avustralya

• son donemde epeyce elestirdik, kotu gidisi yerdik.
  biraz da guncel bilgilerle, ilgilenen kardeslerimize isik tutmaya calisalim:
  
  1. avustralya’da ogrenim duzeni
  1.a.devlet okullari (bkz: public schools) (bkz: state schools)
  bebelerin cogunlugu devlet okullarinda ogrenim gorur.
  devlet okullari gocmenlerin erisimine aciktir, ancak kalici oturum (bkz: permanent residency) (bkz: pr) sahibi olmayan gocmenlerin odeme yapmasi gerekebilir.
  bebeler, muhkim olduklari adresin kapsamindaki hizmet bolgesine gore ilgili okula kayit olurlar. diger bir deyisle, cografya kaderinizi, yasadiginiz semt ise cocugunuzun okulunu belirler. kayit sureciyle ilgili onemli bir nokta da, okullarin ikamet belgesi (cogunlukla elektrik faturasi, uzakulke’de ikametgah senedi neyin bilinmediginden) talep etmesidir. sozun ozu, paylasimli evlerde, gecici adreslerde, airbnb’de vesair kaldiginizda, okullarin isteyecegi ikamet kanit belgesini gostermek guclesebilir.
  bazi devlet okullari hizmet bolgesi disindaki bebeleri de kabul edebilirler. ancak bunun olabilmesi icin, okulda hem hizmet bolgesindeki mevcut ogrencilere, hem de gelecek kayit donemlerinde hizmet bolgesi sinirlarina gelmesi ongorulebilecek ogrencilere yetecek yer bulunmasi gerek. boylesi durumlarda, hizmet bolgesi disindan gelen ogrenciler icin bir bekleme listesi yapilir imis. ilk gelen ilk girer hesabiyla.
  
  1.b. ozel ve bagimsiz okullar (bkz: private schools) (bkz: independent schools)
  ozel okullar ikiye ayriliyor:
  din temelindeki okullar, cesitli kilisiler yahut kilise ilintili topluluklarca yonetiliyor. en yaygini katolik okullari.
  bagimsiz okullar ise, cogunlukla gramer okullaridir (bkz: grammar school)
  not: avustralya sisteminde, ingiltere’deki koklu gramer okullari gelenegine yaslanarak gelismis, varlikli ust siniflarin bebelerini ingiltere’ye ogrenime gonderme derdinden kurtarmak icin kurulmus koklu ozel okullar
  bunlarla birlikte, buyuk kentlerin kenar mahallelerinde musluman (ozel) okullari da yer aliyor.
  ozel okul odemeleri, aylik 100 aud’den 2,000 aud’ye genis bir olcekte degisebiliyor. ogrencinin yasi, okulun boyutu gibi degiskenlere gore.
  ozel okul kiyafetleri de devlet okullarina gore daha pahali ve daha siki denetleniyor. sidney’de tren istasyonunda beklerken bile kafalarindaki (turkiye'den gelene gulunc gorunecek) hasir sapkalari cikartamayan ortaokullu, liseli bebeleri animsarim.
  avustralya’daki okullara iliskin daha ayrintili, birinci elden bilgiler icin: https://www.myschool.edu.au/
  
  2. avustralya’da vergi sistemi
  2.a.vergi numarasi (bkz: tax file number) (bkz: tfn)
  avustralya’da mali yil 1 temmuzda baslayip 30 hazirana kadar surer.
  devlet adina vergi islerini avustralya vergi dairesi (bkz: australian taxation office) (bkz: ato) yurutur.
  avustralya’da calismak isteyen herkes, ilk is olarak vergi numarasi edinmek icin basvurmalidir. vergi numaraniz yoksa cok yuksek (yaklasik yuzde 47) vergi odersiniz. devlet yardimlarindan, indirimlerinden filan yararlanamazsiniz. sirket kurup is goremezsiniz.
  vergi numarasi (bkz: tfn) sizin vergi ve emeklilik yapilari icindeki referans numaranizdir. kimlik kayitlariniz icinde onemli bir yer tutar. omurluktur. adinizi, isinizi, eyaletinizi, hatta ulkenizi deyistirseniz bile, vergi numaraniz ayni kalir.
  vergi numarasi basvurusu internet uzerinden yapilir. yaklasik yirmi sekiz gun icinde de numaraniza kavusabilirsiniz.
  
  2.b. gelir vergisi (bkz: personal income tax)
  bireysel geliriniz uzerindeki gelir vergisi artan oranli (bkz: muterakki) bir vergidir. dar gelirliden hic vergi alinmaz. dusuk gelirliden az, yuksek gelirliden daha cok vergi alinir.
  avustralya’da mukim (yerlesik) vergi mukellefleri ile mukim olmayan vergi mukelleflerine deyisik vergi oranlari uygulanir.
  maasli calisanlarin odeneklerinden gelir tahakkuku aninda vergi kesilir (bkz: pay as you go) (bkz: payg) bundan oturu, ise giriste sizden istenen ilk belgelerden biri vergi numarasidir.
  mali yilin sonunda, yillik gelir vergisi iadesi formlari doldurulur. (bkz: tax return) uyumsuzluklar, degisiklikler, kesintiler filan hesap edilip bildirilir. duruma gore vergi iadesine hak kazanildigi onaylaniyorsa, devlet geri odeme yapar.
  
  2.c. vergi oranlari
  2018-2019 mali yili avustralya’da mukim mukellefler icin vergi oranlari:
  vergilendirilebilir gelir: 0 - 18,200 aud gelir vergisi: yok
  vergilendirilebilir gelir: 18,201- 37,000 aud gelir vergisi: 18,300 aud’nin uzerindeki her 1 dolar icin 19 sent
  vergilendirilebilir gelir: 37,001- 90,000 aud gelir vergisi: 3,572 aud ve 37,000 aud’nin uzerindeki her 1 dolar icin 32.5 sent
  vergilendirilebilir gelir: 90,001- 180,000 aud gelir vergisi: 20,797 aud ve 90,000 aud’nin uzerindeki her 1 dolar icin 37 sent
  vergilendirilebilir gelir: 180,000 aud ustu gelir vergisi: 54,097 aud ve 180,000 aud’nin uzerindeki her 1 dolar icin 45sent
  not: yukaridakilere ek olarak yuzde 2 devlet saglik sigortasi vergisi de odenir (yine, dar gelirli haric tutulmak uzere)
  
  isverenler odemeleri cogu kez haftalik yaptigindan, vergiler de buna gore hesaplaniyor. burada elbet bazi puf noktalari oluyor. misal, yillar once gece vardiyasinda seflik ederken, yogun bir donemde iscileri dorduncu gece ise geiremedigimizi animsiyorum. dorduncu gece calistiklarinin hepsi vergiye gidiyorlarmis, bilirlerdi, gelmezlerdi.
  
  2018-2019 mali yili avustralya’da mukim olmayan mukellefler icin vergi oranlari:
  vergilendirilebilir gelir: 0- 90,000 aud vergi orani: yuzde 32.5 odenecek vergi tutari: yuzde 32.5
  vergilendirilebilir gelir: 90,001- 180,000 aud vergi orani: yuzde 37 odenecek vergi tutari: 29,250 aud + 90,000 aud’nin uzerindeki miktarin yuzde 37’si
  vergilendirilebilir gelir: 180,000 aud ustu vergi orani: yuzde 45 odenecek vergi tutari: 62,550 aud + 180,000 aud’nin uzerindeki miktarin yuzde 45’i
  
  bunlar disinda, avustralya’ya gelen bireylerin pambuk elleri; katma deger vergisi (bkz: gst) (bkz: goods and services taxes), yurt disina cikis vergisi (tum seyahat edenlerden alinir, dunyadaki ornekleri icinde en yuksek vergi avustralya’dadir), tuketim vergisi (bkz: excise tax) (petrol, sigara, icki gibi urunlere uygulanir. sigara icenleri cidden aglatir), luks arac vergisi (tutari 66,331 aud uzeri araclarda uygulanir), gumruk vergisi gibi nedenlerle ceplerine girecektir. kurumsal kimselerin, yahut emlak mal mulk sahibi kimselerin yukumluluklerini ise baskalari incelesin bir zahmet.
  daha ayrintili, dogrudan bilgi icin: https://www.ato.gov.au/
  
  3. avustralya’da araba kullanmak
  avustralya’da suruculuk yasalari, yonetmelikleri eyaletler arasinda degisim gosterir.
  kuzey topraklari (bkz: northern territory) disindaki eyaletlerde, gecerli yabanci ulke (ornegin turkiye) ehliyetinizle arac kullanabilirsiniz. ancak, kalici oturum (bkz: permanent residence) sahibiyseniz, yabanci ulke ehliyetinizi en fazla uc ay (victoria’da alti ay) kullanabilirsiniz.
  
  3.a. yol yardimi
  avustralya’da araba kullanmadan once, yol yardimi veren firmalarla anlasmak akillica olacaktir. cok uzak, tenha, kimsesiz yollarda bellerde basiniza (allah muhafaza) bir is gelse. meselem, arabaniz duman cikariverse, lastik gumlese, kanguru onunuze ziplasa, kuma saplansaniz, irmaga batsaniz, ve sair kazayla belayla yolda belde kalir iseniz elinizin altinda arayacaginiz bir telefon numarasi olmalidir. bazi yerlerde yol kenarinda nacar beklersiniz, saatlerce, belki gunlerce gelen gecen olmayabilir.
  her eyaletin kendi bolgesinde calisan yol yardimi sigorta firmalari vardir (rqcq, nrma, racv, vb.) daha uzak, zorlu surusler yapacaksaniz, gideceginiz yeri ve zamani, yola cikacaginiz yeri ve zamani tanidiklara bildirip kayit altinda tutmaniz onerilir.
  
  3.b. acil durumlar
  acil durumlarda “000” numaralarini tuslayarak polise, ambulansa yahut itfaiyeye ulasabilirsiniz. (aslinda 911’i de cevirseniz cogu telefon sizi 000’a yonlendirir). sakin kalmaya calisip, kisa ve ozlu bicimde luzumlu bilgileri vermeye calisin. bulundugunuz yeri, durumunuzu, ne oldugunu en fazla iki uc cumle ile anlatmaya calisin. yol tarifi icin civardaki onemli yapilardan, onemli yerlere yaklasik (km olarak, yahut dakika olarak) mesafenizden ve istikametinizden yararlanabilirsiniz.
  
  3.c. solda kalin
  yanlis anlamayin, politik bir mevzu yok^*. malumunuz avustralya’da araclar sol seritte seyrediyor, direksiyon simidi de sagda, romalilar zamanindan beri alisildigi uzere. sag seritte surmeye alisan icin, yine de duz yolda kendinizi refuje (yahut ortadaki seride) gore ayarladiginiz uzere cok sikinti olmamali. ama kavsaklarda, hele de donel kavsaklarda (bkz: roundabout) acemilik ceken suruculer ters seride atlayabiliyor dalginlikla. dikkat etmek gerek. bir de donuslerde, ozellikle ana yoldan ara sokaklara filan girerken, az tuhaf gelebilecek bir seyrusefer vardir. kavsakta (cogu kez yolun ortasinda) sinyal vererek durulur, karsi seridin musait olmasi beklenir donmek icin. hele sefer yogunlugu varsa asfaltta, avustralya seyruseferine asinalik kazanincaya dek biraz ter dokturebilir buralar. ziyani yok, alisiliyor eninde sonunda.
  
  3.d. emniyet kemeri
  tum yolcular (arkada oturanlar dahil) emniyet kemeri takmalidir. yedi yasindan kucuk cocuklar, sartnamelere, yerel kanunlara uygun cocuk koltugunda sabitlenmelidir.
  
  3.d. yasalar ve tabelalar
  3.d-i alkol ve ilac/uyusturucu etkisi
  kandaki alkol yogunlugu yuzde 0.05 yahut daha fazla ise arac kullanmak ya da aracin basinda olmak yasa disidir. (bu oranin nasil hesaplanacagi, kac birayla, sarapla, kac saat sonra ne kadar inip cikabilecegine iliskin internette bazi grafikler, semalar filan var, ancak gercek deger sizin metabolizmaniza bagli oldugundan yaniltici olabiliyor). ehliyetiniz gecici ise (bkz: p plate) kaninizdaki alkol seviyesi sifir (rakamla 0) olmali. (ayrica gecici ehliyetin hiz v.b. sinirlari da daha keskindir). arac kullanmaniza tesir edecek ilac / uyusturucu etkisi altindayken direksiyon basina gecmenin cezasi ise cok agirdir.
  3.d-ii direksiyon basinda cep telefonu
  arac hareket halindeyken cep telefonu kullanmak ceza getirir, bazi eyaletlerde ceza puanlariyla ehliyete de gule gule denebilir. bazi donemlerde kimi bolgelerde trafik polisleri tum ciddiyetleriyle bir kosede gizlenip elinde telefon olan suruculeri fotograflar, cezalandirir.
  
  4. saglik hizmetleri
  4.a. saglik sigortasi (bkz: medicare)
  medicare avustralya’nin devlet saglik sigorta duzenidir. bu sigorta kapsaminda, hak sahibi kimseler (avustralya & yeni zelanda yurttasi, yahut avustralya kalici oturumuna sahip, yahut kalici oturum vizesi basvurusu altindaki gecici vizelerde, yahut hakkinda bakanlik emri olanlar):
  * ucretsiz yahut geri odemeli hekim, uzman doktor, dis hekimi, cerrah, yahut obursu tedavilerinden yararlanabilir (anlasmali yerlerde),
  * devlet hastanelerinde ucretsiz tedavi (ayakta yahut yatakli) hizmeti alabilir,
  * ozel hastane ya da muayenehanelerde alinan hizmetlerde devlet saglik sigortasinin odedigi katki payi ile desteklenir, (bkz: medicare benefits schedule) (not: bagzi hizmetleri, tedavileri kapsayacak bicimde duzenlenmistir, katki payinin uzerindeki ucretlerde farki hasta tamamlar, ayrintili bilgi icin https://www.finder.com.au/what-is-the-mbs )
  
  medicare’e hak sahibi oldugunuzda yesil sari bir sigorta kartiniz olur. uzerinde sigorta numaraniz, ve sizin bakmakla yukumlu oldugunuz, sigorta hizmetlerinden yararlanma hakki olan diger kullanicilarin adlari yer alir. kart bes yil gecerlidir. bu sureden once adres yahut obursu bilgilerinizde degisiklik olursa (ornegin ailenize yeni katilan biri) kartinizi yenilemeniz gerekecektir.
  
  genel olarak saglik hizmetleri temel gerekleri karsilar. bazi yerlerde, ozellikle buyuk kentlerin kalabalik yorelerinde, acil durumlarda bile bekleme sureleri rahatsiz edici derecede uzayabilir. acil olmayan kimi tedavilerin bekleme sureleri neredeyse kara-komedilere yetisecek kadar uzun olabilir. misal, isittigimiz bir vakada, ihtiyar bir tanidigimiz kalca protezi ameliyati icin uc dort yilin uzerinde beklediydi.
  
  4.b. toptan faturalandirma (bkz: bulk billing)
  toptan faturalandirmada hekim, doktor, yahut saglikci, hastadan herhangi bir ucret talep etmez. fatura dogrudan sigorta sistemine iletilir.
  pek cok doktor, yahut saglikci, toptan faturalandirma yapmaz. bazisi ise yalniz ozel durumlarda, ornegin emekli, cocuk gibi hastalara toptan faturalandirma yapar. toptan faturalandirma yoksa, fark odemeniz, yahut odeme yapip sonradan bir kismini sigortadan geri almayi beklemeniz gerekecektir. nakit sikintisi bulunan durumlar goz onune alindiginda, hangi muayenehanelerin toptan faturalandirma yapip hastalardan ucret talep etmeyecegi, saglik hizmeti alacaginiz yerden randevu isterken onem kazanir.
  
  4.c. ozel saglik sigortasi
  son yillarda, ozellikle liberal - muhafazakar hukumetlerin icraatleri ile ozel saglik sigortasi onem kazandi. katki paylarinda, saglik yatirimlarinda hep gerileme oldu, ozel sigortaya yonlendirme yapildi. ayrica, ek vergiler, belli yasin uzerinde ozel sigorta yapilmamissa, yaptirdiginiz yildan itibaren (geciktiginiz her yil icin) ek ucret binmesi gibi yurttaslari zorlayan, baskilayan ek icatlar cikardilar.
  en yaygin ozel saglik sigortasi saglayicilari medibank, bupa ve hcf’dir. bu sigortalar, odeyeceginiz ucrete, sececeginiz kapsama gore ozel hastanelerde, muayenehanelerde (kapsama alani icindeki yerlerde bittabii) ucretleri karsilar.
  
  5. is guc vize durumlari
  avustralya nufusunun 2029’da 30 milyona ulasmasi bekleniyor. bu, koca kita icin cok yuksek bir yogunluk degil elbette ama, uzun yillar dogru duzgun yatirim almayan altyapi, konut stogu, yollar, internet, cevre gozonune alindiginda epey baski yaratiyor.
  bu cercevede, cogunlugu oy deposu buyuk kentlere odaklanacak bicimde (avustralya nufusunun -yani oy verenlerin- yuzde doksani bir avuc kentsel bolgede, bu devasa yuz olcumunun yuzde kirk nufusu ise yalnizca iki buyuk kentte toplanmis, bundan oturu de dunyada nufus yogunlugu en az ucuncu ulke burasi) onumuzdeki on yilda yuz milyar aud civari altyapi yatirimlarina ayrilmasi bekleniyor.
  
  ustte sayilan vaziyetin avustralya’daki is olanaklarini canlandirmasi umuluyor. ki, siz yukaridaki satirlari okurken her elli alti saniyede bir avustralya’ya yeni bir gocmen ayak basiyordu.
  avustralya’da iktidarda bulunan liberal-muhafazakar hukumet, son donemde (alisik oldugumuz uzere) irkci damarlari kasiyarak, gocmenlik karsiti propagandalara, soylemlere de gaz vermisti. bu yolda, gocmenlik sartlari, vizeleri, kosullari zorlasmis, bazi onemli vizeler (ornegi gecici calisma izni vizesi, 457) tamamen kaldirilmisti.
  son tasarilara gore, iptal edilen vizelerin yerine kosullari agirlasmis yoresel (nitelikli gocmenlik) vizeler one cikiyor. 2019 kasim ortasindan baslayarak, yoresel nitelikli is (491) ve yoresel isveren sponsorlu nitelikli gocmen (494) vizeleri yururluge girecek.
  bu iki vize turu yillik 23,000 kisiye gocmenlik olanagi saglayacak, ve eski 489 ile 187 vizelerinin yerini dolduracak. bu vizeleri alanlar, kalici oturuma hak kazanincaya kadar belirli yoresel bolgelerde kalmak ve calismak durumunda olacak. obur belli basli kosullar:
  * yas siniri kirk bes,
  * vize suresi bes yil,
  *uc yil yoresel bolgelerde yasayip calistiktan sonra kalici oturuma hak kazanabilecek (bir yoreden baska yoreye tasinma izni var),
  * yoresel bolgeler kabaca sidney, brisbane, gold coast, melbourne, perth anakentleri disinda hemen her yer,
  *kalici oturuma basvurmadan once yillik 53,900 aud asgari gelir sarti var,
  daha ayrintili bilgi icin: https://www.sbs.com.au/…ited-new-regional-work-visa
  
  kaynakca:
  ana hatlariyla https://www.consultanz.com.au/…ction-professionals/ baglantisindan cevrilmis, uyarlanmis, genisletilmistir.
  bazi bolumlerde sbs’den, wikipedia’dan, mahalleden arkadaslardan yararlanilmistir.