hümayun şah

• babür imparatorluğu'nun ikinci hükümdarıdır.
  
  babür şah'ın oğludur. 1508 senesinde kabil'de doğmuştur. türkçe, farsça, arapça eğitimleri almıştır. küçük yaşlardayken babasının yanında çeşitli savaşlara katılmıştır. 1530 senesinde babası babür şah'ın vefatı üzerine 22 yaşındayken babür tahtına çıkmıştır.
  
  babür şah'ın ölümünü fırsat bilen ludiler, 1531 senesinde kanpur'a saldırmıştı. buna karşılık hümayun şah hızlıca ordusunu toplayıp ludilerin üzerine yürüyüp kanpur'u geri aldı. taze hükümdar hümayun şah bu başarıyla karizmasını arttırmayı başardı. ludiler'den sonra, yıldızı yeni yeni parlamakta olan suriler üzerine sefer başlattı. çunar'ı kuşattı fakat suri lider şir şah güçlü bir direniş gösterdiğinden bu kuşatması başarısızlıkla sonuçlandı. iki taraf arasında barış yapıldı. şir şah'ın, babürleri püskürtmesi bölgede büyük yankı uyandırdı, pek çok afgan kabile şir şah'a tabii olmaya başladı.
  
  1534 senesinde gücerat sultanı bahadır şah çitor'u ele geçirip, babür topraklarına saldırılar başlattı. bunun üzerine hümayun şah gücerat seferi başlattı. yapılan savaşta bahadır şah hezimete uğrayıp, mandu'ya kaçtı. babür ordusu onu takip edip mandu'yu kuşattı fakat bahadır şah oradan da kaçtı. seferin sonunda mandu ve çevresi babürlerin eline geçti.
  
  mandu zaferinden sonra hümayun şah, inzivaya çekilerek, kendini eğlenceye verdi. bu tavrından sonra da ülke içinde yavaş yavaş karışıklıklar çıkmaya başladı. kardeşi isyan başlatarak sultanlığını ilan etti. diğer yandan suri lider şir şah da iyice güçlenip babürler aleyhine işler yapmaya başladı. bu olaylar hümayun şah'ın hem ordu hem halk nezdindeki itibarını yerle bir etti.
  
  hümayun şah, kardeşinin isyanını bastırdıktan sonra kaybolan itibarını yeniden kazanmak için apar topar şir şah'ın üzerine sefere çıktı. 1539'da çavsa'da hümayun şah'ın ordusuyla şir şah'ın ordusu karşı karşıya geldi. bu savaşta hümayun şah kelimenin tam anlamıyla felaketi yaşadı. ordusu yok oldu, kendisi ise canını zor kurtardı. bu savaştan sonra şir şah itibarına itibar katarak, sur devleti'nin temellerini atmış oldu.
  
  çavsa'daki hezimetten sonra hümayun şah agra'ya gelerek, bir ordu daha toplamayı başardı. bu orduyla 1540 senesinde tekrar şir şah'ın üzerine yürüdü. fakat yetersiz orduyla ve plansız bir harekatın sonucu yine hezimet yaşadı. kanvec'te şir şah, hümayun şah'ı tekrar bozguna uğrattı. bu yenilgiyle hindistan'daki babür otoritesi sona ermiş oldu. hümayun şah, bu bozgundan sonra lahor'a sığındı fakat şir şah ordusuyla lahor'a saldırınca hümayun şah buradan da kaçarak safeviler'e sığındı.
  
  hümayun şah, iran'dayken şah tahmasp'ın desteğini, yardımını almak için şiiliği öven sözler söyleyip, şii türbelerine ziyaretlerde bulundu. ayrıca yardım yapıldığı takdirde on iki imam adına hutbe okutacağını taahhüt etti. tahmasp da bu yardımın hindistan'daki çıkarları için önemli olduğunu düşündüğünden hümayun şah'a yardım etmeye karar verdi. hümayun şah, 1545'te safeviler'in desteğiyle kandahar'ı ele geçirdi. ardından iki kardeşini de ortadan kaldırıp kabil'i ele geçirdi.
  
  1545 senesinde hindistan'da şir şah vefat etti. bu ölümle hindistan yönetiminde kaos ve siyasi boşluk ortaya çıkmış oldu. bunu fırsat bilen hümayun şah, pencap'ı ve lahor'u aldıktan sonra 1555'te delhi'ye girip 15 yıl sonra tahtını geri almayı başardı.
  
  hümayun şah, 1556 senesinde kütüphanenin merdivenlerinden düşerek hayatını kaybetmiştir. vefat ettiği dönemde osmanlı denizcisi seydi ali reis de delhi'deydi. vefatının 2 hafta boyunca gizlendiğini yazmıştır. akabinde de veliaht ekber şah tahta geçmiştir.
  
  kaynaklar:
  + enver konukçu - ''hümayun'' - tdvia - cilt: 18 - yıl: 1998.
  + davut şahbaz - ''hindistan'da babür imparatorluğu'nun ikinci dönemi: nasirüddin muhammed humayun'' - şarkiyat araştırmaları dergisi - sayı: 45 - yıl: haziran-aralık 2017.