• elektrik idaresi, su idaresi gibi kamu hizmeti gören kuruluşlarla aboneler arasında ya da daha güçlü olan bir taraf ile mesela bankalarla akdedilen sözleşmelerde bulunan standart hükümlerdir. bunlar genelde güçlü tarafın sorumluluğunu sınırlayıp ve güçsüz durumdaki tarafa yükümlülükler getirip sorumluluğunu artırır. bu tür sözleşmeler üzerinde müzakere şansınız bile yoktur.
  • türk borçlar kanunu yasa tasarısının 20-25.maddeleri arasında, 6 madde ile düzenlenen ve her türlü sözleşme için geçerli olacağı söylenen, hukuksal kurum.
  • tüketicisinin korunması hakkındaki kanun md 6 der ki; sözleşme bir tarafça hazırlanmış ve karşı tarafa dayatılmışsa, karşı tarafın hükümleri müzakere etme imkanı yoksa, burada sözleşmedeki şartlar haksız şartlardır. ve bu haksız şartlar tüketiciyi bağlamaz.

    borçlar kanunu tasarısı md. 6'da da buna benzer bir ifade belirtilmiş. ancak tasarıda daha geniş bir ifadede yer bulmuştur.

    yani şunu demek istiyorlar; bir sözleşme yapıyorsunuz, karşı taraf hazırlamış ve size illa da bunu imzalayacaksın, yoksa sözleşme kurulamaz, diyor. bankada hesap açmak isterken, size dayatılan o sayfalarca sözleşme budur işte. ve bunlar genelde tarafların müzakeresinden yoksundur.

    genel işlem şartlarının denetimi 3 aşamada yapılır;
    1) yürürlük denetimi, buna göre tarafların genel işlem şartlarında anlaşıp, anlaşmadığı; genel işlem şartlarının sözleşmeye dahil olup olmadığı incelenir.
    2) yorum denetimi, yorum her daim düzenleyen aleyhine, tüketici lehine yapılır.
    3) içerik denetimi; bu da ikiye ayrılır;
    3.a) ön idari denetim, yani önceden idarenin bir denetim yapıp, eksikliklere müdahale etmesi,
    3.b) yargısal denetim. yargısal denetim de iki ayrı şekilde yapılır. bunlardan birincisi karşı tarafta bir tüketicinin olmasına göre, ikincisi de karşı tarafta bir tüketicinin olmamasına göre denetimin yapılmasıdır.
  • 6098 sayılı türk borçlar kanununda 20 ila 25 inci maddeler altında şu şekilde düzenlenen müessese:

    "e. genel işlem koşulları
    i. genel olarak

    madde 20- genel işlem koşulları, bir sözleşme yapılırken düzenleyenin, ileride çok sayıdaki benzer sözleşmede kullanmak amacıyla, önceden, tek başına hazırlayarak karşı tarafa sunduğu sözleşme hükümleridir. bu koşulların, sözleşme metninde veya ekinde yer alması, kapsamı, yazı türü ve şekli, nitelendirmede önem taşımaz.

    aynı amaçla düzenlenen sözleşmelerin metinlerinin özdeş olmaması, bu sözleşmelerin içerdiği hükümlerin, genel işlem koşulu sayılmasını engellemez.

    genel işlem koşulları içeren sözleşmeye veya ayrı bir sözleşmeye konulan bu koşulların her birinin tartışılarak kabul edildiğine ilişkin kayıtlar, tek başına, onları genel işlem koşulu olmaktan çıkarmaz.

    genel işlem koşullarıyla ilgili hükümler, sundukları hizmetleri kanun veya yetkili makamlar tarafından verilen izinle yürütmekte olan kişi ve kuruluşların hazırladıkları sözleşmelere de, niteliklerine bakılmaksızın uygulanır.
    ii. kapsamı
    1. yazılmamış sayılma

    madde 21- karşı tarafın menfaatine aykırı genel işlem koşullarının sözleşmenin kapsamına girmesi, sözleşmenin yapılması sırasında düzenleyenin karşı tarafa, bu koşulların varlığı hakkında açıkça bilgi verip, bunların içeriğini öğrenme imkânı sağlamasına ve karşı tarafın da bu koşulları kabul etmesine bağlıdır. aksi takdirde, genel işlem koşulları yazılmamış sayılır.

    sözleşmenin niteliğine ve işin özelliğine yabancı olan genel işlem koşulları da yazılmamış sayılır.
    2. yazılmamış sayılmanın sözleşmeye etkisi

    madde 22- sözleşmenin yazılmamış sayılan genel işlem koşulları dışındaki hükümleri geçerliliğini korur. bu durumda düzenleyen, yazılmamış sayılan koşullar olmasaydı diğer hükümlerle sözleşmeyi yapmayacak olduğunu ileri süremez.
    iii. yorumlanması

    madde 23- genel işlem koşullarında yer alan bir hüküm, açık ve anlaşılır değilse veya birden çok anlama geliyorsa, düzenleyenin aleyhine ve karşı tarafın lehine yorumlanır.
    iv. değiştirme yasağı

    madde 24- genel işlem koşullarının bulunduğu bir sözleşmede veya ayrı bir sözleşmede yer alan ve düzenleyene tek yanlı olarak karşı taraf aleyhine genel işlem koşulları içeren sözleşmenin bir hükmünü değiştirme ya da yeni düzenleme getirme yetkisi veren kayıtlar yazılmamış sayılır.
    v. içerik denetimi

    madde 25- genel işlem koşullarına, dürüstlük kurallarına aykırı olarak, karşı tarafın aleyhine veya onun durumunu ağırlaştırıcı nitelikte hükümler konulamaz."
  • ilgili hükümler uyarınca bankaların müşterilerine imzalattığı genel kredi sözleşmeleri, genel hesap sözleşmeleri gibi birçok sözleşmede bulunan hükümlerin, mahkemelerce yazılmamış sayılmasına karar verilmesi işten bile değildir.
  • yeni borçlar kanununda düzenlenen hali ile bankaların korkulu rüyalar görmesine yol açan hukuki müessese.
  • genel işlem şartlarının denetlenmesine ilişkin özel kanun yapmak suretiyle ilk olarak alman hukukunun eğildiği; yeni borçlar kanunu'nda da almanya'daki kanunun hükümlerinin başarısız şekilde alıntılandığı ve üzerinde çokça kalem oynatılan standart ve yeknesak sözleşme hükümlerinin genel adı.
  • bir taraf tarafından, ileride yapılacak benzer sözleşmelerde kullanılmak üzere hazırlanan ve karşı tarafın onayına sunulan sözleşme hükümleri. bir tarafın hazırlaması, diğer tarafın sadece katılması nedeniyle bu koşulların yer aldığı sözleşme, iltihâki, yani katılmalı bir sözleşmedir. eski borçlar kanunu'nda yer almayan, yeni kanunla hayatımıza girmiş bulunan bir konudur.

    aynı tanım borçlar kanunu'nda da verilmektedir. madde 20:

    genel işlem koşulları, bir sözleşme yapılırken düzenleyenin, ileride çok sayıdaki benzer sözleşmede kullanmak amacıyla, önceden, tek başına hazırlayarak karşı tarafa sunduğu sözleşme hükümleridir. bu koşulların, sözleşme metninde veya ekinde yer alması, kapsamı, yazı türü ve şekli, nitelendirmede önem taşımaz.

    aynı amaçla düzenlenen sözleşmelerin metinlerinin özdeş olmaması, bu sözleşmelerin içerdiği hükümlerin, genel işlem koşulu sayılmasını engellemez.

    genel işlem koşulları içeren sözleşmeye veya ayrı bir sözleşmeye konulan bu koşulların her birinin tartışılarak kabul edildiğine ilişkin kayıtlar, tek başına, onları genel işlem koşulu olmaktan çıkarmaz.

    genel işlem koşullarıyla ilgili hükümler, sundukları hizmetleri kanun veya yetkili makamlar tarafından verilen izinle yürütmekte olan kişi ve kuruluşların hazırladıkları sözleşmelere de, niteliklerine bakılmaksızın uygulanır.

    genel işlem şartlarına örnek olarak, bankadan kredi çekerken imzaladığımız sözleşmeleri örnek verebiliriz. bu sözleşmeyi bizzat banka hazırlar ve müşterilerle sözleşme yapılacağı zaman onların onayına sunar. bu sözleşmelere daha bir çok örnek verilebilir. iş akitleri, sigorta sözleşmeleri vesaire...

    genel işlem şartlarının hukuk alanındaki en önemli hükmü, yazılmamış sayılma hükmüdür. o da şöyledir (madde 21). bu sözleşmede, sözleşmeyi onaylayacak tarafın aleyhine olan bir koşul varsa, bu koşul hakkında sözleşmeci tarafa açıkça bilgi verilmesi gerekir. örneğin, sözleşmeden dönmesini yasaklayan ya da ağır şartlara bağlayan bir hüküm varsa sözleşmeci tarafın bunu bilmesi gerekir. aynı şekilde, mesela bir satış sözleşmesinde, satılan ürünün iadesini yasaklayan bir hüküm varsa, karşı tarafın bunu da bilmesi, sözleşmeyi, bu hükme rağmen kabul etmesi gerekir. bu hükümler bilinmeden sözleşme imzalanır ve sözleşmeci taraf bu hüküm nedeniyle mağdur olursa, bu hükümler yazılmamış sayılır. yani mağduriyet giderilir.

    bir başka yazılmamış sayılma durumu ise şudur (madde 24): sözleşmeyi hazırlayan tarafa, karşı taraf aleyhine sözleşmede değişiklik yapma ve ya yeni hüküm ekleme gibi yetkiler veren kayıtlar da yazılmamış sayılır. yani sözleşme yapıldıktan sonra, sözleşmeci tarafın aleyhine olacak hükümler ihdas edilemeyecek, edilemeyeceği gibi karşı tarafın buna rıza göstermesi de geçersiz sayılacaktır. bunun önüne geçmenin yolu ise, mevcut sözleşmenin feshedilip yerine başka bir sözleşmenin kurulmasıdır.

    bu sözleşmelerin yorumlanması, yani açık olmayan noktalarının açıklanması ise şöyle olur (madde 23): bu hükümler sözleşmeci tarafın lehine yorumlanır. yani bankayla yaptığımız kredi sözleşmesinde anlaşılmayan bir hüküm varsa, bu yorumlanırken bankanın aleyhine, bizim ise lehimize bir yorum yapılacaktır. bu hükümle, kanun koyucu sözleşmeci tarafı genel işlem koşullarını hazırlayan tarafa karşı koruma amacı gütmektedir.

    son olarak bir de 25. madde hükmünden bahsedelim. buna göre, sözleşmeye dürüstlük kurallarına aykırı olarak, karşı tarafın aleyhine ve ya onun durumunu ağırlaştıracak hükümler konamaz. bu da şu demektir: bile bile zor durumda olan birinin durumunu daha da zorlaştıracak hükümler koyamazsın. mesela bir gelir kaynağı varsa, bu kaynaktan faydalanmasını engelleyecek hükümler koyamazsın. burada da gene karşı tarafın korunması söz konusudur.

    bu hükümler genel hükümler olmakla birlikte, bu nitelikteki bütün sözleşmelere uygulanması gereken hükümlerdir. borçlar kanunu'ndaki pek çok hüküm, kural olarak yedek niteliktedir, yani özel kanunlarda düzenleme yoksa, ya da buraya yollama yapıyorsa bu kanuna bakılabilir. fakat bu kurallar ise emredici niteliktedir. yani aksi kararlaştırılamaz.

    edit: koşulların niteliği ile ilgili bir hata yapmışım. haklı düzeltme için a kingslayer isimli yazara teşekkürler.
  • ing. adhesion contract

    (bkz: contra proferentem)
  • öyle bir şeydir ki bu şartlar,alışılagelmiş sözleşme mantığını alt üst eder.tbk 1'in açık hükmüdür"sözleşme,karşılıklı ve birbirine uygun irade beyanıyla kurulur."
    yukarıdaki hüküm bizim kurucu unsurumuz,yani bunlar olmazsa yokluk yaptırımı meydana gelir ve hukuki işlem zaten olmamıştır.daha güzel tabirle biz aslında buraya çıktık da sonradan çıkmadıktır.
    işte tbk 20-25 arasında düzenlenen genel işlem koşulları mükemmel bir istisnadır tbk'ye.
    19.yüzyılın 2.yarısının başlarında temelini bulan bu şartlara genel işlem koşulları deriz.hatta bu dönemde kendini geliştiren emprevizyon teorisi tbk 138'in de çıkış noktasıdır.
    kanuni tanımına gelirsek" bir sözleşmede düzenleyenin ileride,çok sayıda benzer sözleşmede kullanılmak amacıyla,önceden tek taraflı olarak hazırlayıp karşı tarafa sunduğu sözleşme hükümlerine genel işlem şartları denir"
    kanun koyucunun sözleşmenin hazırlanmasına katılmayan tarafı korur bir mantık kabul ettiği anlaşılır.
    özel bir madde vardır tbk 24 tek taraflı değiştirme yasağı diye geçer,özet geçersek düzenleyene tek taraflı değiştirme yetkisi veren genel işlem koşullarının bu hükmü geçersizdir,daha doğrusu yazılmamış sayılmadır.gökhan antalya'ya göre en ciddi yaptırımdır yani.
    şimdi iyi hoş kanuni tanım belli,yaptırımı yazılmamış sayılma,özel hüküm belli tek taraflı değiştirme yasağı.geriye kaldı adı geçen şartları denetleme kısmı.
    ayrıca şunu da belirtmeden geçmeyim,en az 3 sözleşmede kullanılması aranır.metinlerin,sözcüklerin birebir özdeş olmasına gerek yoktur,aynı anlama gelse,hazırlayana aynı avantajları sağlasa yeterli.
    fazla uzatmadan denetim kısmına geleyim.3 aşamalı bir denetim öngörüyor kanun.
    önceliğimiz yürürlük denetimi,aynı zamanda uygulama ve kapsam denetimi de denir literatürde.burada düzenleyenin karşı tarafa açık bilgi vermesi,sözleşmenin içeriğini öğrenme şansı tanıması gereki,ayrıca mümkünse müzakere yapılması da aranır.bu aşamada şaşırtıcı kayıt dediğimiz alakasız hükümlerin sözleşmeye konulması önemsizdir,zaten yazılmamış sayılır.
    2.denetim aşaması yorum denetimi.burada da her iki şekilde de anlaşılan bir kayıt,hüküm varsa karşı tarafın anlayacağı şekildeki hali kabul edilir.
    son denetim aşamasıysa içerik denetimidir.ölçütü mk 2'dir.sözleşmenin yapılmasından önce veya sonra gerçekleşir,yamulmuyorsam yaptırımı takdiri butlandır.
    örnek vereceksek banka,doğalgaz gibi durumlar için yapılan anlaşmalarda genel işlem koşulları mevcuttur,açık bilgi isteyin,uzlaşın,okumadan imzalamayın beyaza imza gündeme gelmesin.hakkımızı korumak dileğiyle.
hesabın var mı? giriş yap