hemşince

• rize'ye bagli camlihemsin ilcesi ile pazar ilcesine bagli hemsin(ortakoy) bucagi merkezli bolgede yasayan bati hemsinlilerce unutulmus olan ancak hopa-kemalpasa-borcka yoresinde yasayan dogu hemsinlilerince halen konusulmakta olan dil.ayrica dogu karadeniz'den goc etmis hiristiyan hemsinlilerin yogun olarak yasadigi, abhazya'nin sohum sehrinde de konusulmaktadir.
• müslüman ermenicedir. kabul etmesi en başta konuşanlar tarafından -her nedense- zor olsa da, boşnakçanın müslüman hırvatça olması gibi bu da öyledir.
• vakti zamanında anne ve babalarımızın okuduğu okullarda kullanılması yasak olan dil... bu zaman dilimi neye tekamül ediyor 60'lara...
  
  şimdilerde de yok olmaya yüz tutuyor. kazım koyuncu ve hikmet akçiçek^*sağolsun biraz canlandırmış olsada şimdilerde hopa ve kemalpaşa köylerinde bile artık gençlerin konuşmadığı konuşamadığı dil olmuştur.
  
  elbette bu dil bir renk ve bir kültür yansımasıdır, biz hemşinlilerde bu dili bir şekilde geliştirmek ve konuşmak zorundayız! kaybetmemek için...
  
  hemşince; dağaker egek isa pone hallenik...
  türkçe; çocuklar gelin bu işi halledelim.
  
  not; hemşince yi çok iyi bilmediğimi belirtmek gerek.
• şimdilerde hopada alfabesi oluşturularak gelecek nesillere yazıyla da aktarılmaya çalışılan dilim.
• istanbul ermenice'si ve vakıflı köyünde konuşulan ermenice ile,farklı birkaç kelime ve ekler dışında, neredeyse aynı olan-benzeyen- dil,lehçe. bir bakıma ermeni lehçesi. sözcüklerin çoğu fonetik ve morfolojik bakımdan aynıdır, sadece kelimelerdeki ünlü harflerin(darlık-genişlik) ses değişmeleri ile az da olsa farklılık gösterir.
  
  tun(hemşince):sen
  tun(ermenice-istanbul):sen
  tön(ermenice-vakıflı):sen
  
  morkur(hemşince):teyze
  murakur(ermenice-istanbul):teyze
  murker(ermenice-vakıflı):teyze
  
  cagat(hemşince):alın
  cagad(ermenice-istanbul):alın
  cagud(ermenice-vakıflı):alın
  
  gağın(hemşince):fındık
  gağin(ermenice-istanbul):fındık
  gağen(ermenice-vakıflı):fındık
• baba tarafımdan bir büyük annemin tee ergani'ye gelin gelmesi ile kürt kontenjanından etnik dahlim olan dil. tek kelime bilmiyorum vefakat kendimi yakın hissettiğim; konuşanlarının ilgi göstermediği için yitip gitmesinden korktuğum dil'lerden bir dil, kültürlerden bir kültür.
  
  umarım bu dil, anadil'de ders verecek eğitim-öğretim kurumları ve radyo/televizyon yayınları ile desteklenerek hayatiyet bulur.
• türkiye'de hemşince konuşabilen kaç kişi var? bilmiyoruz. kültür bakanlığı veya milli eğitim bakanlığı kıçına bile takmadığına göre pek fazla değil sanırım. anneannem var, hemşince bilir, kızdırılınca da sağlam söver ama ölecek yakında. kelaynakların soyu tükenecek diye üzülüyoruz, şurda bir dil, bir kültür yok oluyor. çoğunluk umursamıyor, meseleye hakim türkler de memnundur sanırım. eserleri ne de olsa.
  hemşin dili ve edebiyatı mı? yok canım, kim kaybetmiş ki bunlar bulsun. ama niye yok? bu ülkede kendisini hemşinli olarak gören, bu şekilde tanımlayan insanlar var. onların bir dili var. mazileri var. öyküleri, türküleri var. aslında vardır demek daha doğru, bilmediğimize göre "var" diyemeyiz.
  zavallı anneannem, sorsak hemşinliyim der, oysa öyle bir şey yok ki.
• her yıl, her an son temsilcileriyle birlikte yeryüzünde konuşulan dil ve diyalekten biri bir kaçı kaybolmaktadır.
  bu günümüzün acımasız gerçeğidir. nasıl tek tanrılı dinler, önceki zengin dini ritüel ve kültürü yok etmişse; çağımızın ulus devletleri de, homojenleştirme potasına attıkları dil ve diyalektlerin yok olmasına seyirci kalmaktadırlar. ulusal dilin dışında kalanları desteklememekte, desteklemek ne kelime hakim aidiyete tehlike olarak görmektedir.
  kişisel aile tarihimizde, büyük amcamın "laz kızı" eşi, şimdi son günlerini yaşıyor; türkçeyi konuşurken hiç terketmediği hemşin vurgulu şivesinin kaynağı ana dilini yetiştirdiği üç çocuğuna aktaramadı, biliyorum. o da, yakında aramızdan ayrılacak bir başka son kuş; bizler, geride kalanlar, kaybolan bir dilden daha çok bir zaman kendisini hatırlayacağız, sadece. kendisiyle birlikte kaybolan bir dilin farkında olmayacaklar belki, en yakınları bile.
• hopalı arkadaşlarımdan duyduğum, öğrenmek istediğim dil.
• kılıç zoruyla veya canını kurtarmak için müslümanlığa geçmiş,ermeni benliğini yitirmiş ermenilerin,ermeniceyi kepaze edilerek kullandıkları dildir.bide bunu konuşanların yetiştirilme tarzı sonucunda ermenilerden nefret edecek şekilde bir bilince sahip olmaları da ayrı bir komedidir.