hayy bin yakzan

• "...buradan sizin yaşadığınız bu dünyaya çıkarsın. sizin bu dünyanızda ne var, ne yoksa, gözünüzle görmekte, kulağınızla işitmektesiniz. bu doğu yönünü de aştıktan sonra, güneşin şeytanın iki boynuzu arasından doğduğunu göreceksin. çünkü şeytanın iki boynuzu vardır. bir boynuzu uçar, bir boynuzu yürür.
  yürüyen boynuz, göçer bir topluluktur. iki oymağı vardır. biri canavar yaradılışlı, diğeri de hayvan yaradılışlıdır. bunların ikisinin arasında sürekli bir düşmanlık vardır. bunların ikisi de doğunun solundadır.
  uçan şeytanlara gelince, bunların yeri, doğunun sağ yanıdır. buradakiler aynı cinsten yaratılmış varlıklar değildir. buradaki kişilerin hemen hemen tümü, ayrı ayrı şaşırtıcı, görülmemiş biçimlerdedir. buradakiler, bizim bildiğimiz varlıkların iki ya da üç ya da dördünün birleşiminden oluşurlar. uçan bir insan ya da domuz başlı bir ejderha biçiminde olabilecekleri gibi, kimi zaman da, yarım insan ya da bir insanın tek ayağı biçiminde ya da avuç biçiminde bir insan vb. gibi, bildiğimiz biçimlerden daha eksik olurlar. ressamların yaptıkları karışık ve türlü türlü resimlerin bu iklimden alınmış olması, uzak bir olasılık değildir. (bkz: hieronymus bosch)
  bu iklimin yöneticisi, burada beş posta yolu düzenlemiştir. bunları, aynı zamanda ülkenin silah deposu, silah koruma görevlisi ve güvenlik görevlisi olarak da kullanır. bu evrenden kapılanlar, orada yakalanır, tutsak edilirler. alınan bütün haberler, orada alınır. (...) sizin evreninizden tutsak edilen insanlar, hayvanlar ve diğerleri, bunlara karışarak bunların biçimlerini alırlar ve bu biçimlerde türerler. sizin evreninize gelerek herkesin kanının içine girenler, kalplerin en derin yerlerine sokulanlar, bu iki boynuzdan çıkar gelirler.
  yürüyen boynuzun iki oymağından canavar yaradılışlı olanlar, insanın başından ayrılmazlar. insana bir saldırı olursa, hemen onu kızdırırlar, kendisini, bu saldırıyı savmak üzere harekete geçirirler. onun gözüne öldürmeyi, göz çıkarmayı, kulak ve burun kesmeyi ve benzeri kötülükleri iyi gösterirler. öç alma duygusunu kışkırtarak insana zulüm ve haksızlık yapmaya yöneltirler.
  bu boynuzun hayvan yaradılışında olan oymağı ise, insanın gönlünde etkinlik gösterir. hiç durmadan ona, kötü işleri güzel göstermeye çalışırlar. beğenilmeyecek hareketleri, isyan ve günahları ona beğendirmeye uğraşırlar. onları bu gibi işlere kışkırtıp teşvik ederler; kızdırır ve kandırırlar. uğraşa uğraşa, sonunda başarıya da ulaşırlar.
  uçan boynuz, insana gözüyle görmediği şeylerin var olmadıklarını söyler, bunları tekzip ettirir. doğal ya da yapay nesnelere tapınmayı hoş gösterir. insan iç kulağına gizli gizli, öldükten sonra yeniden dirilmenin, iyiliğe ödül, kötülüğe ceza verilmesinin gerçek dışı olduğunu fısıldar; evrenin bir yönetici ve yönlendiricisi olduğunu inkar ettirmeye çalışır.
  bu yürüyen ve uçan boynuzlardan öyle topluluklar vardır ki, bunlar, sizin ikliminizin arkasındaki iklimle komşu olmuşlardır. bunlar, meleklerin nitelikleriyle nitelenmişlerdir. yeryüzü melekleri tarafından imar edilen bir yerde bulunurlar. şeytanın azgınlıklarından kurtulmuş, meleklerin ruhsal niteliklerini giymişlerdir. insanlarla düşüp kalktıkları zaman, onları şaşırtmaya, yoldan çıkarmaya değil, arınmalarına yardım etmeye çalışırlar. bu topluluklar, hem göze görünmezler, hem de isteklerle doludurlar. herhangi bir kimse, bu iki boynuzun iklimini geçerek ilerlerse, meleklerin iklimlerine girer."
  
  (bkz: ibn-i sina)
  (bkz: daimon)
• yalnızlık edebiyatının ilk örneği romandır. ibn tufeyl tarafından yazılmış olup robinson crusoe'nun atası sayılır.