ana türkçe

• ilk yazılı metinlerimizin bulunduğu köktürk türkçesi döneminden bir önceki türkçe dönemidir. bu dönemde ilk türkçede bir arada bulunan ana bulgarca(çuvaşca) ve ana türkçe birbirinden ayrı durumdadır. ana türkçe döneminden sonra da yakut türkçesi, yeni bir lehçe olarak eski türkçenin paralelinde ilerlemesini sürdürecektir.
  
  şu an ki imkanlarla ana türkçe dönemine ait yazılı bir metin bulunmamıştır fakat köktürk bengü taşlarında kullanılan sanatlı ve işlenmiş dil bizlere türkçeye ait yazılı örneklerin bu taşlardan daha da önceye gittiğine dair ciddi ipuçları vermektedir.
  
  türkiye'de dilbilimin en önde gelen bilim adamlarından biri olan ve anlambilimin de kurucusu sayılan doğan aksan, "göktürk anıtlarındaki söz sanatları - güçlü anlatım yolları". güçlü anlatım yolları olarak "aktarma, soyutlama, çok anlamlılık, frazeolojik yapılar, karşıt anlamlı öğeler, ikilemeler, aliterasyonlar ve anaforlar"a ait örnekler verir ve sonuç olarak şunları belirtir:
  "bir ulusa, gelecek kuşaklara seslenen bu yazıtlarda gerek soyutlama gücü ve kavramlardaki zenginlik, gerek, çok uzun bir sürede oluşan anlam olaylarının sonuçlanmış biçimlerinin görülmesi, gerekse etkileyici, güçlü bir anlatım sağlayan söz sanatlara başvurulmuş olması bizde, gelişmiş, çok eskilere uzanan bir yazı dilinin ürünleri karşısında olduğumuz kanısını pekiştirmektedir."
  
  aynı şekilde türkolojinin babası sayılan muharrem ergin de konuyla ilgili şu ifadeleri kullanmıştır:
  
  "türk yazı dilinin ele geçen ilk örnekleri orhun abidelerinin metinleridir. fakat bu metinler şüphesiz ki türk yazı dilinin ilk örnekleri değildir. çünkü orhun abidelerindeki dil yeni teşekkül etmiş bir yazı dili olarak değil, çok işlenmiş bir yazı dili olarak karşımıza çıkmaktadır. bu bakımdan, türk yazı dilinin başlangıcını ele geçen bu ilk metinlerden çok daha öncelere çıkarmak gerekir. türk yazı dilinin sekizinci asırdan sonraki gelişmesi ile mukayese edilerek bir tahmin yürütülürse, orhun abidelerindeki yazı dili de hiç değilse birkaç asırlık bir gelişme mevcut olduğuna kolaylıkla hükmolunabilir. buna göre türk yazı dilinin başlangıcını miladın ilk asırlarına, hiç olmazsa orhun abidelerinden birkaç asır önceye çıkarmak doğru olur. fakat orhun kitabelerinden daha eski bir metin ele geçmediği için bu yazı dilini ancak sekizinci asırdan itibaren takip edebilmekteyiz"
  
  orhun yazıtlarını, doğrudan doğruya "edebiyat anıtları" olarak değerlendiren tofik melikli de şunları söyler:
  
  "eski türk yazıtları, kuşkusuz, edebiyat örnekleridir. yazıtlarda kullanılan üslup, sanatsal ve stilistik öğeler, tekrarlar ve cümle içi aliterasyon, metaforik deyiş, karşımızda bir edebi eserin olduğuna işaret etmektedir. fakat bu eserin türü, janrı alışılmış edebi türlere benzememektedir. eski türkler yazıtın içeriğine, şekline uygun ve yalnız onlara özgü bir tür, janr meydana getirmişlerdir. eski türkler edebi fikri ve düşünceyi en güzel şekilde ifade etmek için mükemmel bir edebi strüktür, edebi kompozisyon kullanmışlardır"
  
  "... metin çok sağlam bir anlatım şekline sahiptir. mantığa, belli anlatım biçimine, şekline, tahayyül gücüne dayanan bu eserin janrını "epitafik hikaye" olarak tanımlayabiliriz ve bu tür metinleri eski türk hikaye janrı çerçevesinde inceleyebiliriz. böyle çalışmalar türk düz yazı geleneğinin çok eskilere dayandığını açıkça göstermektedir"
  
  orhun abideleriyle ilgili çok önemli çalışmalara imza atan ve türkolojinin yaşayan en büyük bilim adamlarından biri olan ahmet bican ercilasun, metinlerin edebi değerlendirmesini yaptıktan sonra şu veciz ifadeleri kullanır:
  
  "sonuç olarak köl tigin ve bilge kağan metinleri; giriş, gelişme, sonuç bölümleri, düz bir çizgide giderken bazen birden gerginleşen inişli çıkışlı kompozisyonuyla; musikili ses yapısı ve renkli söz yapısı ile mükemmel edebi eserlerdir. bu mükemmellikteki eserlerin, bir dilin ilk yazılı metinler olması mümkün değildir."
  
  sonuç olarak, diyebiliriz ki ana türkçe dönemine ait metinler çok yüksek bir ihtimalle vardır ancak henüz keşfedilmemiştir. yeryüzünde en eski yazılı metinleri bin yıl öncesine giden sadece birkaç adet yaşayan dil bulunmaktadır. türkçe bunlardan biridir. ana türkçe dönemine ait bir türkçe metin keşfedildiği takdirde ise türkçenin yazılı geçmişi iki bin yılın üzerine çıkacaktır.