gün ve ay adlarının kökenleri

• batı medeniyetlerinde şu an kullanılan gün ve ay isimlerinin kökenleri genelde roma ve kuzey tanrılarına dayanıyor.
  
  yabancı dilde gün adları
  
  yabancı dildeki gün adlarını sırasıyla latince, ingilizce, almanca ve fransızca örnekleyeceğim, çünkü diğer dillerde de aşağı yukarı benzer oluyor. genelde güney avrupa dillerinde köken latince, kuzey avrupa dillerinde de germen kökenli.
  
  bilmeyenler için önbilgi: latince die, ingilizce day, almanca tag gün anlamına geliyor. tanrı isimleri de roma ve kuzey mitolojiisine ait.
  
  dies solis - sunday - sonntag - dimanche: güneş tanrısı sol'a adanmış gün. kuzey mitolojisinde de sunna tanrısına karşılık geliyor. fransızca'da latince dies dominica yani günlerin kralı kökünden gelmiş.
  
  dies lunae - monday- montag - lundi: ay günü. latince lunae ay anlamına geliyor. ingilizce'ye de moon's day olarak geçmiş. almanca mani ay tanrısından geliyor.
  
  dies martis tuesday - dienstag- mardi: savaş tanrısı mars'a ithaf edilmiş gün. mars'ın kuzey mitolojisindeki karşılığı da tyr veya tiw gibi isimler almış. ingilizce tiw's day kökeninden geliyor. almanca da benzer şekilde.
  
  dies mercurii- wednesday -wutenstag - mercredi: ticaret tanrısı (bir sürü sorumluluğu var da bana en keskin özelliği bu geldi) mercurius'a adanmış gün. ingilizce ve almanca için kuzey mitolojisinden wodan yani odin geliyor.
  
  dies lovis- thursday- donnerstag- jeudi: tanrıların kralı, göklerin hakimi ıuppiter'e (jüpiter) adanmış gün. kuzey mitolojisinde ise yıldırım tanrısı thor köken olmuş. ingilizce'ye thor's day, almanca'ya da donners' tag yani yıldırım günü olarak geçmiş.
  
  dies veneris- friday -freitag- vendredi: aşk tanrısı venüs'e adanmış gün. kuzey mitolojisindeki karşılığı frige (freya) oluyor. ingilizce kökü frige's day.
  
  dies saturni- saturday -samstag- samedi: zaman tanrısı satürn'e adanmış gün. ingilizce ve almancaya roma mitolojisinden aynen gelen tek tanrı ve tek gün. tahmin edilebileceği üzere ingilizce kökü saturn's day.
  
  yabancı dilde ay adları
  
  bu kısımda sadece ingilizce ve latince örnekler üzerinden gideceğim. romalılarda yılın mart ayından başladığını belirteyim.
  
  ıanuarius - january: janus'un ayı manasında. janus başlangıçları, kapıları, geçitleri temsil eden çift yüzlü bir tanrı. yılın bitişini temsil eder.
  
  februarius - february: latince februum, yani ruhsal arınma için kullanılan nesne kelimesinden geliyor. bu ayki ayinler genelde ölümle ve ölüleri onurlandırma üzerine olduğundan arınmaya yönelik yapılırmış.
  
  martius - march: romalıların yeni yılının başlangıcı savaş ve tarım tanrısı mars'a adanmış ay. romalılar roma'nın mars'ın oğulları romulus ve romus tarafından kurulduğuna inandığından başlangıç ayı mars'a adanmış. bu ay aynı zamanda havanın savaşa ve tarıma uygun hale gelmesi de bir başka etken olabilir.
  
  aprilis - april: bu ayın kökeni açmak anlamındaki aperio, aperire, apertus fiillerinden geliyor. bu ay çiçeklerin açmaya başladığı dönem olduğundan bu tip bir isim verilmiş. aynı zamanda bu ay genel olarak tanrıçalara festivaller düzenlenirmiş.
  
  maius - may: büyüme ve bereket tanrıçası maia'ya adanmış ay. başka bir köken olarak da maiores yani olgunluk verilebilir.
  
  ıunius- june: ana tanrıça juno'ya adanmış ay. bir diğer köken olarak da juventas(junior/young) yani gençlik kelimesine dayanabilir.
  
  julius- july: eski roma takviminde bu ay beşinci ay anlamına gelen quintilis adı ile anılırmış. julien takvime geçtikten sonra julius sezar'ın anısına bu aya julius ismi verilmiş.
  
  augustus - august: yine bu ay da eski roma takviminde altıncı ay anlamına gelen sextilis adı geçermiş. ilk roma imparatoru augustus (rome dizisini izleyenler hatırlar, octavian oluyor kendisi) bu aya kendi ismini vermiş. hatta sezar'a ait olan temmuz ayının 31 gün olmasını kıskanıp, şubat ayından bir gün eksiltip ağustosa eklettirmiştir diye bir bilgi de var ama doğruluğu tartışılır.
  
  september: latince septem (yedi) kökünden yedinci ay.
  
  october: latince octo (sekiz) kökünden sekizinci ay.
  
  november: latince novem (dokuz) kökünden dokuzuncu ay.
  
  december: latince decem (on) kökünden onuncu ay.
  
  türkçe gün adları
  
  pazar: farsça bazar (ba: yemek, zar: yer) kelimesinden geliyor. pazar günü eskiden haftanın birinci günüymüş ve diğer isimleri de bu şekilde etkilemiş.
  
  pazartesi: pazar ertesi oluyor, gayet türkçe.
  
  salı: arapça sellase kelimesinden türemiş. sellase 3. gün anlamına geliyor.
  
  çarşamba: farsça çıhar(dört)-ı-şanba(gün) yani 4. gün anlamında. türkçe'deki nb uyumsuzluğundan dolayı mb olmuş.
  
  perşembe: farsça penç(beş)-şenbe(gün) yani 5. gün anlamına geliyor. yine nb-mb dönüşümü geçirmiş.
  
  cuma: arapça c'ma(cem) yani toplanma demek. cuma namazı için toplanılan gün olduğundan böyle bir isim almış.
  
  cumartesi: tahmin edilebileceği üzere bu da cuma- ertesi oluyor.
  
  haftada farsça heft yani yedi kelimesinden geliyor.
  
  türkçe ay adları
  
  ocak: oc-mak, uc-mak yani ateş tutuşturmak kökünden gelir. ocakların yakıldığı ay manasına gelir.
  
  şubat: süryanice şabat kelimesinden geliyormuş. o da tam emin olamasam da muhtemelen 11. ay manasına geliyor.
  
  mart: latince martius kelimesinden geliyor. yabancı dilde ay adları bölümünde açıklaması var.
  
  nisan: sümerce nisag kelimesine dayanır. ilk meyveler manasını taşır.
  
  mayıs: latince maius kelimesinden geliyor. yabancı dilde ay adları bölümünde açıklaması var.
  
  haziran: süryanice sıcak anlamına gelen hazıran kelimesi alınmıştır.
  
  temmuz: iki kökeni vardır. birincisi eski türkçe'de çok sıcak, cehennem manasına gelen tamu-z kelimesi, diğeri de sümerlilerin bereket tanrısı tammuz'a adanmış ay manasına gelir.
  
  ağustos: latince augustus kelimesinden geliyor. yabancı dilde ay adları bölümünde açıklaması var.
  
  eylül: süryanice üzüm anlamına gelen aylul kelimesinden gelir.
  
  ekim: türkçe ekme fiilinden ekme yapılan ay anlamında. bu isim 1945'te verilmiş. daha önce ilk teşrin, teşrin-i evvel gibi isimler kullanılıyormuş.
  
  kasım: kısımlara ayıran manasına gelir. hıdırellez gününün simetriği olan kış başlangıcı 11 kasım olduğundan böyle bir isim verilmiş. yine aynı şekilde 1945'e kadar ikinci teşrin, teşrin-i sani gibi isimler kullanılıyormuş.
  
  aralık: 1945'e kadar kanun-i evvel, ilk kanun gibi isimler kullanılmış.muhtemelen eski yıl ile yeni yıl arasında kaldığından aralık diye isimlendirilmiş.
  
  slav ülkeleri, uzakdoğu , orta asya ve orta doğu ülkelerinde başka şekillerde isimlendirmeler var, onu da üşenmeyip araştırırsam başka bir ara yazarım.
• avrupa ilkel zamanları içinde vahşet ve dehşet içinde yaşarken, türklerin osmanlıdan önceye uzanan tarihsel süreçte çağlara hükmederek üç kıtada egemen olması ve cihan devletleri kurması söz konusu iken, neden 300 yıl önceden başlayarak 1923'e birden neden her alanda geri kalmıştır sorusuna yanıt ararken, iyice bakılması ve incelenmesi gereken bir olgu.
  bunlar özetle:
  
  -aklın ve mantığın öne geçtiği, bilim, sanat ve kültür de devrim sayılacak ilerlemeler ve gelişmeler, rönesans.
  
  -skolastik din felsefesi inancını yıkarak, dinde reform yapıp her türlü din istismarına yol açan bağnazlığın, gericiliğin, yıkıcılığın önlenmesi, din ile dünya işlerinin birbirinden ayrılması, etkisinin azaltılması.