adi thermopylai olan yerde iö. 480 yilinda meydana gelmis olan savastir. eszamanli kardes savasi icin (bkz: artemision savasi)
  
  yunan sehir devletleri bu çarpışma ile, atinanın bosaltilmasi ve daha kuvvetli bir ordunun toplanabilmesi icin zaman kazanmaya calismislardir, her ne kadar karsilarindaki pers kuvveti onlardan kat kat fazlaysa da. yunan ordusunun basinda sparta krali leonidas vardi, ve bu direnis, ki bir nevi intihar direnisi sayilir, askeri tarihte bu alandaki en unlu direnistir. ne yazik ki yenilgileri ile korintos kistagi^* perslerin eline gecmis ve atina yagmalanmistir. neyse ki bunun ocu sonradan plataia ve salamis savasinda alincaktir.
  
  bu karsilasma oncesinde xerxes, yaklasik 500.000 piyade, 1.700.000 suvariden olusan hayvani bir orduyu istanbul bogazindan gecirmis, ve aldigi cesitli desteklerle ordusunun sayisi yaklasik 2.600.000'e ulasmistir, ki bu sayilari biz herodotostan ogreniyoruz.. orduya hizmet eden kisilerle beraber bu sayinin daha da yukariya cikacagi asikardir ki, zaten yine herodotos demektedir ki xerxes'in ordusu icerek irmaklari kurutmus ve gectigi sehirlerin tum yiyecek stoklarini yemistir.. bu ordunun kac kisiden olustuguna dair tamami saibeli bir alay daha rakam gerek antik yazarlarca gerek gunumuz tarihcilerince verilmis ve konu orda burda tartisilmistir, muhtemelen zaman makinasi icad edilene kadar da tartisilmaya devam edilecektir.
  
  neyse, askerlerin sayisi kac olursa olsun, yunan devletleri haliyle yaklasan pers kuvvetlerinden mutevellit panik olmuslar, ve 481 yilinin sonbaharinda korinthosta toplanarak bir ittifak kurmuslardir, ki ittifakin basindaki sehir, en bi super askerlerin sehri spartadan baskasi degildir.
  
  persler yunan topraklarina geldikleri zaman, atinali ve spartali hoplitlerden olusan^* themistokles onderliginde 10 bin kisilik bir ordu onlarla karsilasmis ve her ne kadar bu ufak bir carpisma olmus olsa da, pers ordusunun yonunu thermopylai'ye cevirmistir.
  
  soyle onemli bir nokta vardir ki: xerxes'in bu devasa ordusunun tek dayanagi deniz yoluyla kendilerine ulasacak olan yiyecek takviyesidir. ayrica askerleri gemilere bindirerek yunan ordusunun yanindan gecivermeleri de isten bile degildir, ki civilization sevenler bilir, bu ibnece yontem zaman zaman oldukca etkili olabilmektedir. neyse, tam da bu sebepten oturu bu sefer basinda atinalilarin^* oldugu yunan donanmasi da, pers donanmasini artemision'da^* tutmaktadir. zaten artemision ve thermopylai savaslarinin asil stratejisi persleri mumkun oldugunca ayni noktada tutarak acliktan kivrandirmak ve boylece geri donmeye zorlamakti.
  
  thermopylai'ye geri gelirsek, bu gecit ayni anda iki at arabasinin yanyana gecemeyecegi darliktaydi. tam da bu ozelligi sayesinde, baslarinda 300 spartali olan 7000 yunan askeri, agustos 480'de burada kendisinden bilmemkac kat kalabalik olan pers ordusunu karsiladi.. soyle bir ayrintiyi da soylemeden gecmemek lazim ki, bu savasa katilmak uzere secilen spartali askerler, kendisinden sonra ailesine bakabilecek eriskin bir oglu olanlardi. kisacasi leonidas daha bu carpisma baslamadan cok once bu savunmanin bir intihar oldugunun farkindaydi. xerxes thermopylai'ye ulastigi zaman elciler gondererek yunanlardan silahlarini birakmalarini istedi, leonidas'in cevabi ise acik ve netti: gel de al^*.
  
  yine de xerxes dort gun boyunca yunan kuvvetlerinin kacmasini bekledi, karsi tarafin savasa hazirlandigi bilgilerine ise yalnizca guluyordu. besinci gun hala bir gelisme olmayinca ordusunu gecide surdu. yunan ordusu phalanx duzenine gecerek tum gecidi kapamisti. persler bu uzun mizraklari asamadiklari icin ne kendi kisa kiliclarini kullanabildiler, ne de o oklari bu savunmayi asip dusmana zarar verebildi. ayrica kendi hafif askerleri, karsi taraftaki bu muazzam silahlanmayla ve askeri disiplinle boy olcusecek durumda da degildi. persler epey bi asker kaybettiler, ve spartalilar da ufak degisiklikler yapsalar bile formasyonlarini bozmadilar. etraflarini ceviremedikleri veya yandan sikistiramadiklari icin perslerin muazzam sayilari hicbir ise yaramiyordu^*. ikinci gun de durum ayni olunca xerxes olumsuzleri^* one surdu, ve bu en seckin pers birimi bile spartalilari asamayarak, ustune ustluk saglam kayiplar vererek geri cekilmek durumunda kaldi.
  
  bu sekilde ne kadar daha dayanabilirlerdi bilinmez, ancak tarih bizim bunu ogrenmemize izin vermemistir, cunku ephialtes isimli hayvanogluhayvan pers saflarina gecerek onlara gecidin obur tarafina gecebilecekleri baska bir yol oldugunu soylemis, ve boylece persler yunan ordusunun arka tarafina gecip iki taraftan onlari sikistirabilmistir. her ne kadar bu diger gecit de 1000 asker tarafindan korunuyor olsa da, bu kuvvetler bir saldiri beklememekteymisler. surpriz saldiri ile afallayan bu ufak kuvveti cerez gibi yemis persler tabii.
  
  neyse, bu noktada leonidas artik yenilginin kacinilmaz oldugunu anlayinca 300 spartali haric tum kuvvetleri memleketlerine yollamis, kendileri ise psikopatca kalip bir avuc askerle direnmeye devam etmisler. bu sirada thespialilar biz de kalicaz, biz de manyagiz demis, thebaililer ise guvenilmez olduklari icin rehin tutulmus ve evlerine salinmamislardir. kendi istekleriyle thermopylai'den ayrilmayan bu her iki savasci millet de bu alani terk edip sonradan serefsizce yasayacagina, oracikta olmeyi yeglemislerdir^* velhasil, olmeden once bu kucuk grup fecii sayida persi oldurmus, mizraklari kirilinca kisa kiliclarina gecmis, persleri dilim manyagi yapmislardir. bu esnada xerxesin iki kardesi de oldurulmusse de, nihai olarak leonidas olmus, fakat buna ragmen kalan spartalilar^* krallarinin bedenini korumaya devam etmis, en sonunda eeeh eytere bea diyen xerxes careyi kimseyi onlarin yanina gondermeyip, kalan askerleri oklarla avlamakta bulmustur.
  
  savas bitince xerxes verdigi muazzam kayiptan dolayi o kadar sinirlenmis ki, leonidasin kafasini kestirip vucudunu da carmiha gerdirmis. ki, dusmana bile ait olsa bir cesedi sakatlamak perslerce korkunc bir gunahmis, ve soylenen odur ki xerxes sonradan kopekler gibi pisman olmus leonidasa bu yaptigina ve cesedi spartaya gondererek adetlerine uygun olarak gomulmesini saglamis. ayrica yine herodotos'tan^* ogrendigimize gore, burada olen spartalilar icin dikilen anitta sunlar yaziyormus:
  
  "lakedaimon'a git soyle, yabanci
  o^*nun emirlerini yerine getimek icin burada olduk"
  
  her ne kadar persler hile yapip yunan ordusunu burada katledip thermopylai'den zaferle cikmissa da, perslerin kaybettigi insan gucu ordularina ciddi bir darbe vurmus (eszamanli artemision savasinda ise atina donanmasi geri cekilmek zorunda kalmisti). bu iki savasin sonucu olarak attikanin guneyine kadar yunanistanin kontrolu ve ege denizi hakimiyeti perslere gecti. persler atinayi yagmaladilar, fakat bu esnada atinalilar salamise cekilmislerdi.
  
  burdan sonrasi icin (bkz: salamis deniz savaşı)