hasan reşit tankut
-
zamanının en önemli derin devlet elemanlarındandır.
1891 yılında elbistan’da doğan ve yaşamını 18 şubat 1980 tarihinde yitiren hasan reşit tankut, edebiyatçı kimliğinin yanı sıra tarihçi ve politikacı olarak da tanınmıştır.
hasan reşit tankut’un eğitimiyle ilgili ilk bilgimiz şam idadîsinde okumuş olduğu. her yıl derslerin bitmesiyle şam’dan yola çıkan tankut, gaziantep üzerinden kahramanmaraş’a gelir, oradan da ahır dağı’nın ardındaki elbistan’a gider. yaz sonu gelip de okulunun başlayacağı zaman, bu defa aynı yolu elbistan’dan başlayarak kat etmek zorunda kalır.
1913 yılında mülkiye mektebi’nden mezun olan tankut, aynı yıl sivas maiyet memurluğuna atanır. 1914 yılında patlak veren savaş tankut’un gönüllü olarak orduya katılmasına neden olur. hasan reşit tankut yedek subay olarak görev yaparken çanakkale, galiçya ve sina’da yararlılıklar göstererek madalyalar alır.
i. dünya savaşı sonrasında niksar, artova ve erbaa ilçelerinde kaymakamlık yapan tankut, kuvayı milliye saflarına katılarak kurtuluş savaşı’nda görev alır. milli mücadele sırasındaki hizmetlerinden dolayı da istiklal madalyası ile ödüllendirilir.
1926’da istanbul emniyet müdür yardımcısı, 1928’de mülkiye müfettişi olarak görev yapan tankut, aynı dönemde türk ocakları genel müfettişi olarak da çalışmıştır. hasan reşit tankut’un bir dönem ulus gazetesinin sahibi olduğu da kayıtlarda belirtilmektedir.
türk dil kurumu kurucuları arasında yer alan tankut, 1935-1950 arasında kurumda ikinci başkan, etimolojik ve lengüistik filoloji kolları başkanı ve genel sekreter olarak çalışır. ingilizce, fransızca, almanca, arapça ve bulgarcayı iyi derecede bilen tankut, bu özelliğinden dolayı yurtdışındaki bir çok toplantı ve kongreye temsilci olarak katılmıştır. 1936-1940 yılları arasında dil ve tarih-coğrafya fakültesi türk dili ve edebiyatı bölümünde öğretim görevlisi olarak görev yapar. onunla ilgili kaynaklarda, söz konusu yıllar arasında tarih bölümünde görev yaptığı yazılıdır.
tankut, 14 mayıs 1931’de muş milletvekili olarak meclise girer. beşinci dönemden sekizince döneme kadar maraş, dokuzuncu dönemde hatay ve on birinci dönemde mardin milletvekilliği yapmıştır. parlemento üyeliğini 1960 yılına kadar sürdürür. iki kız bir erkek çocuk babası olan tankut’un kızı gönül, orta doğu teknik üniversitesi şehir ve bölge planlama bölümünün kurucularından olup 27 nisan 2005’te vefat etmiştir. diğer kızı abd’de tasarımcı, oğlu ise almanya’da mühendis olarak çalışmıştır.
tankut’un başlıca yapıtları arasında güneş dil teorisi’ne göre dil tetkikleri, dil ve tarih tezlerimiz üzerine gerekli izahlar, köylerimiz dün nasıldı? bügün nasıldır? yarın nasıl olacaktır? sayılabilir.
hasan reşit tankut’un millî istihbarat teşkilatı’nın kuruluşunda da görev aldığı yolunda belgeler var. bu belgeler, mit arşivinde yer alıyor ve internet sayfasında da yayımlanıyor. tankut’un istihbarat teşkilatıyla olan ilişkisi, şükrü âli ögel’in anılarında şöyle yer alıyor:
"4. riyâset mensupları almanya'da (16 haziran - 5 temmuz 1926)
bir taraftan, teşkiltın dış istihbarat bölümü'nün kuruluş çalışmaları devam ederken, diğer taraftan hizmet verecek personelin yetişmesi amacıyla almanya'da kursa tabi tutulmaları da 1926 mart'ında kararlaştırılmış ve walther nicolai tarafından gönderilen 20 günlük kurs programı uygun görülerek yürürlüğe konulmuştur.
almanya'ya gidecek heyet içinde, o sırada boğazlar komisyonu'nda görevli olan ve harp akademisi'nde harp tarihi dersleri veren kurmay yarbay şükrü âli (ögel) bey (ilk hizmet reisi olacaktır), kurmay subay hüseyin rahmi (apak) bey, hasan reşit (tankut) bey, kemal (güçsav) bey ve hariciye vekâleti'nden yüksek dereceli bir memur bulunuyordu.
heyet, altı gün gecikme ile 16 haziran 1926 tarihinde almanya'ya gelmiş ve albay walther nicolai tarafından karşılanmıştır. burada görülen istihbarat kursları yanında, yabancıların yaşantılarından belirli kesitler öğrenilmesi ve görülmesi amacıyla, berlin, dresden, hamburg, münih, salzburg ve viyana'da geziler tertip edilmiş, o tarihte münih'de açılan "savaş propagandası sergisi" gezilmiştir.
almanya'da görülen kurslar 5 temmuz 1926 tarihinde sona ermiş ve heyet viyana'dan 7 temmuz 1926 tarihinde hareketle 10 temmuz 1926 cumartesi günü istanbul'a gelmiştir."
hasan reşit tankut da dönemin birçok aydını gibi güneş-dil teorisi üzerine çalışmalar yapmış, aynı zamanda birçok toplantıda teoriyi tanıtmış olmasına rağmen; hastalandığı son günlerde, "dil işimizde henüz bir istikrara varamadık." diyen atatürk; tanınmak gayretinde bulunan bazı kimselerin bu teoriyi çığırından çıkarmaları üzerine, güneş-dil teorisini, milletlerarası bükreş dil kongresi'nde savunan prof. dr. hasan reşit tankut'un da isteğiyle, bu teori üzerinde durmaktan artık vazgeçmiştir.
tankut, türkçe sözlük’ün yazımında da aktif görev almıştır. atatürk, terimlerin türkçeleştirilmesi işinin epeyce yol alması ve 1937-1938 ders yılına yeni terimlerle yazılmış kitaplarla girilebilmesi üzerine çağdaş bir sözlüğün hazırlanma zamanının geldiğini düşünerek dilimizdeki yabancı sözcüklerden hangilerinin kalacağını, hangilerine karşılık bulmaya çalışılacağını bir ilkeye bağlamak için eldeki sözlükleri inceletmeye başlamıştır. türkçe sözlük hazırlama çalışmaları, böylece başlamış oldu.
türkçe sözlük’ün amacı, birinci baskının ön sözünde: türkçe sözlük bugün hiçbir yabancı tesir veya özentiye düşmemek şartıyla yazılan yazılarda ve söylenen sözlerde geçen yabancı kelimelerle birlikte dilimizde kullanılmakta olan veya kullanılacağı umulan türkçe kelimeler için başvurulacak bir kaynak olmak şeklinde belirtilmiştir.
sözlüğe alınacak kelimeler çeşitli kaynaklardan derlenmiş, çeşitli eserler taranmıştır. derlenen ve taranan kelimeler, genel dil kelimeleri ve terimler olmak üzere ikiye ayrılmış, terimler uzmanlarca incelenmiş, genel dil kelimeleri ise yazarlarla dil ve edebiyat öğretmenlerinden oluşan kurullarca ele alınmıştır. bu amaç ve yöntem doğrultusunda sözlük çalışmaları 1939 yılında başlamıştır. hasan reşit tankut, sözlüğün genel bir plânını hazırlamış, ali canip yöntem de sözlüğü hazırlama görevini üstlenmiştir. ali canip yöntem’in rahatsızlanması üzerine sözlük hazırlama işi mehmet ali ağakay’a verilmiştir. türkçe sözlük’ün 15.000 civarında kelimeyi içeren birinci baskısı 1945 yılında yayımlanmıştır.
(bkz: dtcf'de türkoloji'nin öyküsü) -
1980 yılında vefat etmiştir. yöneticilik ve milletvekilliği yapmış, dil davası çalışmalarına büyük katkılar olmuştur.
-
erken cumhuriyet döneminin büyük münevverlerinden yalnızca biridir. anadolu'daki gayri-türkî kavim ve zümrelerin türklüğe temsil edilmesi yolunda gayretlerinden çokça istifade edilmiştir.
-
sadece ırkçı değil aynı zamanda mezhepçidir de.
tanıl bora : 1930'lardan 1950'lere resmi milliyetçiliğin dersim'e bakışı : asimilasyonizmin kırılganlığı. -
-
güneş dil teorisine göre toponomik analiz tecrübesi yazı dizisinin müellifidir.
ekşi sözlük kullanıcılarıyla mesajlaşmak ve yazdıkları entry'leri
takip etmek için giriş yapmalısın.
hesabın var mı? giriş yap