fels

• özel bir kayaç dokusu için kullanılan bir terimdir. masif-yoğun bir görünümü yansıtır.
  
  örneğin : kuvars-albit-fels. , kalksilikat - fels gibi.
• alm. kaya
• pul, bakır para. (bkz: fülüs)
• balık pulu.
• latince kökenli olan "follis" kelimesi, iş bu entry'nin konusunu oluşturan arapçalaşmış hali olan "fels" şeklinde kullanılır ve "akçe, para, mangır" anlamına gelir. bu kelimenin çoğulu "fülûs" olup, bakır ve bronz sikkelerin tümünü ifade eder. halk arasında bakır sikkellere "fülûs-i ahmer" adı verilir.
  
  bizans para sisteminde, bakır sikkeler için kullanılan "follis" kelimesi, imparator ı. anastasius'un (491-518) "sikke nizamnâmesi"nde yer almıştır. ilk dönemlerde bizans follisleri 30 gram ağırlığındaydı, ancak zamanla enflasyonla birlikte ağırlıkları azalmıştır. müslümanların suriye'yi fethi sırasında, bizans bakır sikkeleri 6 gram kadar hafiflemiş ve vıı. yüzyıldan itibaren kullanılamaz hale gelmiştir. müslüman araplar fetihten sonra bu bakır sikkeleri kullanmamış, ancak bizans bölgesindeki para sistemini benimsemişlerdir. emeviler döneminde ve abbasiler'in erken döneminde bizans modeline uygun bakır sikkeler basılmıştır. islam'ın ilk bakır sikkesi (fels), 638 yılında dımaşk'ta basılmıştır. hz. ömer, dımaşk'ta basılan felslere "câyiz," humus'ta basılanlara "tayyib" adını vermiş ve miktarın tam olduğunu belirtmek için "vâfî" kelimesini ekletmiştir.
  
  abdülmelik bin mervan, bakır para sistemi için bir reform gerçekleştirmeden önce, bakır sikkeler genellikle bizans veya bazen sâsânî tarzında basılmıştır. abdülmelik'in reformu, gümüş ve altın sikkelerin yanı sıra bakır sikkeleri de kapsamıştır. ilk kesilen bakır sikke, 706 tarihli olarak kayıtlara geçmiştir. felslerin ağırlıkları, boyutları ve yazıları değişkendi ve coğrafyaya göre farklılık gösterebilirdi.
  
  bizans'ta merkezi otoritenin kontrol ettiği bir bakır para sistemi varken, islam devletlerinde bakır paranın üretimi arttırılarak merkezi etki azaltılmıştır. abbasiler döneminde darphane sayısı artarak 83'e çıkmıştır. felsler, altın ve gümüş sikkelerin aksine değerli bir sikke olarak kabul edilmemiş ve genellikle kısmi ödeme veya kesirleri tamamlamak için kullanılmıştır. fels darbı, hükümdarlık hukukuna dahil edilmediği için yerel yetkililer bu konuda serbestti ve farklı ağırlıklarda ve boyutlarda felsler basılmıştır.
  
  dokuzuncu yüzyılın ilk yarısında bakır sikke basımı kesintiye uğramıştır. iran'da son bakır sikkelerin 825 yılında basıldığı tespit edilmiştir. bakır sikkeler, dokuzuncu yüzyılın sonlarından ve onuncu yüzyıl boyunca buhara ve semerkant darphanelerinde basılmıştır. bakır sikkeler, on üçüncü yüzyıldan itibaren yeniden yaygınlaşmıştır.
  
  makrizi'ye göre, mısır'da felsler, 1228 yılına kadar küçük işlemlerde kullanılmış, ardından resmi para olarak kabul edilmiştir. eyyubi hükümdarı el-melikü'l-kâmil (1218-1238), felslerin kahire ve fustat'ta basılmasını emrettiğinde bakır sikkelerin kullanımı biraz daha yaygınlaşmıştır. ancak felslerin ucuz metalden olması ve kalpazanların müdahalesi nedeniyle değeri düşmüş ve devlet başlangıçta bu sikkeleri vergi olarak kabul ettiği halde sonradan reddetti. 1233'de düşük değerdeki felsler para krizine neden oldu ve el-melikü'l-kâmil bu sikkelerin tedavülden kaldırılmasını emretti. 1237-1238'de tamamen terk edilen felslerin yeniden basılması da bir başka para krizine yol açtı. bundan sonra mısır'da bakır sikke basımı devam etti.
  
  mevcut örneklerden anlaşılacağı üzere, iran'da on dördüncü yüzyılda birçok bakır sikkenin dolaşımda olduğu bilinmektedir. bu dönemde bakır sikkelerin üzerinde hükümdarların adları nadiren geçmektedir. daha çok çiçek resimleri, geometrik desenler ve dini ibareler bulunmaktadır. on beşinci ve on altıncı yüzyıllarda, doğu horasan ve maveraünnehir bölgelerinde bakır sikkelerin kullanımı gümüş sikkeleri geride bırakacak kadar artmıştır. osmanlılar'da bakır sikkenin orhan gazi tarafından basıldığı kaydedilirken, bazı kaynaklar bunun birinci murat'a ait olduğunu belirtmektedir.
  
  on sekizinci ve on dokuzuncu yüzyıllarda iran'daki yerel hükümetler fels kullanmıştır. günümüzde ırak ve ürdün'de küçük paralar "fils" olarak adlandırılırken, mısır ve fas gibi bölgelerde genellikle "fülûs" terimi kullanılır.
  
  kaynak: ibrahim artuk, "fels", türkiye diyanet vakfı islâm ansiklopedisi, c 12, istanbul 1995, sayfa 309-311.
  
  emevilere ait fels