ikinci kerevizdere muharebesi

• veya kanlı dere muharebesi, çanakkale savaşı'nda, seddülbahir cephesi'nin merkez ve sağ kanadında ingiliz ve fransız birliklerince girişilen taarruzlarla birlikte 12 temmuz 1915 tarihinde başlayan, 13 temmuz 1915 günü sonlanan muharebedir. ingilizler tarafından "kanlı dere muharebesi," fransızlar tarafından ise "5. kerevizdere muharebesi" olarak adlandırılır. müttefik taarruzu, daha önce zığındere muharebesi ile ileri çıkan sol kanat ile geride kalan sağ kanadı ve orta kesimi aynı hizaya getirmek amacıyla, osmanlı mevzilerini ele geçirmeyi hedeflemiştir. cephenin sağ kanadını oluşturan fransız bölgesinde hedeflere ulaşılmış, ingiliz kesiminde ise ufak bir alanda başarı sağlanabilmiştir.
  
  muharebe öncesi
  general sir ıan hamilton, seddülbahir cephesi’nde, tüm cephe hattından yapılan üç taarruz da (birinci kirte, ikinci kirte ve üçüncü kirte muharebeleri) beklediği sonuca ulaşamamıştı. bunun üzerine daha dar bir cephe hattından taarruz etmeyi esas alan bir savaş planı uygulamaya konulmuştu. bu plan, cephenin önce sağ, sonra sol, ardından da merkez bölümünde birbirini izleyen üç harekatı öngörmekteydi. ilk iki operasyon olan birinci kerevizdere ve zığındere harekatlarının, kısmi de olsa başarı sağlaması üzerine general sir ıan hamilton, cephenin merkez bölümünden taarruz ederek merkez bölümü kanatlarla aynı hatta getirmeye karar vermiştir. hamilton her ne kadar osmanlı tarafının zığındere muharebesi’nde uğradığı kayıpları karşılamadan bir an önce taarruza geçmeyi planlamışsa da, fransız topçu bataryalarının gerekli hazırlıkları yapabilmeleri için harekat 12 temmuz 1915 tarihine ertelenmiştir. öte yandan ingiliz ve fransız kolordularında salgın haline gelen ishal, bu birliklerin yeni gelen takviye birliklerle değiştirilmesini gerektirmiştir. haziran ayı başlarında cepheye intikal eden 52. ingiliz tümeni’nin iki tugayı (üçüncü tugay, 156. tugay’dır ve 28 haziran’daki zığındere muharebelerinde mevcutlarının yarısını ve subaylarının büyük çoğunluğunu yitirmiştir) general sir ıan hamilton’ın taze kuvvetiydi. ayrıca o günlerde ingiltere’den takviye olarak gönderilmiş olup bölgeye intikal edecek olan 13. ingiliz tümeni de yeni harekât için kullanılabilecek durumdadır.
  
  general sir ıan hamilton’un acele etmesinin bir diğer nedeni de, temmuz ayı başlarından itibaren osmanlı topçusunun artan faaliyetleridir. alçıtepe’den ve anadolu yakasından, seddülbahir cephesi’nin sağ bölümünü (fransız kanadı) seyrek de olsa gece gündüz bombalanmaktadır. cephe gerisinde dahi güvenli bir bölge kalmamıştır. çatışma olmayan günlerde de fransızlar sürekli olarak kayıplara uğramaktadırlar. alçıtepe’deki osmanlı topçu gözetleme postaları, cephe ve cephe gerisini çok rahat gözleyebilmekte ve özellikle yemek saatlerinde, tuvalet ya da duşların çevresinde yığılma olduğunda, ateşi yönlendirebilmektedirler. geceleri de süren bu ateş yüzünden askerin bir bölümü, daha güvenlik buldukları bomba çukurlarında gecelemeye başlamışlardı.
  
  taarruz planı
  taarruz cephesi yaklaşık 2 kilometre olup, türk tarafına göre sağ taraftaki 1 kilometrelik bölümden ingiliz birlikleri, sol taraftaki diğer 1 kilometrelik bölümden ise fransız birlikleri taarruz edecektir. bu taarruz hattındaki osmanlı savunması, arka arkaya üç siper hattı olarak yaklaşık 350 m. derinliğe sahiptir.
  
  ingiliz planı
  ingiliz 52. tümeninin (155. 156. ve 157. tugay) komutanı general egerton, iki kademeli bir taarruz planlamıştı. tümenin 155. tugayı, ilk kademeyi oluşturacaktı ve sabah taarruza geçecekti. ikinci kademeyi oluşturan 157. tugayın taarruzu ise öğle vakti gerçekleştirilecekti. tümenin 156. tugayı, zığındere muharebesi’nde fazla yıprandığı için ihtiyatta bırakılacaktı. taarruz, her bir kademe için dörder dalga halinde, aynı anda hücuma kalkmak suretiyle icra edilecekti. ilk iki taarruz dalgasının hedefi, osmanlı savunmasının üçüncü hat siperlerine kadar ilerlemekti. üçüncü dalga osmanlı ikinci hat siperlerine yerleşecek, dördüncü dalga da ingiliz siperlerinin karşısındaki birinci hat osmanlı siperlerini tutacaktı.
  
  istihkâmcılar, 3. ve 4. dalgalardan sonra harekete geçerek, kum torbaları vb. istihkâm malzemeleriyle ele geçirilen siperlerin güçlendirilmesini sağlayacaktı. aynı zamanda ingiliz siperlerinden ele geçirilen osmanlı siperlerine doğru bağlantı siperleri kazılacaktı.
  
  fransız planı
  taarruz, fransız bölgesinde 12 temmuz sabahı saat 07:35'te başlayacaktı. 1. fransız tümeninden 4 tabur, osmanlı kuvvetlerinin sol kanadına (doğuya) 2. fransız tümeninden 4 tabur ise osmanlı savunmasının sağ kanadına taarruz edecekti. fransız bölgesinde ana hedef, yassı tepe (le rognon) ve 97 rakımlı tepenin kuzeyi arasındaki bütün osmanlı siperlerinin ele geçirilmesiydi. hedefler zapt edildikten sonra ingiliz sağ kanadı ile fransız sol kanadı birleştirilecekti. fransızlar taarruz için başlangıçta 5.000 kişilik bir kuvvet ayırmışlardı.
  
  muharebe
  harekât, 12 temmuz sabahı, üç saatlik hazırlık ateşi ardından ingiliz 29. tümeni ile fransız 1. ve 2. tümenlerinin taarruzu ile başlamıştır. hazırlık ateşi bu kez birinci kerevizdere ve zığındere muharebelerindeki gibi günlerce sürdürülmemiştir ama çok daha yoğundur. müttefik deniz ve kara topçusu üç saat içinde 60.000 top mermisi harcamıştır. (saniyede ortalama beş mermi) topa tutulan alan yine oldukça dar bir cephe hattıdır. hazırlık ateşi süresince osmanlı tarafının ilk hat siperleri tümüyle çökmüştü, ingiliz birlikleri bu siperleri hemen hemen hiçbir kayba uğramadan ele geçirdiler. ikinci hat siperlerinde boğaz boğaza geçen çatışmalarda bir ingiliz tugayı, mevcutlarının yüzde altmışını ve biri haricinde tüm subaylarını kaybetmiştir. osmanlı askerlerin hemen giriştikleri karşı taarruzla bu siperlerde tutunamayıp ilk hat siperlerine geri çekildiler. öğleye doğru ihtiyattaki ingiliz taburu’nun tüm unsurları cepheye sürülmüş, ancak böylece osmanlı tarafının ilk hat siperleri elde tutulabilmişti. öğleden sonra saat 13:00’da general hunter weston, hamilton’un emriyle 157. tugay’ın taarruzuna karar vermiştir. saat 16:00’da başlayan bu taze taarruz dalgasıyla ingilizler osmanlı ilk üç hat siperlerini işgal ettiler. ancak ağır kayıplar ve osmanlı karşı taarruzları sonucu saat 16:00 dolaylarında üçüncü hat siperlerinden çekildiler.
  
  gece boyunca osmanlı müfrezeleri ingiliz kesiminde cephenin değişik bölümlerinde süngü hücumuna geçmişti. ingilizleri sabaha kadar uyutmadılar. 13 temmuz günü sabaha karşı saat 04:30 dolaylarında ingiliz cephesinin sağ kanadında iki tabur kadar asker birden bire cephe gerisine doğru akmaya başladı. subaylar, eratı güçlükle siperlerine geri gönderebildilerse de bu durum ingiliz askerinin moral durumunun pek sağlam olmadığını gösteriyordu. general hunter-weston, bir genel taarruz daha düzenleyerek osmanlı siperlerini ele geçirmeden durumu güven altına alamayacağına karar vermiştir. taarruzun, ele geçirilen osmanlı siperlerinden yapılamayacağı ortaya çıktı; bağlantı siperleri yaralılarla doluydu ve taarruza katılacak birliklerin bu kanallardan ileri kaydırılması olanağı yoktu. bu yüzden taarruz öncesi ingiliz siperlerinden çıkış yapılmıştır. saat 16:30’da başlayan ve açıktan yapılan bu taarruzu osmanlı topçusunun ateşi karşılamıştır. ingiliz cephesinin sağ kanadında hiçbir ilerleme gösterilemedi. orta bölümde en gerideki osmanlı siperleri ele geçirildiyse de art arda gelen osmanlı taarruzlarıyla geri çekilindi. sol kanattan yapılan taarruz da 24 subay ve 500 eratın kaybı dışında bir sonuç getirmedi. fransız kesiminde ise harekât daha başarılı olmuş, osmanlı siperleri ele geçirilmişti.
  
  iki gün boyunca süren çatışmalarda osmanlı tarafının kayıpları 8.462 (600’ü esir) kişi, müttefik kayıpları ise yaklaşık 4.000 kişidir. müttefik kuvvetler ancak birkaç ön hat siperini ele geçirdiler. cephenin sol tarafında çok dar bir alanda taarruz öncesi belirlenen hedeflere ulaşılmıştı, ingiliz cephesinin büyük bir bölümünde ise ulaşılamadı. fransız bölümünde ise belirlenen hedeflere ulaşıldı.
  
  kaynak