havacılık terminolojisi

• havacılıktan bin yıllar önce var olmuş olan denizcilikten, havacılığın hem terminolojisi hem de bilumum raconu etkilenmiştir.
  
  - iskele- sancak: ingilizce karşılıkları port-starboard olan bu terimler, aynı biçimde havacılığa da geçmiştir. denizcilikte olduğu gibi uçaklarda da sol kısım, yani iskele ^* kırmızı, sağ taraf, yani sancak ^* yeşildir. kaçınma manevraları da denizcilikle aynı mantıktadır. iki uçak karşı karşıya geldiğinde tıpkı gemiler gibi bu ışıklar sayesinde anlar karşısındaki uçağın yönünü. elbette günümüzde imc şartlarda bu konular önemini kaybetse de vfr ve hatta vmc koşullarda, ayrıca visual confirmation istenen imc şartlarda ışıklar halen kılavuzluk eder.
  
  - havacılıkta da denizcilikte de board ^* tabiri kullanılır. "welcome on board" tabiri iki tarafta da aynıdır.
  
  - denizcilikte de havacılıkta da deniz mili kullanılır.
  
  - kollarında sırmaları olan üniformalar gemi kaptanında da uçak kaptanında da benzerdir.
  
  - denizcilikte yüz yıllar içinde oluşan birbirine yardım etme, düşman da olsa diğer gemiye sahip çıkma raconu havacılıkta da devam eder. hiç mecburiyeti olmamasına karşın pilotlar da rotasındaki türbülanstan, hava muhalefetinden, bilumum kötü şarttan diğer pilotları haberdar eder, karşılıklı geçerken ışıklarını açarak hem farkındalık uyarır hem de selam verir.
• havacıların aşina olduğu terimlerdir.
  
  a
  
  a/a air to air / havadan havaya
  aac army air corps / havadan indirme birlikleri
  aae above aerodrom elevation / havalanı üzerinde yukseklik
  aai angle of attack indicator / hücüm açısı göstergesi
  aaib air accidents investigation board / uçuş kazaları araştırma birimi
  aal above aerodrom level / havaalanı seviyesinden yükseklik
  aam air-to-air missile / havadan havaya füze
  aar air-to-air refuelling / havada yakıt ikmali
  aath automatic approach to hover / helikopter için havada asılı durmaya otomatik yaklaşma.
  abn aerodrom beacon / havaalanı işaret ışığı
  a/c aircraft / uçak
  ac altocumulus bulutları
  acas airborne collision avoidance system / havada iken çarpışmayı önleyici sistem
  acc area control centre / (hava sahası) bölge kontrol merkezi
  acms aircraft condition monitorig system / uçak durumunu kontrol ve muyane sistemi.
  acr aerodrom control radar / havaalanı kontrol radarı
  acz aerodrom control zone / havaalanı kontrol bölgesi
  ad airworthiness directive / uçuşa elverişlilik direktifi (uçaklar için) yetkili mercilerce setifikasyonundan sonra o tipe ait uçakların herhangi birinde meydana gelen bir arızanın diğer tüm uçaklarda da giderilmesi için tanınan süre ve yöntemleri içerir
  adf automatic direction finder / otomatik yön bulucu radyo alıcısı bulunan mıknatıslı aygıt non directional radio verici istasyonuna doğru yönelerek istikamet beliritir
  adi attitude director indicator / hal durum göstergesi uçakta pitch (yunuslama) ve roll (yuvarlanma) durumunu gösteren bir çeşit suni ufuk
  adiz air defense identification zone / hava sahası tanımlama ve güvenlik bölgesi her ülkenin kendi sınırları boyunca yukselen hava sahası içine giren her uçağın güvenlik gerekçesi ile kimliğinin belirlenmesidir
  adr accident data recorder / kaza verileri kaydedecisi
  ads automotic dependence surveillance / uçaklarda bulunun gps gibi cihazlar yardımı ile personel mudahalesi olmadan hava trafik kontrolüne durum bilgisi aktarılması
  aew airborne early warnig / havadan erken uyarı sistemi
  afb air force base / hava kuvvetleri üssü
  afcs automatic flight control system / otomatik uçuş kontrol sistemi bir tür gelişmiş otopilot
  afi assistant flying instructor / yardımcı uçuş öğretmeni
  afis aerodrom flight information sistem / havaalanı uçuş bilgilendirme sistemi
  agate advanced general aviation transport experiment / nasa tarafından yürütülen genel havacılığı geliştirme ve yenilik çalışmaları
  afrp aramid fibre reinforced plastik / aramid iplikli güçlendirilmiş plastik
  afs aerodrom fire service / havalanı itfaiyesi
  aftn aeronautical fixed telekominications network / yerde konuşlandırılmış uçuş planı meteoroloji bilgilerini yayınlayan iletişim havacılık iletişim ağı
  ag air to ground / havadan yere
  agl above ground level / yer seviyesinden yükseklik
  ah artificial horizon / suni ufuk
  ahrs attitude-heading referance system / gayro ve acclelerometerden aldığı verilerle istikamet ve durum bilgisi veren cihaz
  ai attitude indicator / durum göstergesi
  aiaa area of intense aerial activity / yoğun hava aktivitesi olan hava sahası (askeri)
  aic aeronautical information circular / caa tarafından yayınlanan havacılık geniş kapsamlı bülteni
  aip aeronautical information publication / her ülkenin kendi sivil havacılık kurumunca basılan havacılık esasları (mevzuatı)
  aiz aerodrom information zone / havalanı bilgilendirme bölgesi
  alcm air lounched cruise missile / havadan atılan cruise füzesi
  alerfa alert phase of search and rescue / arama kurtarma çalısmasının alarm bölümü.
  als aerodrom lighting system / havalanı aydınlatma ışıkları.
  
  b
  
  bbj boeing bussines jet / boeing in özel iş jeti 737 bazlı
  bbw brake by wire pilot / frenleme emrinin tekerleklere hidrolik veya mekanik olarak değilde elektrik kablosu ile iletilmesidir
  bcn beacon / işaret verici
  bcp break cloud procedure / buluttan çıkış prosedürü
  bcpl basic commercial pilot licence / temel ticari pilot liansı
  bfl balanced field lenght / bir uçağın v1 hızında motor arızasına maruz kalsa da 50 ft kadar tırmanabileceği yeterlikte pist uzunluğudur
  bfo beat frequancy ossilator / uçaklarda kullanılan otomatik yön bulucularda gidilecek beaconu belirlemeye yarayan sesli düzenek.
  bkn broken cloud / 5 ten 7 oktaya kadar olan bulut kalınlığı
  bow basic operating weight / temel işletme ağırlığı ekipmanlar yakıtı ve pilotu dahil yüksüz olarak.
  brg bearing / yöneliş bir uçağın yatay (ufki) doğrultusu pusula derecesi le ifade edilir.
  b-rnav basic area navigation system / bir uçağın gps vor dme olmadan uçuşun %95 inde artı eksi 5 nm den daha fazla rotadan sapmadan seyrini tamamlayacak şekilde ekipmana sahip olmasıdır.
  brs ballistic recovery system / hafif uçaklarda hasar sonucu veya kontrol kaybında güvenli inişe imkan veren roket sistemi.
  
  c
  
  caa civil aviation authority / civil havacılık idaresi
  cas calibrated air speed / düzeltilmiş hava sürati.
  cat clear air turbulance / açık hava türbulansı
  cavok ceiling and visibility ok / görüş uzaklığı ve tavan net en az 5 km görüş alanı en az 5000 feet bulutsuz yağışsız sis fırtına vesaire olmayan açık hava.
  cavu ceiling and visibility unlimited / görüş uzaklığı ve tavan sınırsız. en az 10 km görüş uzaklığına sahip gökyüzü de tamamen bulutsuz olması gerekmektedir.
  cca clamped closed aerodrom /hava trafiğine kapalı havaalanı
  cd coefficient of drag / sürtünme katsayısı
  cdu control display unit / kontrol göstergeleri tablosu
  cfd computation fluid / dinamik akışkan dinamiğinin hesaplanması
  cfi chief flying instructor / sorumlu uçuş öğretmeni
  cfit controled flight into terrain / yere doğru kontrollü uçuş
  cfrp carbon fibre reinforced / plastik karbonfiberle güçlendirimiş plastik
  cg centre of gravity / yerçekimi ağırlık merkezi her uçağın cg si ağırlık merkezi farklıdır bu sınırları aşacak şekilde uçağın yüklenmesi durumunda kontrol etmek zorlaşır ve tehlikeye girer.
  ch compass heading / pusula istikameti
  ckd complitely knocked down / tamamen sökülmüş bir uçağın başka bir bir yerde monte edilecek şekilde iyice sökülmesi.
  ci coefficient of lift / kaldırma katsayısı
  cmatz combined air traffic military zone / birleşik askeri hava trafik bölgesi
  c of a certificate of airworthiness / uçuşa elverişlilik belgesi
  c of e certificate of experiance / deneyim belgesi hususi pilotlara özel testlerden sonra 13 aylık süre ile verilen belge.
  c of p centre of pressure / kaldırma kuvvetinin uçağa etki eden noktası
  c of t certificate of test / sınav setifikası
  coo chief operating officer / baş işletme görevlisi
  cpl commercial pilot licence / ticari pilot lisansı
  cr counter rotating / genelllilke çift motorlu uçaklarda tork etkisinin gidermek içi motorların dönüş yönünün birbirine zıt olacak şekilde ayarlanmasıdır.
  crm cockpit resource management / kokpit kaynaklarının idaresi
  crp compulsory reporting point / zorunlu rapor verme noktası (uçuş esnasında pilotlar için)
  crs course / uçağın gitmek istediği yatay doğrultunun pusala derecesi ile ifadesi.
  crt cathod ray tube catod / ışın tüpü televizyon ekranları modern uçakların gösterge paneli.
  c/s callsign / çağrı kodu
  cta control area / kontrol bölgesi
  ctp chief test pilot / şef test pilotu
  ctr control zone / hava kontrol bölgesi
  cvr cockpit voice recorder / kokpit ses kayıt cihazı
  cw clok wise / saat istikametinde
  cz control zone / kontrol bölgesi
• sat - static air temperature : durgun hava sıcaklığı.diyelim ki 30000 feet de uçuyorsunuz ve sat ı -50 derece celcius olarak görüyorsunuz.bunun anlamı 30.000 feet yüksekliğe çıkıp durursanız hissedeceğiniz hava sıcaklığının eksi 50 derece olmasıdır.
  
  tat - true air temperature : gerçek hava sıcaklığı.yukarıdaki aynı örnekten devam edersek,sat -50 iken tat -20 derece civarı bir değer olması muhtemeldir.bunun nedeni de yüksek hızınız dolayısıyla havadaki sürtünmenin uçağın gövdesini ısıtmasıdır.ve bu da sat değerinin tat değerinden oldukça düşük olmasına neden olur.
  
  oat - outside air temperature : bu da adı üstünde dışarıdaki havanın sıcaklığıdır.
  
  bu 3 terim havacılıkta kullanılan sıcaklık terimleridir.
• (bkz: aa ucak geciyor)
• ^*
  
  gayet sakin, en sakin ingiliz soguklugu çerçevesinde:
  
  - tower (ing aksaniyla tögwa), i am going down - i am going down !
  
  - roger xxx, what is your position? (hayir, radarda gözükmüyo sanki!^*)
  
  - hö!
  
  yani:
  
  - kule, düsüyorum!
  
  - anlasildi, pozisyonunuz nedir?
• uçucu personel: görevli olduğu uçakla birlikte uçması gereken, uçan personel. pilotlar, bazı teknisyenler, uçuş mühendisi vs. uçucu personeldir.
• d
  
  daais danger area activity information service / tehlike bölgesi aktivite bilgilindirme servisi
  dac danger area crossing service / tehlike bölgesi geçiş servisi
  dadc digital airdata computer system / dijital hava veri bilgisayar sistemi
  db decibel / ses miktarı ölçü birimi
  dct direct / doğrudan
  dera defance evaluation and research agency / savunma değerlendirme ve geliştirme ajansı.
  detresfa disstres phase of rescue / arama kurtarma çalışmasının tehlikeli anı
  df direction finding / yön bulma havaalanı servisleri tarafından sağlandığı gibi uçaktaki ekipmanlarca da sağlanır.
  dg directional gyro / yönlü cayro (ayrıca di ye bakınız)
  dh decision height / karar yüksekliği bir alana inişte pilotun piste ne kadarlık bir alçalış oranı ile ineceğini pisti görüp göremediği inişi yapıp yapmama pisti kaçırırsa inişten vazgeçme prosedürlerinin nasıl uygulanacağına karar verilen yüksekliktir.
  didirection indicator / yön göstergesi uçağın manyetik istikametini gösteren bir cayro aleti pusuladaki okuma hatalarından uzaktır, yalnız arada bir pusula ile senkronize edilmesi gerekmektedir doğru bir yön tayini için
  dmedistance measuring equipment / mesafe ölçüm aleti yer ve hava kombinasyonlu bir aygıttır yer istasyonlarından alınan sinyaller ile uçaktan yer istasyonuna gönderilen sinyallerin hesaplamasını yaparak aradki farkı hesaplayarak mesafeyi verir ayrıca yere göre uçağın hızını ölçebildiği gibi tahmini varış süresini de gösterir.
  dpdev-point / pusulanın sapma açısı
  dvor doppler vhf omnidirectional range / ayrıntı içi vor a bakınız
  dz dropping zone for parachuting etc. / paraşüt indirme, havadan yardım vs için uçaktan mühimmat ve birlik bırakma yeri.
  
  h
  
  h24 yirmidört saat boyunca hizmet
  haa historic aircraf association / tarihi uçak cemiyeti
  has hardened aircraft shelter / güçlendirilmiş uçak koruganı
  hdg heading / baş istikameti uçağın burnunun göstediği doğrultunun pusula derecesi
  hf high frequency band / yüksek frekans bandı 3-30 mhz arasında olup uzun mesafe haberleşmesinde kullanılır
  hg basınç olçü birimi civanın sembolü
  hial high intensity approach lighting / yüksek etkili iniş yaklaşma aydınlatması
  hige hover in ground effect / helikopterler için yer etkisinde havada durma ige ye de bakın
  hirf high intensity radiated fields / yüksek etkili elektromanyetik alan
  hirta high inensity radyo transmission area / yoğun telsiz haberleşme alanı
  hj sunrise to sunset / gündoğumundan gün batımına
  hmd helmet mounted display / kaska monteli gösterge
  hmr homer hf veya vhf / yön bulma istasyonu
  hn sunset to sunrise / gün batımından gün doğumuna
  hocac hands on throttle and cyclic / helikopterler için elller gazda ve kumanda kolunda uçaklar için ise hotas denir eller gaz kolu ve stick de ergonomik kokpit dizaynıdır pilotun iş yükünü hafifletir askeri amaçlı dır bilot elini kumanda kollarından ayırmadan telsiz habeleşmesini, hedef takibini, füze kitleme ve ateşlemesini yapabilir
  hoge hover out of ground effect / yer etkisi dışında havada asılı durma helikopterler için
  hpa hectopascal / hava basıncı ölçü birimi milibara eşit
  hrs hours /saatleri
  hrz helicopter restricted zone / helikoptere sınırlı alan
  hud head up display / baş üstü göstergesi uçaktaki göstergelerin tüm bilgilerinin bir araya toplanıp projeksiyon sistemi ile ön cama yansıtılması böylece pilot camadan dışarı bakarken göstergeleri takip edebilir. asıl göstergeler ise hdd head down display olarak adlandırılır.
• j
  
  jaa joint aviation authorities / merkezi hollanda da bulunan pan-european 27 üye devletin ortak girisim olan avrupa havacilik idaresi
  jar joint aviation requirements / yukaridaki örgütün mevzuati
  jato/rato jet/roket assisted take off jet / roket yardimi ile kalkis. genellikle agir askeri nakliye uçaklarinda kalkis mesafesi kisaltmak için monte edilmis destek.
  jeppesen amerikada gelisen ve tüm dünyanin kullandigi tüm havalimanlarinin yaklasma ve inis krokilerinin bulundugu uçus kartlari
  
  k
  
  kias knots indicated airspeed / hava süratinin knot cinsinden ifadesi.
  kn kilonewton / motor itis gücü birimi 1 kn=22484 lb/st
  knot (kt) saatte bir deniz mili (nm) degerinde, havacilik hiz birimi 1 knot 1.8 km /saate esittir.
  
  l
  
  lfa low flying area / alçaktan uçuş bölgesi askeri uçaklar için
  loc localizer / aletli inişte son yaklaşmayı yapmayı sağlayan non-directional radyo vericisi
  llr loran long range low frequency hiperbolic radio navigation / yer istasyonlarından gönderilen radyo sinyallerinin geliş zamanlarındaki farkları ölçerek mesafe ve yön tayini yapan bir çeşit seyir sistemi. 100-110 khz bandında çalışır ve 600-1500 nm menzili vardır.
  
  kaynak: tayyareci.com
• (bkz: babay)
  (bkz: oke)
  (bkz: istanbul atatürk havalimanı kule konuşmaları)
• bacak: a noktasından b noktasına yapılan uçuş.
  
  örnek: istanbul-izmir
  izmir-ıstanbul
  istanbul-atina
  atina-ıstanbul
  
  günde 4 bacak bir uçuşa örnektir. boarding/deboardingleriyle havacı kişinin anasını ağlatır, sürekli in-kalk yapmaktan hava basıncı manyağı yapar.
  
  kare: aylık uçuş programında uçuş ve/veya yatı gününü kapsayan çalışma günü sayısı.
  
  örnek: - bu ay kaç kare yatın var?
  + 12 kare.
  (12 kare yatı görevi 12 günü de farklı şehirlerdeki otel odalarında geçireceğiniz anlamına gelmez. örneğin, istanbul'dan gece saat 22:00'de kalkacak olan delhi seferinde görevlisiniz. delhi'ye ertesi gün sabaha karşı bir saatte vardınız. delhi'ye vardığınız günün gecesi 23:00'de uçağınız istanbul'a geri hareket ediyor diyelim. 3 günü de otel odasında geçirmezsiniz ama buna 3 karelik yatı görevi denir. kare sayısında esas alınan uçuş+yatı görevinin toplamda kaç güne denk geldiğidir.)
  
  yatı: merkez üssünüzden uzakta, evinizden ırakta bir otel odasında kalmanızı gerektiren uçuş görevi. iç yatı ve dış yatı olmak üzere ikiye ayrılır. isimlerinden de anlaşılacağı üzere iç yatı türkiye içinde, dış yatı uluslararası, yani dış ülkelerde gerçekleştirilen yatı görevidir.
  
  tireli yatı: 24 saat veya üzeri olan uzun yatı seferidir.
  
  saat x'te teker döner: yatı görevi sonunda uçuş ekibine tahsis edilen bir araçla otelden kaçta çıkış yapacağınızı belirten söylem.
  
  örnek: +sabah 8'de teker döner, arkadaşlar. (sabah en geç 7:55'te otel lobisinde hazır ol. 8:00'de araç hareket edecek demektir.)